masında bu prosesin kompleksliyi və sistemliyi təmin edilməli,
yeni yaranan təsərrüfat formasmda servis sistemi xidmətin əsasım
təşkil etməlidir. Ölkəmizin iqtisadiyyatımn yüksəldilməsi əsasən
torpaq və su ehtiyatlarının müasir vəziyyətini öyrənmək, onlan
qiymətləndirməkdən ibarətdir.
Azərbaycan şəraitində bazar münasibətlərinin hələlik tam
formalaşdığım nəzərə alıb, torpaq və su ehtiyatlanndan düzgün və
səmərəli istifadə edilməsi problemləri dərindən öyrənilməli, eləcə
də bu haqda olan tədbirlər hazırlanıb kompleks şəkildə həyata
keçirilməlidir. Qeyd etməliyik ki, apardığımız tədqiqatlardan
“Bazar iqtisadiyyatı şəraitində torpaq və su ehtiyatlanndan
səmərəli istifadə olunması münasibətlərinin inkişafı və
təkmilləşdirilməsi” prinsipi əsaslı və perspektivli olmalıdır.
Apanlan elmi- tədqiqatlann nəticəsini nəzərə alsaq, onda aşağıdakı
tədbirlərin görülməsi daha məqsədəuyğun hesab oluna bilər:
-
kənd təsərrüfatı məhsullanmn əkilib becərilməsi üçün
yararlı torpaqlann təyin olunması;
-
yüksək məhsul almaq məqsədilə münbit torpaqlardan
istifadə olunması;
-
torpaqlarda aqrotexniki tədbirlərin vaxtlı-vaxtmda
apaniması problemlərinə ciddi fikir verilməlidir. Bu cür sistemli
tədbirlər əkinçilikdə vaxtlı-vaxtmda apanlarsa, onda bazar
iqtisadiyyatı şəraitində torpaqlar kəndlilərə verdikdə onlann
üzərində mülkiyyət formalan, mülkiyyətçilərin torpağa sahibkarlıq
və onlardan istifadə etmək hüquqlannm sərəncamı verilməsi,
torpaq islahatmm apaniması zamanı torpağm keyfiyyət və
kəmiyyət
xüsusiyyətləri
nəzərə
almaraq
apanimalıdır.
Respublikamızda torpaq islahatlanmn düzgün apaniması
ölkəmizin
çoxsahəli
iqtisadiyyatımn
normal
inkişafı,
iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin, o cümlədən torpaqlann əkilib
becərilməsində texnikamn yanacaqla təmin olunması maliyyə
vəsaitləri ilə təmin olunmasına müsbət təsir etmiş olar.
İqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi üçün D.E.Yusifovun “Пути
повышение гшодородия почв Мильской степи” (Bakı, 1986-cı
il, əsərində torpaqlarda apanlan islahatlar zamam meydana çıxan
nəticələr və problemlərin qanunazidd
147
olmayan formada səmərəli həllinə fikir verilməlidir. Kənd
təsərrüfatı və eləcə də təbii ehtiyatlar ölkənin əsas tərkib
hissələrindən biri olmaqla, ölkə iqtisadiyyatınm və ümumi daxili
məhsulunun artımma güclü təkan verə bilər. Buna görə də
Azərbaycanm regionlarmda torpaq və su ehtiyatlarmdan
istifadəsinin müasir vəziyyətinin təhlili və qiymətləndirilməsini
nəzərə alaraq aşağıdakı nəticəyə gəlmişik:
-kənd sakinlərinə düşən torpaq payınm yararsız torpaq
fondundan verilməsi;
-
torpaqlann əkilib becərilməsi zamam kənd təsərrüfatı
texnikasmın olmaması;
-
torpaqlann suvaniması üçün suvarma kanalının olmaması;
-
kənd təsərrüfatı məhsullanmn yüksək səviyyədə toplamb
bazar iqtisadi)^atma uyğun tələbata cavab verməməsi və yüksək
keyfiyyətdə tədarük olunmaması;
-
azot, fosfor və kalium gübrələrinin torpağa vaxtmda
verilməməsi;
-
canlı orqanizmlərin fəaliyyətinin artıniması üçün
torpaqlarda növbəli əkin sisteminin tətbiq edilməməsi;
-
torpaqlann dərin şumlama prosesinin yaz və payız ayla-
nnda apanlmaması;
-
kənd təsərrüfatı məhsullanm zərərverici cücülərdən
qorumaq üçün onlara vaxtmda kimyəvi maddələrin verilməməsi;
-
pul-kredit məsələlərinin vaxtında həll edilməməsi;
-
cari məsələlərin vaxtmda həll edilməməsi.
İslahatlarm apaniması məntiqi sahənin dərin iqtisadi və
sosial böhrandan çıxmaq, respublikamızm müstəqilliyini bütün
vasitələrdən istifadə etməklə yüksəltmək, xalq təsərrüfatımızın ən
mühüm sahəsi kimi onun geniş təkrar istehsalım sahibkarlıq və
xüsusiyyətçilik əsasmda qurulmuşdur. Digər sahələrlə yanaşı təbii
ehtiyatlardan düzgün və səmərəli istifadə məsələsi də mühüm
vəzifələrdən biri hesab olimur. Belə ki, tarixən torpaq maddi
istehsalm ilkin sahəsi olub, insan tələbatmm ödənilməsinin təbii-
bioloji anban olduğundan, bu sahənin inkişafından digər sahələrin
inkişafı çox asılıdır. Təsadüfi deyildir ki, xalq təsərrüfatı bir çox
148
sahələrin əsası olan kənd təsərrüfatının inkişaf səviyyəsi ilə
bağlıdır. Belə ki, bu sahə ölkə əhalisinin istehlak səviyyəsinə olan
tələbatının təxminən 75%-ni ödəyir. Sənaye sahələri içərisində,
xüsusilə yüngül və yeyinti sənaye müəssisələri ilə kənd təsərrüfatı
arasında sıx, birbaşa və dolayısı ilə əlaqələr vardır. Şübhəsiz bu
sahələrdə islahatlar yolu ilə bazar münasibətlərinə keçid uzun bir
dövrü əhatə edib və edəcəkdir.
Qloballaşma şəraitində torpaq və su ehtiyatlanmn tədqi-
qatmdan aldığımız nəticələrin məzmunu aşağıdakılardan ibarətdir:
1.
Azərbaycan Respublikasmda istifadəsi mümkün və zəruri
olan təbii ehtiyatların iqtisadi-coğrafi, ekoloji baxımdan
mənimsənilməsi və istifadəsi dövlətin, iqtisadi, sosial inkişafimn
fundamental əsasım təşkil edir və bunun reallığa çevrilməsi ilk
növbədə onlann müvafiq formada qiymətləndirilməsini tələb edir.
Torpaq, su ehtiyatlanmn iqtisadi-coğrafi qiymətləndirilməsi
onlann təbii təsərrüfat parametrlərindən müasir texniki-tərəqqinin
nailiyyətlərinin tədqiqi əsasında səmərəli istifadəsinə, mövcud
sənaye ehtiyatlarmdan istismar müddətinin və itkilərin azaldılması
müqabilində ətraf mühitin mühafizəsinə, bunlara çəkilən əmək
investisiya xərclərinin azaldılmasına xidmət edir.
2.
Respublikada məhdud yararlı torpaq ehtiyatlanna malik
olan regionlarda torpaq üzərində müxtəlif mülkiyyət formalarmm
fəaliyyəti şəraitində onlann səmərəli istifadəsi, məhsuldarlığınm
təkrar istehsalımn təmin edilməsi, yerli şəraitdən asılı olaraq, bir
sıra tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edir. Bununla əlaqədar
yerli torpaqdan ölkənin bu və ya digər məhsullara olan tələbat-
lanndan asılı olaraq, ayn-ayn təbii zonalarda təsərrüfatm
ixtisaslaşma səviyyəsi müəyyən edilmiş, təbii torpağm fiziki və
kimyəvi göstəncilərinə əsasən rayonlaşdırılması ilə əlaqədar
əkinçiliyin, heyvandarlığm inkişafmda torpaqlann təsnifatı və
onlann məhsul- darlığımn təkrar istehsalına dair təkliflər
hazırlanmalıdır. Respub- likaımzm iqtisadi-coğrafi, təbii zonalan
üzrə torpaqlann qiymətləndirilməsi, iqtisadi və süni yollarla
məhsuldarlığın təkrar istehsalı, kənd təsərrüfatı sahələrinin
ixtisaslaşdıniması üzrə
149
Dostları ilə paylaş: |