Преподавание зыка и литературы anguage and literature

Odiljon AVAZNAZAROV,
Qarshi davlat universiteti o‘qituvchisi
Annotatsiya. 
Maqolada tasavvuf 
adabiyoti, jumladan, Navoiy ijodida 
keng­qo‘llangan­may­obrazi­tahlil­qilin-
gan.­ Uning­ moddiy­ ma’nosidan­ uzoq-
lashib, poetik obraz maqomini olishi 
bilan bog‘liq sabablari ilmiy asoslab 
berilgan.
Kalit so‘zlar
: 
lirika, may, timsol, 
zardushtiylik, Dionis, Islom, tasavvuf, 
ishq, ma’rifat, ruhiyat, talqin, g‘oya, ba
-
diiyat.
Аннотация.
­ В­ статье­ привo-
дится­научное­обоснование­процес-
са­ возвышения­ поэтического­ об-
раза­ слова­ «вино»­ и­ свойственных­
этому­причин,­отличающих­его­от­
основного­значения­как­«напиток».­
Ключевые слова: 
лирика,­ вино,­
символ,­ зороастризм,­ Дионис,­ Ис-
лам,­суфизм,­любовь,­просвещение,­
дух,­ интерпретация,­ идея,­ художе-
ственность.
Annotation.
 The article analyses 
the character of wine which is wide
-
ly­used­­in­Sufi­literature­including­in­
Navoi’s­ works.­ It­ also­ scientifically­
substanciates the reasons related 
with its going away from its material 
meaning and acquiring the status of 
poetic image.
Key words:
 lyricism, wine, sym
-
bol, Zaroastrism, Dionis, Islam, Su
-
fism,­love,­enlightenment,­spirit,­inter-
pretation,­idea,­fiction.
qalbi ham ma’naviy sharob tufayli ko‘kka parvoz qiladi, 
ya’ni erkinlikka, hurlikka erishadi, deb ishonilgan.
1
Beruniyning “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgor-
liklar” asarida xristianlar tammuz oyining yigirmanchi 
kunida yangi pishgan uzumdan olib kelib, bu kunni 
uzum hayiti sifatida nishonlashlari haqida aytib o‘tiladi.
2
O‘tmishda mayning dunyo xalqlari diniy-mifologik 
tasavvurlari, ma’naviy-ruhiy dunyosi, ijtimoiy-maishiy 
turmush tarzi, kundalik hayoti, hatto siyosiy faoliyati bi-
lan chambarchas bog‘liq bo‘lgani keyinchalik ularning 
badiiy tafakkuri hamda adabiyotiga poetik obraz sifati-
da kirib kelishiga sabab bo‘lgan. Hattoki, ba’zi shoirlar 
ijodida may bosh mavzu darajasiga ko‘tarila borgan. 
Masalan, “Qadimgi Yunoniston shoiri Anakreon (era-
mizdan avvalgi VI asr) ijodida ham may obrazi go‘zallik 
va hayotsevarlik mazmunini ifoda etgan. Shu sababdan 
bo‘lsa kerak, keyingi davrlarda yaratilgan may mavzusi-
ga oid she’rlar “Anakreon xarakteridagi she’rlar” deb 
ham yuritiladi”
3
. Arablarda ham ummaviylar va abbosiy-
lar hukm surgan vaqtlarda may mavzusidagi she’rlar-
ning xamriyat deb nomlangan maxsus janri yuzaga kel-
gan.
4
Hindlarning mashhur eposi “Mahobhorat”da ham 
sharob qudrat va g‘alaba ramzi sifatida tasvirlangan. 
Rus adabiyotshunosi M.Rusanovning ta’kidlashicha, 
qadimgi hind shoiri Bxaravining “Mahobhorat” asosida 
yaratilgan “Kiratarjuniya” dostoni qadimgi hind she’riya-
tida may mavzusi yoritilgan maxsus janr – “maxakviy”-
ning yuzaga kelishida muhim rol o‘ynagan.
5
Sharqda tasavvuf ta’limoti vujudga kelgach, tasav-
vuf adabiyoti ham paydo bo‘ldi. “VIII – XI asrlarda Ro
-
biya Adaviya, Mansur Xalloj singari ulug‘ so‘fiylar ijodi 
bilan boshlangan so‘fiyona ash’or X – XII asrlarga kelib 
ulkan bir adabiyotga aylandi”
6
.