Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
117 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Gustave’a Doré Dzieje Świętej Rusi, czyli o francuskim obrazie Rosji w czasie wojny krymskiej się w nim można również drugiego znaczenia, które zostanie przedstawio- ne w niniejszym tekście. 1. Dzieje Świętej Rusi, czyli historia barbarzyństwa i głupoty Gustave Doré w swoim dziele przedstawia zniekształcony obraz dziejów Rosji, zresztą zgodnie z zasadami, jakimi rządzi się karykaruralna reprezen- tacja rzeczywistości. W swojej podróży przez przeszłość artysta koncentru- je się przede wszystkim na paradoksach historii Rosji, na jej ambiwalencji: zatem reformy Katarzyny II zmieniają się w okrucieństwa, szkoły przez nią fundowane – w opowieści Doré stają się obozami pracy na Syberii. Czasy rządów carycy zawstydziły nawet ołówek artysty, który odmówił posłu- szeństwa, o czym rzecz jasna, poinformował on czytelnika 9 . Ostatecznie ta bezwstydna, zdaniem autora, epoka została przykryta listkiem figowym 10 . Inną historyczną postacią, której losy przedstawia artysta, jest Iwan IV Groźny. Poznajemy go chwilę po śmierci jego ojca, który to został zatruty jadem zazdrości przez krąg carskich chirurgów 11 . Grandowie narodu zaofe- rowali więc koronę juniorowi, którego zaskoczyli pośród nauk pobieranych pod okiem surowych nauczycieli 12 . Przyszły car zamiast w jednej z sal pała- cu królewskiego znajduje się w rzeźni, zaś zamiast pióra – w dłoni dzierży tasak. Surowi nauczyciele na tym obrazie to nie kto inny jak potężni męż- czyźni zawodowo zajmujący się ubojem zwierząt 13 . Lata 1542-1580 w czasie panowania Iwana są, zdaniem Doré, tak zbrod- nicze, że lepiej spuścić powieki, ażeby poza ogólnym wrażeniem, niczego nie zapamiętać 14 . Podpis takiej treści widnieje pod ciemną plamą, której kontury przypominają zdeformowany zarys ludzkiej głowy – krwawej plamy 15 . Jak głoszą Dzieje Świętej Rusi, dopiero gdzieś około 1561 roku panowanie Iwa- na IV daje się przedstawić. Starzejący się Iwan bardzo wówczas złagodniał i nadzwyczaj uspokoił ekscentryczność swoich poczynań 16 . Jak można do- strzec na ilustracji (nr 1) są to już tylko (sic!) masowe egzekucje, zrzucanie ludzi z murów zamkowych na zaostrzone pale czy też odcinanie bądź pod- palanie nosów, czego to dokonuje sam, niezwykle z tego zadowolony, Iwan 17 . 9 G. Doré, Dzieje Świętej Rusi, s. 66. Można doszukiwać się tu głębszych interpretacji, np. działania cenzury. 10 Ibidem, s. 67. 11 Ibidem, s. 47. 12 Ibidem. 13 Ibidem. 14 Ibidem. 15 Ibidem. 16 Ibidem, s. 50. 17 Ibidem. 118 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Agata Stolarz 119 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Gustave’a Doré Dzieje Świętej Rusi, czyli o francuskim obrazie Rosji w czasie wojny krymskiej W roku 1582 car stroi sobie już tylko żarty, a więc np. żongluje ludzkimi gło- wami 18 . Następnie władca wyprawia się na Konstantynopol z pytaniem do mieszkańców, czy już skorzy są się poddać 19 . Tym samym dopełnił tradycji swoich przodków, z których to niemal każdy próbował zdobyć to miasto. Po powrocie z wyprawy, na swoich ziemiach nie spotyka się z zadowalającą go owacją, postanawia więc deportować nieposłuszny lud na Sybir 20 . Co- raz bardziej starzejący się Iwan dziecinnieje i zabawia się maltretowaniem owadów. Pewnego dnia podczas obrywania skrzydełek konikowi polnemu dusi się ze śmiechu 21 . W słowach podsumowania Doré stwierdza, iż Iwan IV Groźny jest równie straszliwą, jak i nudną tudzież nijaką postacią 22 . Na kartach Dziejów Świętej Rusi możemy znaleźć wiele łatwych do od- szyfrowania, jednoznacznych znaków. Publikacja ta zaliczana jest do nur- tu satyry politycznej, kierowanej do szerokiego grona odbiorców, zatem z zasady operuje prostymi i zrozumiałymi przedstawieniami. Doré posłu- guje się jednakże i bardziej subtelnymi symbolami, m.in. poruszając temat roku 1812, który posiada oczywiste znaczenie nie tylko dla historii Rosji, ale i Francji. Wątek ten został zaznaczony w sposób specjalny w analizowanej opowieści; w części poświęconej tym wydarzeniom artysta posługuje się je- dynie obrazem, porzucając jego słowne dopełnienie lub jego opis, co zwykł czynić na pozostałych kartach swego dzieła. Rok 1812 w sposób szczególny zaznacza się także w końcowej części dzieła, zatytułowanej Epilog i Morał 23 . Za przykład może posłużyć tu ilustracja (nr 2) przedstawiająca popularną zabawkę dla dzieci 24 , znacznie jednak zmienioną przez autora ryciny. Z pu- dełka, z którego zazwyczaj wyskakuje pajacyk, na ilustracji Doré znajdu- je się przedziwna postać. Swoim strojem przypomina weterana, na głowie nosi niby bojarską czapkę, zamiast oczu ma dwa globusy, zaś w dłoni dzier- ży broń stylizowaną na halabardę z przyczepioną doń chorągiewką z napi- sem 1812. Taka sama treść widnieje na ustach postaci. Zza pudełka wygląda francuski żołnierz. Wyraz jego twarzy jest lekko zdezorientowany i prze- straszony. Kolejna osoba na tej ilustracji to inny francuski żołnierz, który naśmiewa się z wizualizacji „roku 1812”. Stojący za nim trzeci żołnierz, tej samej narodowości, wyprostowany, z dumą w oczach spogląda na Diabła z pudła dla małych dzieci 25 , jak głosi podpis pod obrazem. Znaczenie tego przedstawienia pozwala odkryć kontekst historyczny, w którym powstawało dzieło. Dzieje Świętej Rusi zostały wydane po raz 18 Ibidem, s. 51. 19 Ibidem. 20 Ibidem. 21 Ibidem, s. 52. 22 Ibidem. 23 Ibidem, s. 95. 24 Ibidem, s. 98. 25 Ibidem. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|