Pərvanə MƏMMƏDLĠ

 
141 
nöqteyi  nəzərini  xalqa  çatdıracaq.  Az  savadlı  azərbaycanlıların  müxtəlif  siyasi 
ictimai  cərəyanlarla  tanış  olub,  mütəşəkkil  inqilabi  mübarizə  aparmalarında 
müsbət rol oynayacaqdır» (111, 1979, №1, 1). Jurnalın elə ilk nömrəsindən, ilk 
səhifələrindən  keçmiş  şah  rejiminin  Azərbaycanda  yeritdiyi  millətçilik 
siyasətindən,  iqtisadi  böhrandan,  Azərbaycan  xalqının  müəyyən  tarixi 
dövrlərindən söhbət açılır, mədəniyyətindən, bədii ədəbiyyatından, qəhrəmanlıq 
səhifələrindən  müəyyən  xatiratlar,  qeydlər  verilirdi.  Jurnal  imperializmə  və 
yerli mürtəcelərə qarşı bütün İran xalqlarını mübarizəyə çağırır və qeyd edir ki, 
«İmperializm  əleyhinə  birgə  mübarizə  aparmaq  zərurəti  İranda  hər  bir 
mütərəqqi qiyamın sərlövhəsi kimi nəzərə alınmalıdır». (Yoldaş, 1979, №1, 5). 
«Yoldaş»  jurnalı  azərbaycanlılarla  çiyin-çiyinə  rejimə  qarşı  vuruşan  bütün 
xalqların  mübarizəsini  alqışlayır  və  bütün  xalqlara  eləcə  də  azərbaycanlılar 
üçün  milli  və  demokratik  hüquqlar  verilməsi  uğrunda  ardıcıl  mübarizə  edirdi. 
Lakin bu jurnalın nəşri və yayılması antidemokratik və ziddiinqilabi qüvvələrin 
əl ilə dayandırıldı. «Yoldaş»  jurnalına göndərilən  məktubların birində yazılırdı 
ki,  «Yoldaş»  və  başqa  rüznamə  və  məcəllələr  Ərdəbildə,  Təbrizdə,  Urmiyada 
yayıla  bilmir.  Yayılanda  da  komitələr  tərəfindən  yığılırlar:  «Başqa  bir  xəbərdə 
deyilirdi  ki,  Azərbaycan  dilində  və  hətta  Azərbaycan  və  fars  dilində  çıxan 
ruznamələr təhdid müqabilində öz siyasi və ədəbi fəaliyyətlərini dayandırıblar» 
(111,  1989,  №13,  17).  Digər  tərəfdən  də  inqilaba  zidd  qüvvələr  jurnalın  qeyri-
sabit  mövqeyindən,  ziddiyyətli  görüşlər  daşımasından  onun  nəşrinin 
dayandırılması üçün bir bəhanə kimi istifadə edə bildilər. 
«Yoldaş» jurnalı 1979-cu il iyul ayının sonuna qədər nəşr edildi və onun 22 
sayı çapdan çıxdı. Jurnalın məsul katibi Hüseyn Sadiq (Düzgün) idi. 
Jurnalda solçuluğa meyl, marksizm ideyalarının təbliği onun bağlanmasına 
səbəb  oldu.  İnqilab  dövründə  jurnal  İranda  azərbaycan  dilli  mətbuat  orqanları 
arasında  əhəmiyyətə  malik  olmuş,  özündən  sonra  nəşrə  başlayan  azərbaycan 
dilli  mətbuatın  fəaliyyətində  onların  ideya-siyasi  yönümlərinin  müəyyən 
olunmasında çox mühüm rol oynamışdır. 

---

 
142 
Jurnal  az  keçmədən  «İnqilab  yolunda»  daha  sonra  «Yeni  yol»  adları  ilə 
nəşrini davam etdirdi. 
Hüseyn Məhəmmədzadə Sədiq Mirmahmud oğlu (Hüseyn Düzgün) 1945-ci 
ildə  Təbrizdə  doğulmuşdur.  O,  1963-cü  ildə  Təbriz  Pedaqoji  texnikumunu, 
1969-cu  ildə  isə  Təbriz  Universitetinin  ədəbiyyat  fakültəsinin  fars  dili  və 
ədəbiyyatı  bölümünü  bitirmişdir.  1974-cü  ildə  Tehran  Universiteti  pedaqoji 
elmlər  fakültəsinin  kitabxanaçılıq  bölümündə  «Tehran  kitabxanalarında 
azərbaycanşünaslıq qaynaqları»  mövzusunda namizədlik  dissertasiyası  müdafiə 
edib.  1965-ci  ildə  Səməd  Behrəngi  ilə  tanışlığı  H.Düzgünün  dünyagörüşündə, 
taleyində  xüsusi  rol  oynayır.  O,  Əhməd  Behrəngi,  Əlirza  Habdil  (Oxtay), 
Behruz  Dehqani  ilə  birlikdə  Təbrizdə  türkcə  mətbu  orqanı  nəşr  etmək  qərarına 
gəlir  və  ilk  dəfə  olaraq  «Adına»  qəzetini  həm  türk,  həm  də  fars  dilində  çap 
edirlər. Yazıçı C.Behrənginin faciəli ölümü gənc Hüseyni dərindən sarsıdır. 17 
sayı  işıq  üzü  görmüş  «Adına»  qəzeti  bundan  sonra  «Hünər  və  ictimai»  adı  ilə 
yenidən türk və fars dillərində nəşrini davam etdirir (1968). Lakin qəzetin 7 -ci 
sayı  SAVAK-ı  qıcıqlandırır,  evində  həbs  olunan  H.Düzgün  6  ay  zindan  həyatı 
yaşayır.  Ata  və  babasının  görkəmli  din  xadimi  olmasını  nəzərə  alıb  onun 
həbsini  Tehrana  sürgün  olunmaqla  əvəz  edirlər.  Tehranda  yaşadığı  müddətdə 
təhsilini  davam  etdirir  və  magistr  dərəcəsi  alır.  1972-ci  ildə  İran  TV-də 
ssenarist  işləməyə  başlayır.  Yenə  də  SAVAK  ona  burada  işləməyə  imkan 
verməyib,  sənədlərini  təsdiq  etmir  və  nəticədə  H.Düzgün  tutduğu  vəzifədən 
azad olunur.  
1983-cü  ildə  İstanbul  Universiteti  ədəbiyyat  fakültəsinin  əski  türk 
filologiyası  bölümündə  professor  Məhərrəm  Erkinin  rəhbərliyi  ilə  «Fars  və 
Azərbaycan  dilləri  qrammatikalarının  qarşılıqlı  araşdırılması»  və  şərqşünaslıq 
bölümündə  isə  «Ərəb-türk  dillərinin  qarşılıqlı  əlaqəsi»  mövzularını  müdafiə 
edir və doktorluq dərəcəsi alır. Tehran universitetində isə «Mirzəağa Təbrizinin 
həyatı,  düşüncələri  və  «Risaleyi-əxlaqiyyə»nin  mətni  və  əxlaq  elmi» 
mövzusunda elmi işini müdafiə edərək orada da professor-doktor adını alır. Bir 
sıra  universitetlərdə  tədrislə  məşğul  olmuş,  İİR-nin  türk  dilləri  üzrə  rəsmi 

---

 
143 
tərcüməçi  vəzifəsində  çalışmışdır.  1991-ci  ildə  tutduğu  vəzifələrdən 
uzaqlaşdırılmışdır.  Tehran  Universiteti  ədəbiyyat  fakültəsində  1979-cu  il 
inqilabdan  sonra  mətbuat  fəaliyyətini  davam  etdirən  professor  H.Düzgün 
«Yoldaş», «Azadlıq», «Qardaşlıq», «İnqalab yolunda» jurnal və qəzetlərini çap 
edir. Bu mətbu orqanlar bağlandıqdan sonra «Yeni yol» nəşr edib və 3 sayı işıq 
üzü görür. 
Səmərəli  elmi  fəaliyyət  göstərən  doktor  H.Düzgün  sovet  dövründə 
Azərbaycanda  çıxan  bir  çox  əsərləri  –  «Azərbaycanda  fars  kökənli  dillər»,  2 
cildlik  «Azərbaycanda  ağız  ədəbiyyatı»,  «Sayalar»,  «Vaqif»  monoqrafiyası, 
Füzulinin  «Rindu  Zahid,  «Məhəmmədəli  Tərbiyətin  həyat  və  yaradıcılığı, 
«Azərbaycan  ədəbiyyatı»  və  s.  nəşr  etdirir.  Doktorun  «Çağdaş  Azərbaycan 
ədəbiyyatı»  əsəri  2  cilddə  çap  olunduqdan  sonra  geniş  oxucu  kütləsinin 
rəğbətini qazanıb.  
Hüseyn  Düzgün  «Azadlıq»  və  «Qardaşlıq»  adında  daha  iki  qəzetin  də 
redaktoru  olmuşdur-  Azərbaycan  və  fars  dillərində  çıxan  «Azadlıq»  qəzeti  öz 
səhifələrində  Azərbaycan  Azadlıqsevərlər  partiyasının  ideya  və  fikirlərini  əks 
etdirirdi. İlk sayı 1979-cu ildə aprel ayının 4-də işıq üzü görülmüşdür. Cəmi  4 
sayı  çıxıb.  «Qardaşlıq»  qəzeti  də  «Azadlıq»ın  xətti  ilə  gedir,  lakin  onun 
səhifələrində ədəbi-bədii materiallara daha çox yer verilirdi. 
Azərbaycan  səsi  –  Bu  jurnal  fars  və  azərbaycan  dillərində  Tehranda  nəşr 
olunurdu.  Jurnalın  ilk  nömrəsi  1979-cu  ilin  dekabr  ayının  12-də  çapdan 
çıxmışdır.  Jurnal  mütərəqqi  fikirli  və  demokratik  ruhludur.  Onun  səhifələrində 
analitik materiallara geniş yer verilirdi. İranın daxili ilə xarici siyasəti, xüsusilə 
Azərbaycanın  durumu  ilə  bağlı  materialların  təhlilinə  vaxtaşırı  yer  ayırırdı. 
Jurnal    özünün  ilk  nömrəsində  Azərbaycan  dilinin  Azərbaycan  xalqı  üçün  və 
digər xalqların dillərinin əhəmiyyətindən bəhs edərək «Uşaqlarımız ana dilində 
təhsil  almalıdırlar»  adlı  məqaləsində  belə  yazırdı:  «Ana  dilində  təhsil 
almayanda  uşaqların  istedadı  məhv  olur  və  təbii  inkişafının  qarşısı  alınır, 
onların  az  savadlı  olmaları  və  yaxud  da  savadsız  qalmaları  ilə  nəticələnir. 
Xalqımızın  əksəriyyəti  kəndlərdə  yaşayır.  Uşaqların  çoxu  əkin  və  biçin  və 

---