Pərvanə MƏMMƏDLĠ
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
117 və yüksək səviyyəsi ilə seçilirdi. «Azərbaycan» jurnalını Sovet hakimiyyətinin bütün mövcud olduğu dövrdə ən maraqlı və milli mənafe baxımından ən əhəmiyyətli nəşr orqanı hesab edən Cəmil Həsənli yazırdı ki, əvvəla, bu jurnalın hər sayında Güney və Quzey Azərbaycanın ictimai-siyasi, mədəni, ədəbi həyatı, tarixi birlikdə əhatə olunurdu. İkincisi, jurnal Güney Azərbaycan üçün buraxıldığından Sovet Azərbaycanında hökm sürən bolşevik ideologiyasının tələblərindən bir qədər yayınır, Azərbaycan xalqının köklü mənafeyi, taleyi və tarixi ilə bağlı əsas məsələlərə toxuna bilirdi. Bütöv Vətən, eyni xalq, vahid millət məramı demək olar ki, «Azərbaycan»ın hər sayından duyulurdu. Azərbaycan tarixinin, mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, sənətinin əsrlər boyu vəhdət şəklində inkişaf etməsini əyani şəkildə sübuta yetirirdi) (23, 196). «Şəfəq» məcəlləsi Sovet İttifaqı ilə Mədəni Rabitə Cəmiyyətinin Təbriz şöbəsi tərəfindən nəşr olunurdu. Onun ilk sayı 1945-ci ilin oktyabr ayında işıq üzü görmüşdü. Jurnalda müntəzəm olaraq Təbrizin mədəni həyatında baş verən dəyişikliklər öz əksini tapırdı, o cümlədən, teatr tamaşaları, aktyorların qastrol səfərləri və s. «Şəfəq» məcmuəsi redaksiya heyətinin üzvləri M.Səfvət, Şərifov, M.Milani və Ə.Dibaiyan idi. S.C.Pişəvəri «Şəfəq»in nəşr olunmasının bir illiyi münasibətilə redaksiyaya göndərdiyi teleqramda yazmışdı: «Bu məcəllə bir tərəfdən mədəni rabitə cəmiyyətinin işlərinin canlandırılmasına kömək etmiş, digər tərəfdən isə İran Azərbaycanının uzun illər boyu xalqa lazımi surətdə tanıtdırılmamış Məhəmmədəli Tərbiyət, Şeyx Məhəmməd Xiyabani, Mirzə Əli Möcüz, Şeyx Mahmud Şəbüstəri və bir çox bu kimi tarixi simaları oxuculara təqdim etmiş və onların xüsusunda məqalələr çap etmişdir… «Şəfəq»in dəyərli xidmətləri tək bunlarla qurtarmır, bu məsələ eyni zamanda İran Azərbaycanının görkəmli müasir yazıçı, şair və mətbuat işçilərini də öz ətrafında toplamış, onların işlərinə kömək etmişdir» (№7, 1946). Təbrizdə «Azərbaycan şairləri və yazıçıları cəmiyyəti»nin orqanı kimi 118 nəşrə 1946-cı ildə başlayan «Günəş» qarşıya qoyduğu məqsədlər haqqında yazırdı: «Azərbaycan dilinin qədimliyi və zənginliyi haqqında elmi və tarixi sənədlərin, Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrinin toplanaraq oxuculara çatdırılması, Azərbaycanın keçmiş və müasir alim, şair və ziyalılarının xalqın ədəbi və ictimai fikir tarixində oynadıqları rolun araşdırılaraq ictimaiyyətə çatdırılması, dünyada baş verən azadlıq və tarixi nehzətlər (hərəkatlar – P.M.) barəsində məlumatların dərc olunması, oxucuları dünya klassiklərinin əsərləri ilə tanış etmək kimi məsələlər də qarşıya qoyulmuş əsas vəzifələrdən olmuşdur (83, 12, №1, 1325). Təəssüf ki, 1946-cı ildə məcmuənin yalnız bir nömrəsi işıq üzü görmüşdür. Milli Hökumət dövründə Miyanada Mədəni Rabitə Cəmiyyətinin yerli orqanı kimi «Vətən» məcmuəsi çap olunmuşdur. Ayda bir dəfə nəşr olunan bu dərgi elmi, ədəbi və bədii istiqamətlərdə fəaliyyət göstərmişdir (2, 111). Ümumiyyətlə, 1941-46-cı illər arasında Güney Azərbaycanda çap olunan qəzet və jurnalların sayı 40-dan artıq idi. Güney Azərbaycanın ictimai həyatın bütün sahələrdə uğurları, Tehranın hakim dairələrində böyük təşviş yaradır, İran hökuməti hərəkatı boğmağa hazırlaşırdı. Mərkəzi hökumət İngiltərə, ABŞ və SSRİ arasındakı ziddiyyətlərdən istifadə edərək «İran məsələsi»nin BMT-də baxılmasına nail oldu. ABŞ və İngiltərənin İrana siyasi-hərbi yardım göstərmələri razılığını və sovet hökumətinin «bitərəfliyi»ni əldə edə bildi. İran hökuməti parlamentə seçkilərə nəzarət bəhanəsi ilə Azərbaycana qoşun hissələri yeritdi. Dekabrın 12- də İranın Mərkəzi hökuməti Azərbaycanın Milli hökuməti ilə imzaladığı anlaşmalarda bu dövləti rəsmən tanısa da, Pəhləvi ordusu Azərbaycana təcavüz etdi, bununla da Milli Hökumət i süquta yetirdi. Milli hökumət dövründə fəallıq göstərən kəndli, fəhlə, ziyalı və sahibkarlar təqiblərə məruz qaldılar. ADF və Milli hökumətin rəhbərləri güllələndilər, dar ağacından asıldılar. Minlərlə vətənpərvər mühacirət etməyə məcbur oldu. Onların çox hissəsi Azərbaycan SSR-ə keçdi. 1941-1946-cı illər milli-azadlıq hərəkatının məğlubiyyətinin əsas səbəbi 119 ABŞ, İngiltərə və SSRİ-nin İrandakı siyasətlə bağlı idi. Bu dövlətlər Güney Azərbaycanının milli-demokratik hökumətini imperiya mənafelərinə qurban verdilər. Hər üç dövlət imperiyapərəst maraqlarını bütöv bir xalqın taleyindən üstün tutdu. Güney Azərbaycandakı milli-azadlıq hərəkatı məcburiyyətə uğrasa da, ölkənin sonrakı tarixinə çox böyük təsir göstərdi. «AZƏRBAYCAN» QƏZETİ (1941-1946) Azərbaycanda ictimai həyatın demokratikləşməsi burada şəraitin dəyişməsi ilə müşahidə olunurdu. Azərbaycan dili üzərindən qadağanın götürülməsi, milli hisslərin azad təzahürü, vətənpərvərlik, milli hisslərin güclənməsi, azərbaycanlıların milli meylinin kortəbii yüksəlişinin müəyyən istiqamətə yönəldilməsi, siyasi-ideoloji cəhətdən təşkil olunmasını tələb edirdi. Belə bir şəraitdə vətənpərvər demokratik və milli ziyalıların nümayəndələri «Azərbaycan cəmiyyətin»ndə birləşməyi qərara aldılar (41, 109). Azərbaycanın demokratik nailiyyətlərinin bərpa olunması, azərbaycanlı- ların milli hüquqlarının təmin edilməsi, dil və mədəniyyətin dirçəlişi məsə ləsi Azərbaycan Cəmiyyətinin öndə duran vəzifələrindən idi. Cəmiyyətin mətbu orqanı «Azərbaycan» fars və Azərbaycan dillərində çıxan qəzet idi. Azərbaycan» qəzeti 1941-ci il noyabrın 1-dən Əli Şəbüstəri və İsmayıl Şəmsinin redaktorluğu ilə nəşr olunmağa başlayıb. «Azərbaycan» cəmiyyətinin orqanı olan bu qəzet ilk sayındakı baş məqalədə tutacağı yol və fəaliyyəti haqda yazırdı: «Azərbaycan»ın seçdiyi yol, mövcud vəziyyətinin, əfkari ümuminin, habelə xalqın gündəlik ehtiyaclarının aynasına çevrilərək ictimai şüuru istiqamətləndirmək, onu işıqlandırmaqdır» (71, 1941, №1). Cəmiyyət mətbu orqanı olan «Azərbaycan» qəzetinin ayrı-ayrı saylarında siyasi sahədə demokratik konstitusiya və məşrutə üsul-idarəsinin əməldə həyata keçirilməsini, Vilayət əncüməninin təşkil edilməsini, Milli Məclisdə nümayəndələrin xalq tərəfindən seçilməsini, hakim sinif və təbəqələrin Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|