Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Recenzja książki: Tomasz Pawelec, Z drugiej strony Atlantyku. „Młodsza Europa” w dawnych syntezach amery- kańskich (ze studiów nad historiografią Europy
166 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Recenzje tekstu stanowi dla czytelnika subtelną, intelektualną przyjemność, po za- kończeniu której może odczuwać pewien niedosyt wiedzy z dziedziny hi- storii politycznej i dyplomacji. Uzasadnione jest jednak stwierdzenie, iż nie one były głównymi kontekstami, na tle których Rey chciała ukazać postać Aleksandra I. Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Mirosław Filipowicz Recenzja książki: Tomasz Pawelec, Z drugiej strony Atlantyku. „Młodsza Europa” w dawnych syntezach amery- kańskich (ze studiów nad historiografią Europy Środkowo-Wschodniej w Stanach Zjednoczonych), Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział Cieszyn, Cieszyn 2013, ss. 232 Historiografia amerykańska od ładnych paru dziesięcioleci należy do naj- bardziej dynamicznie rozwijających się i najciekawszych historiografii współczesnego świata. W dużej mierze stało się to za sprawą europejskich emigrantów, którzy wzbogacili intelektualnie Amerykę w czasie II wojny światowej i w latach powojennych. W pewnym stopniu wynika to również z coraz silniejszego w USA zainteresowania historią europejską i rosyjską. Tym niemniej, mimo wszystkich poważnych osiągnięć, w tym prac Oska- ra Haleckiego, Piotra Wandycza czy Timothy’ego Snydera – by wymie- nić jedynie kilka najważniejszych nazwisk z bardzo długiej listy – Europa Środkowo-Wschodnia także i dziś nie wzbudza w Stanach Zjednoczonych poważniejszego entuzjazmu ani inwencji badawczej. Owszem, ten region miał swoją wielką chwilę około 1989 roku, gdy to tam właśnie decydowały się dalsze losy Europy, nagle politycznie powiększonej o szereg krajów aspi- rujących do europejskiej wspólnoty, a wcześniej powstrzymywanych przez „żelazną kurtynę”. Co wnikliwsi badacze współcześni zainteresowali się tym, co jest „między Rosją a Niemcami” jeszcze wcześniej, zwłaszcza dzięki pol- skiemu przełomowi 1980/81. Tak było w przypadku Martina Malii, by wymie- nić tu tylko jego. Potem sprawy weszły w swoje stare koleiny i nie zdziwiło mnie specjalnie, gdy wiosną tego roku usłyszałem od Richarda Pipesa, że Amerykanów znów interesuje głównie Rosja, a nie nasz zakątek Europy. Jeśli dziś sprawy mają się niewesoło, to co myśleć o czasach, gdy w ame- rykańskiej debacie akademickiej dominowały środowiska określane jako WASPs (White Anglo-Saxon Protestants) i gdy przed historiografią ame- rykańską była jeszcze daleka droga do światowych szczytów? Sądząc z tego, 168 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Recenzje co ustaliła Barbara Klassa 1 , poddając analizie jedynie wątek historii Polski, z bardzo niewieloma wyjątkami pokroju Roberta H. Lorda, a właściwie tylko z jego wyjątkiem, w dziewiętnastowiecznej Ameryce interesowali się dziejami Polski przeważnie poczciwi i pełni dobrych chęci, choć rzadko wybitniej uzdolnieni amatorzy, niekiedy maniacy, słowem – zwykle ludzie, których publikacje nie były poważnie brane pod uwagę przez naukowy es- tablishment. Nawet przekłady dzieł Sienkiewicza dokonane przez J. Curti- na nie wpłynęły na zmianę stanu rzeczy. Tę diagnozę, obawiam się, można rozszerzyć na cały obszar, który kilka dziesięcioleci później Halecki okre- ślił jako Europę Środkowo-Wschodnią. Tylko do pewnego stopnia może nas pocieszać, że niewiele lepiej wyglądała wtedy w Ameryce refleksja nad dziejami Europy w ogóle, a nawet Rosja nie wzbudzała szczególnego entu- zjazmu badawczego. Gorzej, że „Młodsza Europa” pozostała w cieniu rów- nież wtedy, gdy grupa amerykańskich uniwersytetów awansowała do rangi najlepszych uniwersytetów świata i gdy historycy amerykańscy przestali być protekcjonalnie traktowani przez swych europejskich kolegów, czyli w gruncie rzeczy już po II wojnie światowej. Z tym większym zainteresowaniem wziąłem do ręki książkę Tomasza Pawelca, profesora Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, wywodzące- go się przy tym z Lublina, gdyż wcześniej związanego z prężnym kręgiem metodologów historii z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Jego ame- rykanistyczne zainteresowania nie datują się od dziś. Był on autorem zna- komitej rozprawy poświęconej psychohistorii. Pawelec łączy kompetencje amerykanisty, metodologa historii i historyka historiografii, co ustawia po- przeczkę bardzo wysoko. Co uderza w samej koncepcji tej pracy, to analizowanie czegoś, co jesz- cze wtedy jako region nie istniało w świadomości badaczy. Pawelec zajął się dawnymi amerykańskimi ujęciami historii europejskiej, tymi z końca XIX wieku i z dwudziestolecia międzywojennego. Jak słusznie zauważa, „EŚW nie była [jeszcze wtedy – M.F.] percypowana jako samoistny byt dziejowy w obrębie europejskiej przestrzeni” (s. 209). Do proponowanej przez Au- tora listy „bytów percypowanych” dorzuciłbym jeszcze Europę Północną, w obrębie której A. J. Coolidge pierwotnie zaproponował wykład dzie- jów Rosji, dotyczący tego okresu, gdy Imperium Rosyjskie wchłonęło już znaczną część Europy Środkowo-Wschodniej. Słowem, Autor odwoływał się do swego rodzaju pojęcia avant la lettre i musiał sobie Europę Środko- wo-Wschodnią jakoś sam skonstruować, a tu natknął się na typowy kłopot niejednoznaczności pojęcia. Przypomnijmy, że twórcą koncepcji Europy Środkowo-Wschodniej był Oskar Halecki, który w trakcie II wojny świato- wej i w pierwszych latach powojennych próbował zwrócić uwagę świata na 1 B. Klassa, Obraz Polski i Polaków w historiografii amerykańskiej XIX i początków XX wieku, Gdańsk 2012. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|