Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
120 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Agata Stolarz 121 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Gustave’a Doré Dzieje Świętej Rusi, czyli o francuskim obrazie Rosji w czasie wojny krymskiej pierwszy w roku 1854, a więc w rok po wypowiedzeniu Rosji wojny przez sułtana tureckiego, zachęconego postawą Wielkiej Brytanii i Francji. Wkrót- ce potem połączone floty brytyjsko-francuskie wpłynęły na wody Morza Czarnego. Francja znów znalazła się w stanie wojny z Rosją, państwem, któ- re na początku drugiej połowy XIX wieku kojarzyło się Francuzom prze- de wszystko z klęską Napoleona w 1812 roku. Wojna krymska przywodziła na myśl te wydarzenia i tym bardziej Francuzi obawiali się konfrontacji z państwem carów, im dotkliwiej zapadła im w pamięć porażka ich cesa- rza. Jednocześnie w części społeczeństwa panowały inne przekonania na temat wschodniego imperium. Nie były to już ani strach, ani szacunek, ale pogarda i szyderstwo. Diabeł z pudła dla małych dzieci jest więc nie tyle symbolem samej Rosji, co jej wyobrażeniem w oczach Francuzów. Samą opowieść o wojnie krymskiej Doré poprzedza opisem celebracji wyniku wojny kaukaskiej 26 . Odbywają się liczne spotkania, w czasie których Rosjanie grają w karty. Rozgrywki szybko ogarniają całą Rosję, a jej miesz- kańcy zastawiają wszystkie swe dobra ziemskie, a następnie cielesne 27 . Owa wściekła namiętność do gry ogarnia również dwór, ulega jej nawet monarcha, zaczynając od stawki, która przynosi honor jego możliwościom 28 . Takiej oto treści podpis widnieje pod przywoływanym już obrazem, przedstawiającym mapę Europy, a na niej rzucone kości do gry. Następna rycina pokazuje do- kładne miejsce, gdzie się one zatrzymały. Otóż jedną z nich odnajduje na swoim polu spokojny rolnik turecki 29 , zaś druga spadła na kanał La Man- che, opierając się z jednej strony o Anglię, z drugiej o Francję 30 . Doré, jak sam stwierdził, postanowił jednak porzucić formę paraboli, by przedstawić czytelnikowi w jak najprostszy sposób fakty mające wpływ na wybuch woj- ny w Europie. Otóż podczas wielkiego przyjęcia na dworze sułtana, rosyj- ski książę Mienszykow w czasie deseru czyni takie oto zwierzenie swemu gospodarzowi: Nie możesz nie wiedzieć, najmiłościwszy Panie, że Ruś cały czas utrzymywała ni mniej ni więcej jeno 1 200 000 żołnierzy regularnego wojska, a w razie wojny mogła powołać pod broń jeszcze 2 000 000 ludzi. Ta armia [...] nigdy nie uchylała się od swej powinności [...]. Tak samo, gdy nasi panowie prosili o pomoc, Jego Cesarska Wysokość zawsze [...] śpieszył wymierzać zbuntowanym zuchwalcom straszliwą chłostę swego samowładz- twa [...]. I otóż uwierz mi, dwa tysiące ludzi już obozuje na granicy pań- skiego cesarstwa, gotowi przekroczyć Prut i zaprowadzić pokój (jeśli rzecz jasna, zechcesz nam pomóc byłoby to właściwe) między naszymi niesfornymi współwyznawcami, a pańskimi zapalczywymi i nietolerancyjnymi uczniami 26 Ibidem, s. 79-80. 27 Ibidem, s. 80. 28 Ibidem, s. 81. 29 Ibidem. 30 Ibidem. 122 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Agata Stolarz Mahometa. No i co ty na to, najjaśniejszy panie – jest to w dobrym tonie, pochlebia ci to...? 31 Mimo że bardzo szybko po tej propozycji Mienszykow znalazł się ante portas 32 , to jego zapał nie zmalał. Kilka dni później pono- wił swoją dyplomatyczną misję, której celem, zdaniem rosyjskiego dyplo- maty, była ochrona Turcji przed dwoma zdradziecki narodami – Francją i Anglią, oraz utrzymanie pokoju w Europie 33 . Jednak i tym razem ta jakże chwalebna w oczach rosyjskiego księcia propozycja nie została przyjęta, toteż strapiony wrócił do Sankt-Petersburga 34 . To satyryczne przedstawienie polityki Mikołaja I oraz zachowania jego dyplomaty jest tylko preludium do dalszej opowieści Gustave’a Doré o wojnie krymskiej. Artysta nadaje jej następujący tytuł: Dzieje Rusi i nader groźnego a przenikliwego Mikołaja, syna Tęgospusta, księga I, roz. XXXIII. Jako autora nie podaje samego siebie, ale Françoisa Rabelais’go. Oczywiście francuski powieściopisarz nigdy nie napisał dzieła o takim tytule. Jest to kolejny za- bieg Doré, który w ten sposób otwarcie kpi z cara Rosji, porównując go do postaci literackiej obdarzonej opinią żarłocznego olbrzyma o zachowaniu nieustannie balansującym pomiędzy naturalizmem a wulgarnością. Jednak i przedstawiona powyżej narracja zostaje wkrótce zastąpiona inną, która – jak poddaje autor – jest budowana na wzór śpiewek o dobrym królu Franków, Dagobercie 35 . W tym ciągu ilustrowanych, rymowanych sekwencji występują dwie postaci: car Mikołaj I oraz jego wierny bojar, przedstawione na tle wy- darzeń wojny krymskiej, w której władca przedstawiony jest jako despota, o niezbyt rozwiniętych zdolnościach intelektualnych i przywódczych, zaś ówczesny konflikt zbrojny jako spełnienie jego politycznych ambicji 36 . Sa- tyra na tę krucjatę 37 , jak określa konfrontację wojenną z lat 1853-1856 Doré, zostaje zwieńczona prezentacją podzielonej na ten temat francuskiej opinii publicznej. Otóż kilka kosmopolitycznych i postępowych umysłów (na ryci- nie widnieją podobizny mieszczan) potępia Napoleona III za podjęcie się tak ryzykownej wojny, zaś kilka innych mniej kosmopolitycznych, być może umysłów, widzi go już w Warmie 38 . Temat wojny krymskiej odgrywa szczególną rolę w Dziejach Świętej Rusi. Jest on powiązany z motywem klęski kampanii napoleońskiej. W po- łowie XIX wieku Rosję powszechnie postrzegano w Europie jako brutalnego strażnika skostniałego systemu ustanowionego na kongresie wiedeńskim i ciemięzcę walczącego o niepodległość narodu polskiego. Rok powstania 31 Ibidem, s. 83. 32 Ibidem. 33 Ibidem, s. 84. 34 Ibidem, s. 85. 35 Ibidem, s. 89. 36 Ibidem, s. 90-94. 37 Ibidem, s. 87. 38 Ibidem, s. 95. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|