Pərvanə MƏMMƏDLĠ
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
114 yeni rejimin baş naziri Pişəvəri dəqiq və təsirli təşəbbüslə bir sıra çox lazımi islahatlar keçirdi. Bunlar torpaq islahatından, fəhlələrin vəziyyətinin yaxşılaş - dırılması, ictimai işlərin və maarif işlərinin inkişafı tədbirlərindən ibarət idi». Qərb mətbuatı isə dəfələrlə yazmışdır ki, Pişəvərinin rəhbərlik etdiyi Milli hökumət il ərzində sanki Güney Azərbaycanda yarım əsrlik fəaliyyət göstərmişdir. Ölkədə aparılan islahatlarla əlaqədar milli hökumət müvafiq strukturların yaradılmasına başladı; aqrar qanun, əmək haqqında qanun, dil haqqında qanunlar qəbul etdi. Bu qanunda Azərbaycan dili bütün Azərbaycan ərazisində rəsmi dövlət dili elan olunmuşdu. Qısa bir müddət ərzində (ana dilində dərsliklərin, ədəbiyyatın, mətbuat nümunələrinin çap olunmasına, radio verilişlərinin səslənilməsinə başladı. Qəzet və jurnallar, sayı 50-ni ötən dərsliklər, müxtəlif ədəbiyyat əsərləri nəşr edildi, kinoteatr tikildi, radiostansiya və radiokomitə yaradıldı. Milli qəhrəmanlara – Səttarxan və Bağırxana heykəllər ucaldıldı. Behzad adına İncəsənət Muzeyi yarandı. Ərdəbil, Astara və Marağa şəhərlərində teatr binaları tikildi. Azərbaycan Rəssamlar və Heykəltaraşlar Cəmiyyəti təşkil olundu. Onlarla kitabxana və qiraətxana fəaliyyətə başladı. Şəhər və kəndlərdə ibtidai və orta məktəblər yaradıldı. 1946-cı ildə Təbriz Universiteti təsis olundu. Milli hökumət Azərbaycanın sosial-iqtisadi tərəqqisinə yol açdı, milli zülmün nəticələrini ləğv etdi, azərbaycanlıların varlığını bir daha təsbit etdi. İqtisadiyyatın bütün sahələrini nizama salıb, onu inkişafa yönəltmək, Azərbaycandan gələn gəlirin və toplanan vergilərin yarısından çoxunu Azərbaycanın öz daxili ehtiyaclarına sərf etmək, aqrar-kəndli məsələsini ədalətlə nizama salmaq, köməksiz uşaqlara sahib durmaq, zəruri məhsulların, valyutanın və qızılın Azərbaycandan çıxarılıb Tehrana daşınmasının qarşısını almaq, dövlət torpaqlarının və Azərbaycandan qaçmış feodalların, mənsəb sahiblərinin torpaqlarını torpaqsız və az torpaqlı kəndlilər arasında bölüşdürmək və bu kimi günün vacib məsələləri 12 maddədən ibarət müraciətnamədə öz əksini tapdı. 115 O illərdə ayrı-ayrı ədəbi-mədəni və siyasi cəmiyyətlərin birliklərinin öz mətbu orqanları mövcud idi. Təbrizdə Azərbaycan milli məclisinin orqanı olan «Azad millət», Azərbaycan həmkarlar ittifaqının «Qələbə», Azərbaycan Demokrat təşkilatının «Cavanlar», bunlardan başqa «Yeni Şərq», «Fəryad », «Xavərno», «Təbriz», «Şahin», «Əxtəre-şimal», «Vətən yolunda», «Azərbaycan ulduzu», «Azərbaycan», «Şəfəq», «Demokrat», «Yumruq», «Ədəbiyyat səhifəsi», Ərdəbildə «Cövdət», «Yumruq», Urmiyədə «Qızıl əsgər», Zəncanda «Azər», Miyanada «Vətən» adlı qəzet və jurnallar çap olunurdu. Azərbaycan yazıçı və şairlər cəmiyyətinin «Günəş», Maarif idarəsinin «Maarif» kimi mətbu orqanları fəaliyyət göstərirdi. Bu nəşriyyatların təsisçi və redaktorları dövrün tanınmış ziyalıları idi. «Qələbə» qəzetinin redaktoru sonralar hər iki tayda repressiyaya məruz qalmış görkəmli şair Məhəmməd Biriya, «Azərbaycan ulduzu» qəzetinin redaktoru isə tanınmış ictimai xadim Hilal Nasiri idi. Təbrizdə çıxan «Azad millət» qəzeti Milli Hökumətin rəsmi orqanı idi. Həftədə 2 dəfə çıxan bu mətbu orqanının redaktoru İsmayıl Şəms idi. Qəzetdə Milli Məclisin qəbul etdiyi qanunlar, qərarlar çap edilirdi. Orada Milli hökumətin siyasi, iqtisadi fəaliyyətini əks etdirən yazılar dərc olunur, Milli Məclis nümayəndələrinin fəaliyyətini işıqlandırılırdı. Qəzetin 114 sayı çıxmışdı. Azərbaycan Demokrat Fərqəsinin ayrı-ayrı vilayətlərdə bölməsi fəaliyyət göstərirdi. Onlar da öz növbəsində mətbu orqanlarına malik idi. Məsələn, Ərdəbildə «Cövdət», Zəncanda «Azər», Urmiyədə «Urmiyə» qəzetləri nəşr olunurdu. Bu mətbu orqanlarında milli hökumət və Milli Məclisin qanun və qərarları, ictimai-siyasi məqalələr, gündəlik xəbərlər və orqanı olduğu yerli vilayətlə bağlı yazılar dərc olunurdu. 1943-cü ildə Tehranda Sovet İttifaqı ilə mədəni əlaqə saxlayan İran cəmiyyəti yaradıldı. Xüsusi qrupun fəaliyyəti nəticəsində Sovet İttifaqı ilə 116 mədəni rabitə saxlayan İran cəmiyyətinin Təbriz şöbəsi və Təbrizdə Sovet mədəniyyəti evi açıldı (105, №5, 1945, 4). Müharibənin tədricən rusların xeyrinə dəyişməsi ilə əlaqədar Moskva Cənubi Azərbaycan məsələsinə 1944-cü ildə yenidən qayıtdı və Sovet Azərbaycanından Cənuba yeni işçi qrupu göndərdi. Bu dəfə ümumi rəhbərlik Həsən Həsənova tapşırıldı. 1945-ci ilin oktyabrında sonralar Azərbaycanda dövlətlərarası münasibətlərin əsasını qoyan Azərbaycanın İranla Mədəni Əlaqələr Cəmiyyəti (sonralar Azərbaycanın Xarici ölkələrlə Dostluq və Mədəni Əlaqə Cəmiyyəti) yaradıldı. Bu quruma görkəmli şair S.Vurğun başçılıq edirdi. Fəaliyyətinin ilk mərhələsində cəmiyyətin funksiyası Azərbaycanın elm və mədəniyyət sahəsindəki nailiyyətlərini İranda tanıtdırmaqdan ibarət idi. Daha sonra isə İran üçün radio verilişlərinin və başlıca olaraq Azərbaycan ədəbiyyatına həsr olunmuş kitab və kitabçaların hazırlanması kimi fəaliyyət sahələri də oraya daxil oldu. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikasının radio komitəsi İrana radio verilişlərini hələ 1941-ci ilin avqustun 20-də təşkil etmişdi. Verilişlərin proqramını baş redaktor Mübariz Əlizadə, Adil Əfəndiyev, redaktorlar Hüseyn Məcnunbəyov, Mikayıl Rzaquluzadə, tərcüməçi Fazil Babayev, diktorlar Lətif Kərimov, Mina Paşazadə hazırlayıb aparırdılar (54, 60). Cəmiyyətin çap orqanı 1945-ci ilin avqustundan Azərbaycan dilində ərəb əlifbası ilə şair Rəsul Rzanın redaktorluğu ilə nəşr olunan aylıq ictimai-ədəbi «Azərbaycan» jurnalı idi. Dərgi 1-ci sayında yazırdı: «Azərbaycan» məcmuəsi xalqımızın qədim mədəniyyəti və ədəbiyyatı, tarixi və azadlıq mübarizəsilə oxucularımızı müntəzəm surətdə tanış edəcək, istər Sovet Azərbaycanında və istərsə də Cənubi Azərbaycanda yaşayan yazıçı və alimlərimizin elmi, ədəbi məqalələrini öz səhifələrində dərc edəcəkdir. Bununla da məcmuəmiz Azərbaycan xalqının gələcək tərəqqi və yüksəlişinə kömək etməyə çalışacaqdır» (73, 10, №1, s.7). Bakıda əski əlifba ilə Azərbaycan dilində nəşr olunub (cəmi 17 say) Güney Azərbaycanda yayımlanan ədəbi illüstrasiyalı bu jurnal həm forma, həm də məzmun cəhətdən Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|