verilmiş təkliflər sistemi mülkiyyət formalanndan özəlləşdirilmiş
təsərrüfatlardan asılı olmayaraq, əkinçiliyin və heyvandarlığm
səmərəli
inkişafında
əhəmiyyətli
təsərrüfatçılıq
kimi
qiymətləndirilməlidir. Eyni zamanda təbii iqtisadi inkişaf
şəraitində hazırki dövrdə torpaq siyasətinin apanimasma bütün
istehsal sahələrinin inkişafi ilə əlaqədar olaraq onlardan səmərəli
istifadə və antropogen, texnogen təsirlərindən mühafizəsi
pozulmuş torpaqlann, rekultivasiyası, erroziyaya, şoranlaşmaya,
bataqlıqlaşmaya və s. qarşı mübarizə tədbirləri baxımından nəzərə
alınmalı, eyni zamanda bunun üçün müasir tələbata uyğun kənd
təsərrüfatmm texniki-təchizatı, torpaq mühafizə xidmətinin
yaradılması vacib məsələlərdən biridir.
Kənd təsərrüfatı sahələrinin özəlləşdirilməsi, torpaq
üzərində müxtəlif mülkiyyət formalanmn fəaliyyəti dövründə
torpaqların
münbitliyinin
bərpası
dövlət,
qeyri-dövlət
təşkilatlanmn təşəbbüsü ilə mümkündür və bu sahədə onlann
arasında
kooperasiya
əlaqələrinin
müvafiq
informasiya
vasitələrinin yaradılması zəruridir.
3.
Qloballaşma şəraitində kənd təsərrüfatı məhsullarmm
artıniması zəruriliyini nəzərə alaraq, yeni suvarma şəbəkələrinin
yaradılması, mövcud olanlann təkmilləşdirilməsi məsələsi ortaya
çıxır. Mövcud suvarma kanallarının yenidən qurulması, su itkisinə
qarşı mübarizə yerli təbii şəraitdən, bitkiçili)dn intensiv
inkişafından asılı olaraq, suvarmanın aqrotexniki qaydada apanl-
ması kimi tədbirlərin həyata keçirilməsidir.
4.
Torpaqdan və bir sıra təbii sərvətlərdən fərqli olaraq, su
ehtiyatlarının suvarma şəbəkələrinin magistral suvarma kanallan-
mn dövlətin səlahiyyətində olmasım nəzərə alaraq kənd təsərrüfatı
bitkilərinin suvanimasında, şəhərlərin, sənaye sahələrinin, yaşayış
məntəqələrinin sudan istifadəsində, kənd təsərrüfatının bəzi
sahələrində güzəştli tədbirlərin həyata keçirilməsinin zəruriliyi
əsaslandmlmalıdır.
5.
Suvarma əkinçilik zonasında sudan səmərəli istifadə
edilməsi və suvarmanm təkmilləşdirilməsinin ən mühüm
vasitələrindən biri yerli şəraitdən və bitkilərin xüsusiyyətindən asılı
150
olaraq, süni yağışların tətbiq edilməsidir. Bu cür üsul suya qənaət
edir, ərazini bərabər surətdə suvanr və su eroziyasınm qarşısım
alır.
6.
Su ehtiyatı, su balansı, ondan istifadə və su mənbələrinin
mühafizəsi iqtisadi-coğrafi baxımdan tədqiq edilir və
Respublikada bundan səmərəli istifadə olunmasına necə yanaşır.
Bazar iqtisadiyyatına uyğun apanlan iqtisadi islahatlar, kənd
təsərrü- fatmda müxtəlif təsərrüfat formalarmda, torpaqlarm
suvanlma- sından düzgün və səmərəli istifadə olunması ən vacib
məsələlərdən biri kimi qarşıya qoyulmalıdır.
7.
Təbii şəraitdən və iqtisadi-coğrafi mövqedən asıh olaraq,
müvazinəti pozmadan və məcburi su axım saxlamaqla, su sərfinin
ümumi həcmini nəzərə almaqla iqtisadi-coğrafi, ekoloji, su
təminatı baxımmdan sərfəli olan yerlərdə çaylarm üstündə təsər-
rüfatdaxili və təsərrüfatarası su anbarlarmm tikilməsi. Bu cür
tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində yerli əhəmiyyətə malik
göllərdə balıqçılığın inkişafına şərait yaranar ki, bu da ölkə
iqtisadiyyatmm inkişafına müsbət təsir göstərər.
8.
Respublikada torpaq və su təbii sərvətlərinə təsərrüfat
münasibətlərinin proqram xarakterli məqsədi elm və texnikanm
müasir inkişafı şəraitində ekoloji, təbiəti mühafizə tədbirləri də
olmaqla, əhalinin ölkənin müvafiq məhsullara olan tələbatınm
ödənilməsindən ibarətdir. Bu sahədə torpaq, su təbii sərvətlərinin
kəmiyyət və ke)diyyət göstəriciləri baxımdan iqtisadi-coğrafi
cəhətdən qiymətləndirilməsi tədqiqatm mühüm tərkib hissəsini
təşkil edir. Bu istiqamətdə respublikamızm regionlannda torpaq, su
təbii sərvətlərinin iqtisadi-coğrafi baxımdan əmək ehtiyyatlan ilə
uzlaşdıniması qloballaşmadırma şəraitində zənıri şərt kimi qəbul
edilmişdir.
9.
Torpaq və su təbii sərvətlərinin yerləşdiyi ərazilərdə təbii
coğrafi şəraiti və onun səmərəli istifadəçisi arasında mövcud olan
qarşılıqlı əlaqələrin uzlaşdıniması onlara əsaslanan ərazi-istehsal
komplekslərinin inkişafında mühüm amil kimi çıxış edir. Qeyd
etməliyik ki, təbii ehtiyyatlarm formalaşması və onlann ərazi üzrə
151
paylanması müasir coğrafi relyefin quruluşu və inkişafı ilə
əlaqədardır.
10.
XXI əsrdə cəmiyyətin içməli suya olan tələbatı əsas
problemlərdən biridir. Azərbaycanda mövcud olan su ehtiyat-
lanmn əsas hissəsi çaylarda toplanır. Bu su hövzəsində toplanan
şirin suyun nuqdan 39,9 kub kilometrdir. Onun yalmz 10,6 km^-i
ölkə ərazisi daxilində toplanır. Məsələnin əsas məqsədi şirin suyun
keyfiyyəti və onun ekoloji təmizliyi ilə əlaqədardır. Yaxşı olardı ki,
respublikada təmiz içməli su problemləri ilə məşğul olan
nazirliklər xalqın şirin suya olan tələbatım təmin etmək üçün
müasir standartlara cavab verən su qurğulannm təmizlənməsini
təmin etsin.
11.
Azərbaycan Respublikası əsas içməli su ehtiyatlannı
atmosferin çöküntüləri və eləcə də yüksək dağ çaylanndakı yataq
sularının hesabına formalaşdırır. Odur ki, Azərbaycan qədimdən
suvanlan əkinçiliklə məşğul olduğu üçün içməli suyun əsas hissəsi
kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək məhsul alınması üçün
suvanimada istifadə edilir. Bundan başqa, suyun xeyli hissəsi
meliorasiya işlərinə sərf olunur. Düşünürük ki, bu qeyd edilən
məqsədlər üçün başqa su ehtiyatlanndan istifadə etmək daha
məqsədəuyğun olardı.
12.
Kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvanimasına sərf olunan
suyun ehtiyatını müəyyən etmiş olsaq, onda 1 hektar sahədə taxıl
əkib becərmək üçün 600-2400 m^, pambıq üçün 3000-4500 m^,
qara yonca üçün 2500-5000 m^ su tələb olunursa, çəltik əkin
sahəsində subasma sistemi ilə suvanidıqda da 1 hektar sahədə
çəltik yetişdirmək üçün 6000-30000 m^ su lazımdur.
5.5.
Azərbaycan regionlarında tarazlı və rəqabətqabiliyyətli
iqtisadiyyatın inkişafı biosferin ekoloji qorunması kontekstində
Torpaq təkrar istehsal imkanlı olsa da, o ona xas olan ilk
istehsal dəyərini bərpa etmək qabiliyyətinə malik deyildir.
Kənd təsərrüfatı sahələri üə məşğul olmaq, xüsusilə, əkinə
yararlı torpaqlardan yetərincə səmərəli istifadə etmək, onlann
mühafizəsinin məhsuldarlığının, süni və təbii yollarla bərpası-
152
Dostları ilə paylaş: |