Poetika izm 2

______________________________________________________ Poetika.izm 
  
 
216 
mətli  parçalarda  əzəli  eşqdən  gələn  səmimi  fəryad,  hayqırış  və  təmiz  bir 
həyəcan var.  
Əsərin  ilk  on  üç  beytində  od,  su,  torpaq  və  küləkdən  bəhs  açılır, 
dörd  ünsürdən  yaradılan  insan,  Tanrının  can  verdiyi  ilk  məxluqun  – 
Adəmin  torpaqdan,  sudan,  oddan,  yeldən  və  candan  əxz  etdiyi  sifətlər 
haqqında bəhs edilir. Kiçik nəsr hissədə ağlın tərifi, cənnət və cəhənnəm, 
o  cümlədən  4  ünsür  –  torpaq,  su,  yel,  od  haqqında  sufiyanə  fikirlər  yer 
alır. Əsərin 550 beytlik əsas hissəsi isə “Ruh, ağıl və onlara bağlı əhvalın 
dastanı”, “Qənaətin dastanı”, “Qəzəbin dastanı” və “Ağlın dastanı” adı al-
tında  dörd  yerə  bölünür.  Şairin  “alleqorik  ifadə  tərzində  əxlaqi-didaktik 
mövzu  aparıcılıq  təşkil  edir.  Burada  ruh,  iman,  nəfs,  qəzəb  və  s.  cəhət-
lərdən,  onların  xüsusiyyətlərindən  danışılır,  yaxşılıqlara  yiyələnməyin, 
pisliklərdən qurtarmağın yolları göstərilir” [2, s. 107]. 
Bütün bu deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, Yunus Əmrə 
lirikası  klassik,  qəlibləşmiş, normativ qanunlara  ərəb-fars şeir sisteminin 
ehkamlaşmış vəzn, ölçü, qafiyə kimi qaydalarına tabe olan şeirin öz çər-
çivələrini aşaraq türk xalq şeirinə baş vuruşu, özünü təsdiqləmə faktıdır. 
Tofiq Hacıyevin sözləri ilə desək, “bu, yazılı – ərəb-fars şeirlərinin forma-
sını  izləyən  ədəbiyyatla  şifahi  –  “Dədə  Qorqud”  şeirinin  qarşılaşması 
prosesinin  nəticəsi  idi”  [6,  s.  11].  Yunus  Əmrənin  orijinallığı  təkcə  lirik 
şeir  parçalarında  deyil,  məsnəvisinin  də  forma,  şəkil  xüsusiyyətlərində 
özünü göstərir. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Bəydili  Cəlal.  Həqq  didarın  görən  şair.  Yunus  Əmrə.  Divan.  Bakı,  “Nafta-
Press”, 2004. 
2.
 
Quliyev  Elman.  Yunus  İmrə.  Elman  Quliyev.  Türk  xalqları  ədəbiyyatı.  Bakı, 
“CONATANT EMPARY”, 2011. 
3.
 
Yunus  Əmrə.  Divan.  Tərtib,  ön  söz  və  lüğətin  müəllifi  Cəlal  Bəydili.  Bakı, 
“Nafta-Press”, 2004. 
4.
 
Hümmətova Xuraman. Yunus Əmrə. Bakı, “Elm”, 2006. 
5.
 
Böyük türk şairi Yunus Əmrənin həyat və  yaradıcılığına  həsr olunmuş “Yaşa-
yan  Yunus  Əmrə”  beynəlxalq  elmi  konfransın  materialları.  9  dekabr  2013. 
Bakı, “Elm və təhsil”, 2013. 
6.
 
Hacıyev  Tofiq.  Yunus  Əmrənin  şeir  texnikası.  BDU  Xəbərləri.  Humanitar 
elmlər seriyası. 1994, № 1. 
7.
 
Yunus Emre Divanı. II Teknikli Metin. Dr. Mustafa Tatçı. Ankara, Başbakanlık 
Basımevi, 1990. 
8.
 
Hümmətova  Xuraman. Yunus Əmrə  ilahilərində  “ölüm sevgisi”. X.Humməto-
va. Yunus Əmrə (məqalələr toplusu). Bakı, “Elm və təhsil”, 2012. 
9.
 
Yunus Emrə. Güldəstə. Klassik türk  əsərləri.  Ankara, Kültür Bakanlığı  Yayın-
ları, 1990. 
10.
 
Yunus Əmrə. Həyatı və yaradıcılığı. http://edebiyyat-az.com/?p=62 
11.
 
https://az.wikisource.org/wiki/Müəllif:Yunus_Əmrə 

---

______________________________________________________ Poetika.izm 
  
 
217 
12.
 
Yunus Əmrə. Risalətün-nüshiyyə. Azərbaycan dilinə uyğunlaşdıran və ön sözün 
müəllifi Xuraman Hümmətova. Bakı, “Elm və təhsil”, 2013. 
 
  
 
Fəridə Vəliyeva 
YUNUS ƏMRƏ YARADICILIĞINDA ŞEİR ŞƏKİLLƏRİ
 
XÜLASƏ 
Dərin  və  ənginliklərinə  vardıqca  əhatələnən,  dünyanın,  varlığın,  Yaradan  və 
yaradılanın  qarşılıqlı  münasibətindən,  sevgisindən  yoğrulan  təsəvvüf  ədəbiyyatını  ən 
sadə,  rəvan  xalq  danışıq  dili  ilə  bir  məcraya  gətirən,  ifadə  sarıdan  sadə  olduğu  qədər 
düşüncə  baxımından  mürəkkəb  mətləbləri  çözən  Yunus  Əmrə  yaradıcılığı  səkkiz  əsrə 
yaxındır  ki,  ədəbi-bədii,  fəlsəfi sözün  ən zəngin xəzinələrindən  hesab olunur. Son illər 
böyük  ozanın  yaradıcılığı  nə  qədər  geniş  təhlil  olunsa  da,  ayrı-ayrı  monoqrafiya  və 
kitabların  tədqiqat  obyektinə  çevrilsə  də,  onun  ən  az  toxunulan  və  ən  az  bəhs  edilən 
sahəsi məhz Yunus şeirlərinin janr, forma, şəkil xüsusiyyətlərinin öyrənilməsidir. Çünki 
Yunus  Əmrə  yaradıcılığı  klassik  şeirlə  xalq  şeirinin  çulğaşıb  qovuşduğu  elə  bir  üm-
mandır  ki,  burada  bəzən  forma,  şəkil  məsələləri  arasında  dəqiq  sərhədləri  müəyyən-
ləşdirmək  olduqca  çətin  və  məsuliyyətli  bir  işə  çevrilir.  Şairin  lirikasında  işlənən  şeir 
şəkillərinin  araşdırılması  göstərir  ki,  onun  yaradıcılığı  klassik,  qəlibləşmiş,  normativ 
qanunlara,  ərəb-fars  şeir  sisteminin  ehkamlaşmış  vəzn,  ölçü,  qafiyə  kimi  qaydalarına 
tabe  olan  şeirin  öz  çərçivələrini  aşaraq  türk  xalq  şeirinə  baş  vuruşu,  özünü  təsdiqləmə 
faktıdır.  Təsəvvüf  ozanının  əruz  vəznində  yazılmış  şeirləri  belə,  dilinin  sadəliyi,  canlı 
xalq nitqindən əxz edilmiş ifadə və sözlərlə o qədər zəngindir ki, bəzən ilk baxışda bizə 
daha  doğma  sayılan  “barmaqhesabı”  ölçüsündən  fərqlənmir.  Və  məhz  bu  səbəbdən  də 
bəzi mənbələrdə əruzun ayrı-ayrı ölçülərində yazıldığı bildirilən şeirləri heca vəzninin də 
ölçülərinə, heca bölgülərinə tam uyğun gəlir. Odur ki, Yunus Əmrə şeirlərinin çox vaxt 
əruzla hecanın qovuşuğundan yaranmış orta bir vəzndə yazıldığı fikrini də irəli sürürlər. 
 
Farida Valiyeva 
POETRY FORMS IN YUNUS EMRE’S WORKS 
SUMMARY 
Yunus Emre’s creative works are considered one of the richest treasure of literary 
and  philosophical  word  in  nearly  8  years,  who  bracket  the  Sufi  literature  with  smooth 
folk language, that been kneaded by mutual relation and love of the world, existence and 
creator,  through  going  to  the  deep  ditch  and  wide  open  space.  He  gave  the  reason  for 
complex essences in terms of thought. Despite the fact that the works of this master are 
analyzed  widely  during  the  last  time,  it  become  the  research  object  of  the  separate 
monographs  and  books,  the  field  which  is  not  touched  upon  in  the  aforementioned 
sources  is  a  study  of  the  genre  and  form  characteristics  of  Yunus  Emre  works.  The 
reason is that the works by Yunus Emre are ocean where the classic poetry and the folk 
poetry integrates that identification of the concrete frontiers between the matters of form 
and  portrait  is  difficult.  His  creative  work  is  the  application  of  the  poem  to  the  Turkic 
folk  poetry  and  confirms  itself  exceeding  the  frames  of  poem  complied  classical, 
normative  laws  and  provisions  as  verse,  measure  and  rhyme  of  Arabic-  Persian  poetry 
system. Even the poems by this tasawwuf  master in the aruz  measure are rich  with the 
word  taken  from  the  spoken  language  and  don’t  differ  from  the  “finger  account” 
measure.  And  namely  for  this  reason,  the  poems  written  though  in  the  aruz  measure 
comply with the syllable divisions. Therefore, the specialists sometimes consider that the 
poems by Yunus Emre are written in the “crossroad” of syllabic and aruz measures. 

---