Практикум по процессам и аппаратам пищевых производств/ С. М. Гребенюк, А. С. Гинзбург и др под ред. С. М. Гребенюка

MÖVZU 16. BUXARLANMA VƏ KONDENSLƏŞMƏ PROSESLƏRİ,
UYĞUN AVADANLIQLAR – 2 SAAT.
B u x a r l a n m a   p r o s e s i   v ə   o n u n   n ə z ə r i   ə s a s l a r ı.  Bərk,
uçucu   olmayan   maddə   məhlullarının,   qaynadılma   zamanı   həlledicilərinin   qovulması
yolu ilə qatılaşdırılması prosesi   b u x a r l a n m a    p r o s e s i   adlanır. Bu proses,
şəkər   istehsalında,   şəkər   və   vitaminli   şərbətləri   qatılaşdırmaq   üçün,   qatılaşdırılmış
şəkərli  və quru süd  istehsalı   üçün, meyvə  şirələrini qatılaşdırmaq  və  bu kimi  digər
məhsullar istehsalı üçün istifadə olunur. Buxarlanma prosesində maye, uçucu həlledici
məhluldan  buxarlanır, nəticədə məhluldakı  quru maddələrin konsentrasiyası fasiləsiz
olaraq yüksəlir. Bu proses həm məhlulların fərdi qatılaşdırılması üçün, həm də bərk
maddələrin   məhluldan   çıxarılması   məqsədi   ilə   tətbiq   olunur.   Məhluldan   həlledici
tamamilə kənarlaşır və    b u x a r l a n m a    bu halda     k r i s t a l l a ş m a    ilə
müşayət edilir. Buna misal olaraq şəkər istehsalını göstərmək olar, belə ki, məhlul şəkər
kristalları yaranana qədər buxarlanmaya məruz qoyulur. Mayelərin buxara çevrilməsi
hər hansı bir müəyyən temperaturda baş verə bilər. Amma iki proses:    q a y n a m a
və   b u x a r l a n m a   prosesləri biri – birindən fərqləndirilir.   
Q a y n a m a  –     dedikdə, maddələrin maye vəziyyətdən buxar şəklinə elə
temperaturda çevrilməsi başa düşülür ki, bu zaman ətraf mühitin və maye buxarlarının
təzyiqi bərabər olsun. Mayelərin səthi üzərində həmişə müəyyən miqdar bu mayenin
molekulları mövcud olur. Bu molekullar həmin səthdən ayrılmış olurlar, belə ki, onlar
yüksək   enerjiyə   və   böyük   rəqsi   amplitudaya   malikdirlər.   Hava   fazasında   bu
molekulların təzyiqi,   v e r i l m i ş   m a y e   b u x a r ı n ı n   e l a s t i k l i y i
adlanır. Beləliklə,  maye  buxarının  elastikliyi  ətraf  mühitin   təzyiqinə  bərabər  olduğu
zaman   q a y n a m a    p r o s e s i   baş verir. 
1 kq mayenin qaynama temperaturunda buxara çevrilməsinə sərf edilən istilik
miqdarı   gizli buxarəmələgətirmə istiliyi   adlanır. Gizli buxarəmələgətirmə istiliyi (r)
hərfi   ilə   işarələnir.   Bu   temperaturda,   yəni   maye   buxarının   elastikliyi   ətraf   mühitin
təzyiqindən aşağı olduqda, mayenin buxara çevrilməsi prosesi     b u x a r l a n m a
adlanır. 

---

Verilmiş temperaturda 1 kq mayenin buxarlanmasına sərf olunan istilik miqdarı
gizli buxarlanma istiliyi adlanır.
Birgövdəli və çoxgövdəli buxarlandırıcı qurğular. Buxarlandırma prosesini bir
aparatda və ya ardıcıl birləşdirilmiş bir neçə aparatda yerinə yetirmək mümkündür. 
Bir   buxarlandırıcı   aparatdan   ibarət   atmosfer   təzyiqində   və   ya  vakuum  altında
işləyən qurğular birgövdəli buxarlandırıcı qurğular adlanır. 
Bir neçə ardıcıl birləşdirilmiş buxarlandırıcı aparatlardan ibarət vakuum altında
işləyən qurğular isə çoxgövdəli buxarlandırıcı qurğular adlanır. 
Birgövdəli buxarlandırıcı qurğuların istilik balansı
(D) qızdırıcı buxar sərfi (1) şəklinə uyğun olaraq, aparatın istilik balansından
təyin edilir.
Şəkil 1.
1
1
1
t
Gc
Q

 – aparata məhsul vasitəsi ilə verilən istilik miqdarı;
1
2
Di
Q

 – aparata qızdırıcı buxar vasitəsilə verilən istilik miqdarı;
2

---



2
2
2
2
2
3
t
Wc
Gc
t
Wc
t
Gc
Q
b
b





  –   qatılaşdırılmış   məhlulla   aparatdan
çıxan istilik miqdarı;
2
4
Wi
Q

 – ikinci buxar vasitəsi ilə aparatdan çıxan istilik miqdarı;
k
k
t
Dc
Q

5
 – kondensat vasitəsi ilə aparatdan çıxan istilik miqdarı;
.
it
Q
 – ətraf mühitə itən istilik miqdarı.
i
1
 və 
i
2
 – qızdırıcı buxarın və ikinci buxarın entalpiyaları;
c
1
, c
2
, c
k
, c
b
 – verilən, qatılaşdırıla məhsulların, kondensatın və buxarlandırılan
suyun istilik tutumları;
t
1
, t
2
, t
k
 – verilən və qatılaşdırılan məhsulların, kondensatın temperaturlarıdır.
İstilik balansı tənliyi (1) şəklində ifadə edilir:
.
5
4
3
2
1
it
Q
Q
Q
Q
Q
Q





                                                 (1)
və yaxud 


.
2
2
2
1
1
1
it
k
k
b
Q
t
Dc
Wi
t
Wc
Gc
Di
t
Gc







                 (1
1
)
(1
1
) tənliyindən qızdırıcı buxar sərfi təyin edilir:




k
k
it
k
k
b
k
k
t
c
i
Q
t
c
i
t
c
i
W
t
c
i
t
c
t
c
G
D








1
.
1
2
2
1
1
1
2
2
            (2)
KONDENSLƏŞMƏ PROSESİ
Buxarın və ya kritik haladək sıxılmış qazın  maye  vəziyyətə  çevrilməsi  prosesi
k o n d e n s l ə ş m ə     p r o s e s i     adlanır.   Buxarın mayeləşdirilməsi onun
soyudulması ilə, qazın mayeləşdirilməsi isə - onun sonda soyudularaq sıxılması ilə əldə
edilir. Qida məhsulları istehsalında, məsələn, spirt, karbon qazı (maye karbonat turşusu
almaq məqsədi ilə), soyuducu qurğularda ammonyak və freonları mayeləşdirmək üçün,
eləcə də buxarlandırıcı, filtrləyici, quruducu və digər vakuum qurğularında müəyyən
seyrəklik yaratmaq üçün kondensləşmə prosesi geniş miqyasda tətbiq edilir.  
3

---