Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
123 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Gustave’a Doré Dzieje Świętej Rusi, czyli o francuskim obrazie Rosji w czasie wojny krymskiej Dziejów Świętej Rusi – 1854 – to również początek wojny koalicji francusko- -brytyjskiej z Rosją. Ten konflikt Ludwik Napoleon Bonaparte i ogromna większość Francuzów postrzegali jako rewanż za klęskę sprzed czterdzie- stu lat i późniejsze upokorzenia. Obraz wojny krymskiej stworzony przez Gustave’a Doré jest bez wątpliwości jego artystyczną wizją, z drugiej stro- ny francuski grafik był świadkiem rozwoju wypadków w basenie Morza Czarnego, czytał prasę i obserwował nastroje społeczne 39 , które następnie przedstawił w satyrycznej konwencji. Z jej definicji wynika, iż jest to for- ma mająca nie tylko rozbawić odbiorcę, ale i zwrócić jego uwagę na pewien problem. W przypadku Dziejów Świętej Rusi i zobrazowania wojny krymskiej mogą być to dwa zagadnienia. Pierwszym jest Rosja przedstawiona przez Doré jako swego rodzaju fenomen; państwo dążące do ciągłych podbojów terytorialnych, posiadające ogromną armię budzącą postrach w Europie, wreszcie rozdające karty w polityce międzynarodowej. Drugi problem to sama Francja i jej stosunek do imperium carów, czasem pogardliwy, cza- sem przepełniony obawą, a czasem zuchwałą odwagą. Artysta za pomocą zmyślnej satyry przedstawia te zjawiska w swoim dziele. Okrutnie szydzi z Rosji, wyśmiewając po kolei wszystkich jej wład- ców, głupich poddanych, prowadzone wojny, w tym nieskuteczne najazdy na Konstantynopol. U Doré Rosja jest krajem barbarzyńców rządzonych twardą ręką przez okrutnych władców. Artysta naśmiewa się z Rosjan, ale nie tylko. Szydzi również ze swojego wydawcy, być może również cenzora, swojego ołówka, wreszcie z samego siebie. Drwi również z samych Fran- cuzów; publikację przenika także jego cyniczne spojrzenie na wszystkie pseudodemokratyczne procesy mające miejsce w owym czasie we Francji. Uzasadnione zatem jest stwierdzenie, że w Dziejach Świętej Rusi obok obra- zowego przedstawienia obiegowych opinii na temat Rosji w społeczeństwie francuskim można odszukać odpowiedź na pytanie o ich źródło. 2. Rosja w oczach Zachodu. Zachód o sobie Martin Malia, badacz dziejów Rosji, w swej książce Russia under We- stern Eyes dzięki szerokiej, historyczno-kulturoznawczej analizie czasów od panowania Piotra Wielkiego do upadku komunizmu stawia następującą tezę dotyczącą sposobu postrzegania Rosji przez Zachód 40 . Zdaniem Malii, to, w jaki sposób Zachód widział Rosję, zależało od wszelakich uwarunkowań samego Zachodu. Innymi słowy, to, jaki obraz Rosji posiadała opinia spo- 39 Poza źródłami wiedzy wymienionymi przez Gustave’a Doré w podtytule dzieła z pewnością znał on rów- nież m.in. dzieło Astolphe’a de Custine’a, Rosja w roku 1839, t. 1, 2, przeł., oprac. P. Hertz, Warszawa 1995. 40 M. Malia, Russia under Western Eyes. From the Bronze Horseman to the Lenin Mausoleum, London 1999. 124 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Agata Stolarz łeczna Francji czy też Wielkiej Brytanii, zależało przede wszystkim od sy- tuacji, jaka panowała na obszarze danego państwa. Wszelkie zawirowania społeczne, lęki, obawy, czy też wręcz przeciwnie: aspiracje i ambicje – ge- nerowały określony obraz Rosji 41 . We wstępie do Russia under Western Eyes Malia pisze: Zachodnia opinia w różnych czasach demonizowała lub diwi- nifikowała Rosję nie z powodu rzeczywistej roli tego kraju w Europie, ile już prędzej z lęków i frustracji, czy też nadziej i aspiracji zrodzonych w obrębie społeczeństw Europy, a uwarunkowanych jej (Europy) wewnętrznymi prob- lemami 42 . Ze słów tych można wyprowadzić tezę, iż obraz Rosji funkcjonu- jący w społeczeństwie francuskim – przedstawiony przez Gustave’a Doré w Dziejach Świętej Rusi – jest nie tylko wynikiem stosunków pomiędzy Francją a Rosją przed wybuchem wojny krymskiej, ale i wewnętrznych problemów, z jakimi w owym czasie zmagała się Francja. Pierwszy z dwóch podstawowych dylematów tego państwa koncentro- wał się wokół działań pomiędzy władzą a jej opozycją bądź też opozycjami, drugi dotykał kwestii socjalnej. W społeczeństwie francuskim wciąż żywe były wspomnienia Wielkiej Rewolucji: w pewnych kręgach w udoskonalo- nej repetycji pokładano nadzieje na lepszy los, w innych wręcz przeciwnie – panował strach przed kolejnym takim doświadczeniem. Obawy części Francuzów podzielała większość panujących w Europie. To przecież zapo- bieganie rewolucjom postawili sobie za cel trzej główni sygnatariusze Świę- tego Przymierza, a następnie kontynuatorzy ich polityki z Mikołajem I na czele, który stał się „żandarmem Europy”, Rosja zaś „bastionem europej- skiej reakcji” 43 . Szczególnym obszarem zainteresowań była w tym kontek- ście Francja – schronienie dla polskich emigrantów; państwo, które poparło powstanie belgijskie, a przede wszystkim obszar starć między władzą a roz- winiętą i silną opozycją, potrafiącą dochodzić swoich praw. Monarchia lipcowa spowodowała zalew teorii republikańskich i w co- raz większym stopniu socjalistycznych 44 . Kwestie związane z proletariatem i jego żądaniami stawały się palącym problemem. Co prawda już pod rząda- mi Restauracji mnożyły się strajki i zamieszki pod hasłem poprawy warun- ków pracy i podwyżki płac, jednak dopiero w listopadzie 1831 roku wybuchło powstanie robotników liońskich, którego przebieg i zakończenie umocni- ły w klasie robotniczej uczucie solidarności ludzi krzywdzonych, jak rów- nież spowodowały uświadomienie, iż nie wystarczy kierować zbiorowych działań przeciwko lokalnym kapitalistom, ale trzeba myśleć o zastąpieniu obecnego rządu popierającego kapitalistów siłą wojska, nowym rządem, 41 Ibidem, s. 8. 42 Cyt. za: M. Filipowicz, Emigranci i jankesi. O amerykańskich historykach Rosji, Lublin 2007, s. 321. 43 M. Malia, Lokomotywy historii. Zwroty w dziejach i kształtowanie nowoczesnego świata, Warszawa 2008, s. 232. 44 Ibidem, s. 240. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|