Agasa karpï kök qalïq (II.
1a/11)
– Agasa karpi – Ko‘k osmon.
Teonimlar og‘zaki va yozma nutqda qo‘llanganda
“xudolarning atoqli otlari” faqat nomlash vazifasi bilan
chegaralangan makon doirasidan chiqadi.
2
Teonimik
leksika har bir tilda o‘ziga xoslik kasb etadi va bir tizim-
ni hosil qilib, sinonimiya, antonimiya, omonimiya kabi
hodisalarni yuzaga keltiradi. Ayniqsa, budda va uning
turli sifatlariga oid so‘zlar, iboralar teonimlarning turli
ma’nolarini yuzaga keltiradi:
Yüz koltï ädgü ädrämlig
ärdinilär tüzä itiglig yaratïghlïgh ädgün barmïsh
-
nïng çaytïlarïnga (I. 16b/22–24)
– Nihoyatda cheksiz
a’lo sifatli qimmatbaho toshlar bilan bezatilgan, ezgulik
(bilan) boruvchi. Ta’rif-tavsifdan iborat mazkur jumla
Buddaning ham tashqi, ham ma’naviy qiyofasini ifo-
dalaydi. Yoki quyidagi ta’riflar ham Buddaga tegishli
bo‘lib, kontekstual sinonim sifatida kelgan:
bü bizing
bahshïmïz> Sakymunï t(ä)ngri t(ä)ngrisi burxan
(I. 4a/11)
– bizning ustozimiz> Shakyimuni tangri tang-
risi burxon;
Yänä Sakymunï tängri burxan (II. 41b/2-
3)
– Shakyimuni tangri burxon; ba’zan Shakyimuni ismi
qo‘llanmasa ham, kontekstda u haqida so‘z ketayotgani
anglashiladi:
t(ä)ngri t(ä)ngrisi burxan (II. 46a/18)
–
Tangri tangrisi burxon;
t(ä)ngri qanï Xormuzta t(ä)
ngri (III. 2a/5)
– Tangri(lar) xoni Xo‘rmuzta tangri. Maz-
kur teonimning sanskritchadagi nomi
Qawsïkiya (III.
2b/20;
III. 7b/15)
– Qavsikiya.
“Oltun yorug‘”da diniy tushunchalar, xususan, bud-
daviylik aqidalarini keng ommaga yetkazish maqsadida
ko‘plab ismlarga ham teonimik xususiyat singdirilgan.
Ilohlarning barcha ismlarini teonimiya guruhiga kiritish
mumkin, jumladan, gidronimlar (masalan,
Gang dar-
yosi),
ijtimoiy-diniy hodisalar nomlari (
no‘m sadaqasi,
mol-dunyo sadaqasi, no‘mli tana, tayshin no‘m
), to-
ponimlar va boshqalar fikrimizga dalil bo‘la oladi.
Shuningdek, “Oltun yorug‘”dagi ba’zi iboralarni ham
teonimlar guruhiga kiritish mumkin:
Dostları ilə paylaş: |
