lan
dırmaq çox təhlükəlidir. 2000-ci ildən bəri Meksikada altmış bir journalist öldürülmüş
v
ə doqquzu “ itkin düşmüşdür”
149
.
Ikinci problem onda
dır ki,polislə tez-tez qarşılıqlı əlaqədə olan və cinayət işi və sayı
haqda informasiya
almaq ba
xımından polisdən asılı olan jurnalistlər polislərlə eyni fikirdə
ola bil
ər və o da polis davranışını pisləyən yazılar yazmağa mane ola bilər
150
. Daha sonra
bu jurnalistl
ər polis haqqında tənqidi yazılar yazırlarsa, polislər onlarla bir daha əməkdaş-
lıq etməyi rədd edərlərsə, onlar da peşəkarlıq baxımından əziyyət çəkərlər. “Nizamlanan
gir
iş” adlanan bu strategiya polisin işini xoş fonda təqdim edən jurnalistlərə polis tərəfin-
d
ən xüsusilə yaxşı istisnalar verir və tənqidi yazılar yazan jurnalistlərə müsahibə və infor-
masiya
nı rədd edərək cəza verir. .
Jurnalistl
ərin üzləşdiyi üçünçü problem,onların öz gizli mənbələrinin qorunmasıdır.
Güclü
qanuni qoruma
sı olmayan ölkələrdə,jurnalistlərin gizli mənbələrini qoruması sağ-
lam m
ətbuata iki səbəbə görə maneələr yarada bilər;1)jurnalistlər ifadə verməyə məcbur
edilir v
ə ya mənbənin adını deməsə həbsə atılır; və2) jurnalistlər anonimliyi təminat altına
ala bilm
ədikdə, mənbələri üzə çıxmağa inandırmaq çox çətin olur.
Nümu
nə 6: Media və geniş yayılmış korrupsiya-Peruda Vladimiro Montesinos
Torres
işi
1990-
cı illərdə Peru, President Alberto Fujimorinin
iradəsi ilə, onun gizli polis rəhbəri
Vladimiro Montesinos Torres t
ərəfindən idarə olunurdu. Montesinos tayı-bərabəri olma-
yan,
ən inkişaf etmiş rüşvət sistemlərindən birini yaratmışdır.Onun təsiri ilə Peru demok-
ratiya
sının işləməsi tamamilə sarsıdılırdı.
Montesinos sis
temli şəkildə polisi,məhkəməni,medianı və kim ona qarşı çıxırdısa onu
rüşvətlə alırdı. O hərbi büdcə vasitəsilə ötürülən gizli fondlardan
istifadə edib onun özü-
nün ha
zırladığı mexanizmin təkərlərini yağlayırdı. Xüsusilə,hər dəfə Montesinos kiməsə
rüşvət verəndə onu video kameryaya yazırdı. Bu qədər rüşvətlə,ona mühasibat sistemi la-
zım idi ki,pulların hara getdiyini izləsin və tətbiq etdiyi bu yol səmərəli alınırdı. Stanford
iqtisad
çıları Con Mkmillan və Pablo Zoido ( John McMillan and Pablo Zoido) bu video-
la
rı yoxlamış və polis rəisinin səlahiyyəti dönəmində rüşvət verilən cürbəcür çeklərin də-
y
ərini analiz etmişdir. Sonucda,Montesinos kifayət qədər ehtiyatlı olmamışdır və videoya
ç
əkilmiş rüşvətin son müstəqil qalan mediaya sızması hökümətin süqutunu tezləşdirdi.
McMillan and Zoido ya
zır
151
:
Seçkil
ərdən üç ay yarım keçəndən sonra,Montesinosun videolarından
biri televiziyada
göst
əriləndən sonra Fujimori höküməti süquta uğradı. Montesinos müxalif partiyadan olan
Alberto Kouriy
ə ayda 15 min ABŞ doları verirdi ki, o öz partiyasından çıxsın və prezidentin
t
ərəfinə keçsin. Sonralar digər videoların da göstərilməsi Perunu fərqli real televiziyaya çevir-
di. Vladivideolar adlanan bu videolar Vladimiro Montesinosun
əhatə dairəsini açıq göstərdi.
Bu videolar ,m
əsələn, Ali Məhkəmə Hakimi Alipio Montes de Oca-ya Seçki Komissiyasının
227
S
ədri təklifini və plyus ayda əlavə 10 min dollar maası,tibbi yardım və şəxsi təhlükəsizlik tək-
lifini göst
ərdi; Montesinosun pul mənbələrini araşdıran parlament komitəsinin üzvü Ernesto
Gamarra
ya rüşvət verərək Montesinosdan araşdırmanı uzaqlaşdırmaq təklifi və Çilidəki ma-
ka
ron şirkətinin sahibi Lucettiyə vəd verərək fabrika tikmək üçün
düşdüyü hüquqi mübahisə-
d
ə onun xeyrinə verdikt çıxarılmasını göstərirdi.
Bu cür inc
ə qurulmuş sistem bir media müəsisəsi tərəfindən korrupsiya dəlillərini
açıqlamaqla pozula bilir və bu sərbəst mediannın gücünün sübutu idi.
4.7.4.
Mül
ki cəmiyyət üçün tövsiyələr
Mülki c
əmiyyətə rəngarəng
subyektlər daxil olduğundan,əsas tövsiyələr toplusunu
seçib artlamaq da ç
ətindir. Sağlam mülki cəmiyyət üçün əsas formalaşdıran hüquqi müda-
fi
ənin
böyük hissəsi, başlıca mülki azadlıqların qorunmasıdır,məsələn,söz azadlığı hüqu-
qunun, inanc azad
lığının, təşkilat yaratmaq azadlığının qorunması və ixtiyari saxlama və
ya h
əbs olunmadan qorunmadır. İnformasiyaya ictimai çıxışı artıran hüquqi maddələr
d
ə,məsələn,informasiya azadlığı qanunu da mülki cəmiyyətlərə öz müşahidəçi rolunu
aparma
ğa yardım edir. Polis korrupsiyasının müşahidəsini gücləndirən,QHT-lərin qoşul-
du
ğu bir neçə fəaliyyət sahəsi vardır.
Mülki c
əmiyyətlər çox zaman öz güclərini saylarında və QHT şəbəkələri-
nin forma
laşdırılmasında və ya şəbəkə boyu bir QHT-nin mesajını yayan peşəkar
birlikl
ərin toplusunda görürlər. Bu mülki cəmiyyət subyektlərinin,polis və seçil-
miş rəsmilərə təzyiqini artıra bilər.
Mülki c
əmiyyət təşkilatları,mürəkkəb polis fəaliyyətlərini və ya texniki
s
ənədləri geniş ictimaiyyətə təhlil edib çatdırmağa öz təcrübələrini səfərbər edə
bil
ər,beləliklə polis fəaliyyətlərinə ictimaiyyətin qarışmasını artırırlar.
Harada mümküns
ə,mülki cəmiyyət təşkilatları mübarizə aparmalıdırlar
ki,polisl
ə,polisin polislik etdiyi əhali arasındakı qarşılıqlı əlaqələrlə bağlı məsələ-
l
ərdə,onlarla məsləhətləşmələr aparılsın. Daha sonra, polis,icma səviyyəsində
mülki c
əmiyyətlə məsləhətləşmələr aparmağa çalışmalıdır,çünki bunların hər iki-
si demokratik izl
əməni gücləndirir və polislik işinin nəticələrini yaxşılaşdırır
152
.
N
əzarətçilər və qanunvericilər faydalı təcrübələri olan uyğun mülki cə-
miyy
ət subyektləri ilə məsləhətləşməlidirlər.
Jurnalistl
ərin polisin dediyi ilə oturub -durmasından qaçmağın əsas prinsipi,onların
m
ənbələr ilə bağlı ciddi peşəkar kodeksə riayət etmələridir. Jurnalistlər,yazılar üçün mən-
b
ələrə verilən anonimlik siyasətini yalnız şəxsi və ya peşəkar
risklər yarada bilən kriteri-
yalar qar
şılanan zaman dəstəkləməlidirlər. Jurnalistlər heç kimin adına aid edilməyən rəy-
l
əri anonim mənbə kimi yaymağa çalışan rəsmilərin tələblərinə izn verməməlidirlər,həm-
çinin onlar m
əsələ ilə bağlı təsəvvürü dəyişmək üçün “rəsmiyyətdən kənar” adamları qə-
bul etm
əməlidirlər. Anonimliyin ciddi qaydaları o deməkdir ki, əhəmiyyətli
mənbələr və
228