80
onlar öz kökləri ilə müxtəlif duzlarla qidalanaraq suyun
təmizlənmə prosesinə köməklik göstərir.
Su ehtiyatlarının təmizlənməsi prosesinə çaylar üzərində
tikilən su anbarları böyük köməklik göstərir. Su vasitəsilə su
anbarlarına daxil olan çirkləndiricilərin miqdarı və bioloji
proseslər nəticəsində tədricən azalır. Su anbarlarına daxil olan
bütün çirkləndiricilər anbarlardakı su ilə qarışaraq onun qatılıq
dərəcəsini azaldır. Bunu nəzərə alaraq çirkli su qəbul edən su
anbarlarına təbii təmizlənmə məntəqəsi kimidə baxırlar. Əgər
çirkli su tərkibindəki çirkləndirici maddələr su anbarı vasitəsilə
təmizləmək mümkün deyilsə onda həmin su əvvəlcədən
təmizlənərək su anbarına buraxılır. Deməli çirkli suyun lazımi
təmizlənmə dərəcəsini təyin etmək üçün su anbarının öz-özünə
təmizləmə qabiliyyətini düzgün qiymətləndirmək olar. Bu
qayda ilə təmizləyici qurğunun tikinti və istismarını minimum
xərc çəkməklə su anbarının təmizliyinə və sanitar saflığına nail
olmaq olar.
Təbii su ehtiyatlarının təmiz saxlanması istifadədən
çıxmaması məqsədilə sənaye və kommunal çirkab suları
təmizləməli, dövrü su təchizatını təmin etməli, az sulu, susuz
və tullantısız istehsal texnologiyası tətbiq olunmalı, kənd
təsərrüfatında gübrələrdən səmərəli istifadə etməli, havanı
çirklənmədən qorumalı kimi tədbirlər həyata keçirilməlidir.
Çirkab sularının təmizlənməsində mexaniki, kimyəvi,
fiziki-kimyəvi və biokimyəvi üsullardan istifadə edilir.
Mexaniki təmizlənmə üsulunda mexaniki qarışıqlar
sudan təmizlənir. Bu da durulducular və ya qızdırma yolu ilə
yerinə yetirilir. Durulducularla daha kiçik hissəciklər
çökdürülür. Yüngül hissəciklər isə suyun üzərinə çıxır və suyu
ondan təmizləmək üçün xüsusi yağtutan, nefttutan qurğulardan
istifadə edilir.
Suyun süzdürülməsi vasitəsilə suda olan iri mexaniki
tərkibli
qarışıqdan
azad
olunmasından
sonra
xüsusi
81
qumtutanlar vasitəsilə ölçüsü 0,25 mm-dən çox olan hissəciklər
çökdürülür.
Kimyəvi təmizləmə üsulu ilə sudakı çirkləndirici
maddələri tam təmizləmək mümkün deyil. Ona görə də fiziki-
kimyəvi təmizləmə üsulundan istifadə edilir. Suyun fiziki-
kimyəvi təmizlənməsində sorbsiya, ekstaksiya, flotasiya,
kristallaşma, deminerallaşma, elektroliz, ion və yandırma
üsulundan istifadə olunur.
Biokimyəvi təmizləmə üsulunun əsası mikroorqanizmlər
tərəfindən çirkab suların tərkibindəki kolloid maddələrin öz
inkişafı üçün şərait yaradılır. Çirkab suların biokimyəvi
təmizlənməsi təbii və süni şəraitdə aparılır. Təbii şəraitdə
çirkab suların təmizlənməsi suvarma sahələri, sızma sahələri və
bioloji hovuzlarda aparılır. Süni şəraitdə isə çirkab suların
təmizlənməsi və bioloji süzgəclərdə yerinə yetirilir.
Təbii su ehtiyatları atmosfer çirklənməsindən də
mühafizə olunmalıdır. Suyun çirklənmədən mühafizəsi özü
təmiz saxlanmalıdır. Bunun üçün atmosferin çirklənmədən
qorunması üçün aşağıdakı tədbirlər görülməlidir:
-
Sənaye tullantılarının havaya buraxılmasından əvvəl
təmizlənməsi;
-
İstehsalatda tullantısız texnologiya sisteminin tətbiqi;
-
Daxili yanacaq mühərriklərinin daimi təkmilləşdirilməsi;
-
Benzindən toksikliyi az olan qaz yanacağına və ya
elektrik avtomobillərinin tətbiqinə keçirilsin.
Qeyd olunanlar yerinə yetirilərsə, atmosfer və su
ehtiyatları çirklənmədən xeyli mühafizə olunar və təmiz hava
və təmiz su problemləri qismən də həll oluna bilər.
3.5. Suyun keyfiyyətinə olan tələblər
Su ehtiyatının keyfiyyət dərəcəsi tələbatçılardan asılı
olaraq müxtəlifdir. Suyun keyfiyyəti 6 balla müəyyən edilir. Su
ehtiyatının
çirkləndirici
obyekt
ərazisində
müxtəlif
82
məntəqələrdən su nümunələri götürülür, onların analizi aparılır
və sonra suyun keyfiyyət göstəricisi müəyyən edilir. Suyun
keyfiyyət
göstəricilərindən
temperatur
və
orqonoleptik
tuşuluğu, mineral qalığı, oksigenin miqdarı, xəstəlik törədən
bakteriyalar, üzən maddələrin konsentrasiyası kimi xassələrini
göstərmək olar.
Suyun qeyd olunan xassələri 0-6 intervallı balla
qiymətləndirilir. Məsələn, su 0 balla qiymətlənərsə o, ən təmiz
su hesab olunur və ondan heç bir iy gəlmir, 5 balla
qiymətləndirildikdə isə ondan güclü iy gəlir ki, onu içmək belə
mümkün olmur.
Su tələbatçılar tərəfindən suyun keyfiyyətinə tələbat
müxtəlif olur. Bunlar aşağıdakı kimidir:
-
Sənayedə istifadə olunan su, istehsal olunan məhsulun
keyfiyyətinə təsir göstərməməli, sənaye qurğusunda istifadə
olunan
metal
konstruksiyanı
korroziyaya
uğratmamalı,
qurğularda duz çöküntüləri əmələ gətirməməli, sənayedə
çalışan işçilərin səhhətinə mənfi təsir göstərməməlidir;
-
Kənd təsərrüfatında istifadə olunan su kənd təsərrüfatı
məhsullarının keyfiyyətinə təsir göstərməməli, bitki üçün
zərərsiz
olmalı
və
torpaqların
şorlaşmasına
şərait
yaratmamalıdır;
-
Mədəni-məişətdə istifadə olunan suyun keyfiyyəti ən
yüksək olmalıdır və ona olan tələbat qəbul olunmuş norma və
qaydalara uyğun olmalıdır. İçməli suyun keyfiyyəti aşağıdakı
tələblərə cavab verməlidir:
-
1) çirkab suları su ehtiyatlarına atılarkən suyun
temperaturu yay mövsümündəki temperaturdan 3-dən çox
olmamalıdır;
-
2) sudan gələn iy və dadın şiddətliyi 2 baldan artıq
olmamalıdır;
-
3) suyun turturşuluğu pH=6,58,5 intervalında olmalıdır:
-
4) çirkab suları ilə su mənbəyi qidalanarsa, onda olan
oksigenin miqdarı 46 mq/l həddində olmalıdır;
Dostları ilə paylaş: |