Pərvanə MƏMMƏDLĠ

 
107 
isə  partiya,  Lenin,  Oktyabr  inqilabına  mədhiyyə  xarakterli  əsərlər  yazmaqdan 
yorulmuş  şair  və  yazısılar  yeni  bir  mühitə  düşmüşdülər.  Deməli,  Cənubi 
Azərbaycandakı  siyasi  proseslər,  gündən-günə  genişlənən  demokratik  əhval-
ruhiyyə  onlar  üçün  də  ürəkdən  olan  bir  mövzu  idi.  Odur  ki,  «Vətən  yolunda» 
qəzetində  çap  olunan  əsərlərin  müəyyən  bir  hissəsi  məzmun  cəhətdən  cənublu 
qələm  sahibləri  ilə  yanaşı  Sovet  Azərbaycanından  getmiş  şair  və  yazıçıların 
yaradıcılığında da bir yenilik idi (2, 116). 
Qəzet  özünə  geniş  oxucu  auditoriyası    toplaya  bilmişdi.  O  illərdə  «Vətən 
yolunda»  qəzetinin  həm  də  fəal  əməkdaşı  olan  Qılman  İlkin  yazırdı  ki,  «yerli 
azərbaycanlılar bu qəzeti özlərinin doğma mətbuatı bilib oxuyur, ondan öyrənir 
və  onda  iştirak  edirdilər».  Getdikcə  yerli    ziyalılardan    çoxları  redaksiyamıza 
ayaq açdılar. Qəzetlə bağlı Ən xoş  arzu və minnətdarlıqlarını bizə bildirirdilər. 
Yerli ziyalılardan ilk tanış olduğumuz adam şair Biriya oldu. Onun qəzetimizin 
növbəti sayında çap olunmuş  Hitler barədə satirik şeiri Təbrizdə böyük gurultu 
ilə qarşılandı. Ondaki satirik təbi hamımızı heyran qoymuşdu. Çox keçmədi ki, 
o  bizim  dayimi  müəllifimizə  çevrildi.  Ondan  sonra  şəhərin  bir  çox  yaşlı  və 
cavan  şairləri  də  qəzetin  ətrafına  toplaşmağa  başladı.  Bunlardan  Əli  Fitrət, 
Mehdi  Çavuşi,  Mehdi  Etimad,  Səfvəd  Yəhya  Şeyda,  Ərdəbildən  Balaş 
Azəroğlu,  Əli  Tudə,  daha  sonralar  şairə  qızlardan  Mədinə  Gülgün,  Hökumə 
Bülluri də bizim qəzetin səhifələrində öz şeirləri ilə çıxış etməyə başladılar (89, 
1999, №1, 41). 
«Vətən  yolunda»  qəzetinin  Güney  Azərbaycan  ədəbiyyatında,  publisisti-
kasında yeni qələm ordusunun meydana sıxmasında böyük rolu danılmazdır. 
«Vətən  yolunda»  qəzetinin  nəzdində  «Şairlər  məclisi»  təşkil  olunmuşdu. 
«Bütün  Cənubi  Azərbaycan  və  İranda  şöhrət  tapan  «Vətən  yolunda»  az  zaman 
içərisində  Cənubi  Azərbaycan  şairlərinin  ədəbi  mərkəzinə  çevrildi.  Bura  gələn 
və  elmi,  ədəbi  məsləhətlər  alan  şairləri  bir  ədəbi  təşkilat  altına  almaq  zərurəti 
doğurdu.  Məclis  təşkil  olunmamış  cümədən-cüməyə  redaksiyaya  toplaşan 
şairlər  ədəbi  mübahisələr  aparır,  tərcümələr  edir,  öz  şeirlərini  oxuyurdular. 
Bunları  təşkilat  altına  almaq  və  müəyyən  plan  üzrə  iş  aparmaq  üçün  qəzetin 

---

 
108 
redaktorluğu «Şairlər məclisi»ni təşkil etməyi qərara aldı» (46, 164).  
Tarixi  və  ədəbi  ənənələrə  söykənən  bu  ədəbi  təşkilat  Azərbaycan 
ədəbiyyatı  tarixinin  görkəmli  simalarını  tanıtdırmaq  və  müasir  şairlərin 
yaradıcılığını inkişaf etdirmək məqsədilə təşkil olunmuşdu. 
Ədəbi  məclis  bədii  söz  sənətinin  hörmət  və  qiymətini  özünə  qaytarmaqla 
bərabər,  həm  də  gələcək  fəaliyyəti  üçün  ətraflı  düşünülmüş  planlar  tərtib  edib 
həyata keçirməyə başladı. 
Məclis  «Şairlər  məclisi»  adı  altında  aydıq  ədəbi  məcmuə  də  hazırlayırdı. 
Məcmuənin  1,  2,  3  və  4-cü  saylarında  yalnız  məclis  üzvləri  deyil,  Cənubi 
Azərbaycan,  həmçinin  İranda  yaşayan  və  ana  dilində  yazan  başqa  şairlər  də 
iştirak  edirdilər.  Məcmuənin  3  və  4-cü  sayları  1945-ci  ilin  noyabr  ayında  bir 
kitab  şəklində  çap  olundu,  424  səhifədən  ibarət  olan  bu  kitabda  80-dən  çox 
şairin 300-dən artıq şeir və poeması toplanmışdı. 
«Şairlər  məclisi»  üzvlərinin  və  onları  əsərlərinin  geniş  xalq  kütlələrinə 
tanıtmaq  işində    «Vətən  yolunda»  qəzetinin  böyük  rolu  olmuşdur.  Qəzetin 
səhifələrində  Ə.Fitrət,  M.Etimad  (Milli  hökumətinin  dövlət  himninin  sözlərini 
yazmışdı),  Çavuşi,  B.Azəroğlu,  İ.Zakir,  M.Gülgün  və  digər  məclis  üzvlərinin 
yazdıqları əsərlərdən əlavə yaradıcılıqları haqqında da məqalələr verilirdi. 
Getdikcə  sıralarına  daha  çox  üzv  cəlb  edilən  «Şairlər  məclisi»nin  təsiri 
altında  başqa  şəhərlərdə  də  ədəbi  hərəkat  canlanmağa  başlamışdı.  Klassik  və 
çağdaş  Azərbaycan  şeir  ənənələrini  dərindən  öyrənən  məclis  üzvlərinin 
yaradıcılığında böyük yeniliklər nəzərə çarpırdı. 
Təbrizdə  və  Zəncanda  «Şairlər  məclisi»,  Ərdəbildə,  Urmiyada  «Yazıçılar 
məclisi»,  Əhər,  Mərənd,  Sarab,  Marağa  şəhərlərində  bunların  şöbələri  təşkil 
olunurdu.  Bu  məclislərdə  ədəbi  irsin  öyrənilməsi  yeni  inkişaf  mərhələsində 
ədəbiyyatın müxtəlif problemləri müzakirə edilir, yeni əsərlər oxunurdu. 
Ənvər  Məmmədxanlı  «Vətən  yolunda»  qəzetinin  hər  iki  taylı  ziyalıların 
təsirini  qiymətləndirərək  yazırdı:  «Təbriz  ziyalılarının  redaksiyamız  ətrafında 
toplanması  qarşılıqlı  olaraq  hər  iki  tərəfə  çox  xeyir  verdi.  Biz  Cənubi 
Azərbaycanı  onların  vasitəsilə  daha  dərindən  öyrəndik.  Onlardan  «Vətən 

---

 
109 
yolunda»  qəzetinin  Azərbaycanda  yerinə  yetirdiyi  bir  çox  xidmətləri  sırasında 
müasir Azərbaycan dilinin inkişafı səviyyəsini mənimsəyir, dilin yad tərkibdən 
təmizlənməsi  proseslərinin  nə  qədər  uğurlu  və  vacib  olduğunu  görürdülər  (78, 
11 may 1990). 
«Vətən  yolunda»  qəzetində  dərc  olunan  materiallar  da  ikiyə  parçalanmış 
xalqın  mənəviyyatı,  mədəniyyəti,  tarixi,  ədəbiyyat  küll    halında  verilirdi. 
Qətiyyətlə  deyə  bilərik  ki,  1941-1946-cı  illərdə  Güney  Azərbaycanda  milli 
ruhun  oyanması,  milli  özünüdərkin  bədii  inikası  «Vətən  yolunda»  qəzeti  ilə 
bağlı olmuşdur. 
1905-1911-ci  illərdə  Məşrutə  hərəkatı,  1917-1920-ci  illərdə  Şeyx 
Məhəmməd Xiyabani üsyanı zamanı nəşr olunan mətbuat və ədəbiyyatda ədəbi-
bədii  publisistik  yazılar  az  deyildi.  Lakin  çap  olunan  nəzm  və  nəsr 
nümunələrində vətənpərvərlik və milli təəssübkeşlik hissləri 40-cı illərdəki kimi 
qabarıq  və  güclü  deyildi.  O  illərdə  «Vətən  yolunda»  qəzetinin  səhifələrində 
ikiyə  bölünmüş  xalqın  faciəsini,  dərdini,  hiss  və  duyğularını  əks  etdirən 
«parçalanmış vətən həsrəti», « ayrılıq» mövzusu yaranırdı. 
Uzun  illər  (xüsusilə  1920-ci  illərdən  sonra)  hər  iki  tayda-  sovetlər 
birliyində  bolşevik,  İranda  şah  rejimi  tərəfindən  «ikiyə  bölünmüş  Azərbaycan 
məsələsi» mövzusu yasaq olunmuşdu.  
Qəzetin  səhifələrində  ilk  illərdə  Süleyman  Rüstəmin  çap  olunmuş 
«Təbrizim»,  «Qalacaq»,  «Yandı»,  «Araz  qırağında»,  «Qardaşımın  dərdi», 
«Dilimə  dəymə»,  «Vətənim»  şerləri,  Hilal  Nasirinin  «Köşki  balaban»  şerləri 
ikiyə  parçalanmış  millətin  faciəsini  yada  salıb,  uzun  illər  bir-birindən  ayrı 
düşən  qardaşların  həsrəti,  hicran,  ayrılıq  dolu  hisslərindən  ürək  ağrısı  ilə 
danışırdı. Elə o illərdə hər iki taylı Azərbaycanlılar arasında bu günümüzə qədər 
gəlib davam  edən  bir  ədəbi  hərəkatın  əsası  qoyulurdu,  həsrət  və  ayrılıq.  Bizim 
firkimizcə  bu  hərəkata  təkan  verən  və  həmişə  onun  ön  sırasında  olub  digər 
ziyalıların da bu mövzuda yazmağa ruhlandıran şair Süleyman Rüstəm idi... 
«Vətən  yolunda»  qəzetinin  redaksiyasına  gələn  bəzi  məktubların 
müəllifləri  qəzetdə  şerləri  çıxan  Süleyman  Hikmətin  kim  olduğunu  bilmək 

---