“pedagogs” international research journal issn: 2181-4027 sjif: 995

Tizimli yondashuv. 
Tizim so’zi- tuzilma, qismlardan tuzilgan, birikkan yaxlit 
narsa yoki hodisa ma’nosini anglatadi. Tizim tushunchasi va so’zi, boshqa ma’nolarga 
ham ega. Masalan, tizim-ip, sim kabilarga terilgan narsa; tizim-shoda (bir tizim 
marvarid, bir shoda marjon kabilar). Shuningdek, kibernetik tizim, axborotlar tizimi, 
ijtimoiy munosabatlar tizimi, xarakatlar tizimi, pedagogik tizim kabi tushunchalar 
shaklida ham qo’llaniladi. Tizim tushunchasi odatda ayrim belgilariga ko’ra turlarga 
ajratiladi: moddiy narsalar tizimi; mavhum tushunchalar, faraziyalar, nazariyalar, ilmiy 
bilimlar tizimi kabilar. 
Tizimli yondoshuv ilmiy bilish metodologiyasi va pedagogik amaliyotning bir 
yo’nalishi sifatida universal tavsifga ega, pedagogikada keng vo’llaniladi, ta’lim-
tarbiyaga ham pedagogik tizim sifatida qarash lozim. 

---

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-20, Issue-2, November - 2022
 
165
“Tizimli yondashuv” tushunchasi ko’pincha “tizimli metod”, “tizimli tahlil usuli” 
tushunchalari bilan uzviy bog’liq holda qo’llaniladi. Chunki tizimli tahlil usullari ham 
obyektni yaxlit tizim sifatida o’rganishni nazarda tutadi. Tizimli yondashuv, ayniqsa, 
tuzilish-vazifasiga ko’ra bajariladigan tahlilga juda yaqin. Tizimli tahlilning obyekti 
yaxlit narsa yoki hodisa (tizim) hisoblanadi, u, birinchidan, obyektning turli qismlarini; 
ikkinchidan, qismlarning o’zaro bog’liqligini; uchinchidan, tizimning chegaralarini va 
to’rtinchidan, tizimning atrof-muhit bilan bog’liqligi, aloqadorligini nazarda tutadi. 
Ijodiy faoliyatning turli bosqichlarida muayyan strategiyalar, taktikalar va metodlarini
qo‘llashga yo‘naltirilgan ishbilarmon va rolli o‘yinlar. Masalan: «Ilmiy tadqiqot ishida 
ma’ruza, bahs - munozara» turidagi o‘yinda, asosiy rollar quyidagilardan iborat 
bo‘lishi mumkin: 
«boshlovchilar» - o‘qituvchi yoki talabalar ilmiy - tadqiqot ishlari olib borayotgan 
ishlab chiqarish (ilmiy muassasa) mutaxassisi. Tajriba to‘planib borgani sayin aspirant 
va talabalar ham boshlovchilarga aylanadilar; 
«yo‘lboshchilar» - muhokama qilinayotgan muammoning muayyan masalalari 
bo‘yicha vaziyatni muhokamaga olib chiquvchi ma’ruzachilardir. 
«bezatuvchilar» - yo‘lboshchilarning ma’ruzalari va chiqishlarini ko‘rgazmali 
ravishda taqdim etuvchi va tushuntiruvchi o‘yin qatnashchilari; 
«assistentlar» - yo‘lboshchining yordamchilari. Ular yo‘lboshchilarga va 
opponentlarga barcha ko‘rgazma materiallarini namoyish qilishda ko‘maklashishlari 
kerak; 
«rasmiy opponentlar» - yo‘lboshchilar tomonidan tayyorlangan ma’ruzalar yoki 
boshqa materiallar bo‘yicha mulohaza bildirish vazifasi rasmiy topshirilgan o‘yin 
qatnashchilari; 
«norasmiy opponentlar» - muammo bo‘yicha ilmiy - tadqiqot ishlari olib boruvchi 
qolgan barcha talabalar, o‘yin qatnashchilari; 
«ig‘vogarlar» - ishlab chiqarishda (ilmiy muassasada) mavjud salbiy hodisalar, 
dalillar va shu kabilarni qo‘shimcha bayon qilish asosida, o‘yin qatnashchilarining 
faolligini oshirishga undovchi, muammolar qo‘yishi kerak bo‘lgan o‘yin qatnashchilari 
(ishlab chiqarish yoki ilmiy muassasa mutaxassislari, oliy o‘quv yurtining 
o‘qituvchilari yoki ilmiy xodimlari, aspirantlar, magistьlar va talabalar); 
«qayd qiluvchilar» - munozaraning borishini qog‘oz tasmaga, foto yoki magnit 
tasmasiga yozib boruvchi o‘yin ishtirokchilari; 
«ekspertlar» - ma’ruzachilar, muzokarachilar, jamoa qarorlariga holisona baho 
beruvchi o‘yin qatnashchilari (ishlab chiqarish va ilmiy muassasa mutaxassislari, oliy 
o‘quv yurti o‘qituvchilari yoki ilmiy xodimlari, aspirantlar magistrlar va talabalar). 
Bunday munozara - o‘yinlarning asosiy maqsadi:
bo‘lajak mutaxassislarni (masalan tadqiqotchilarni) muayyan ishlab 
chiqarishdagi vaziyatlar, ishlab chiqarish mutaxassislari va talabalarni yozma va 

---