Print indd
Yüklə 2,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
11 Amerika prezidentləri larını düşündürürdü. Müharibənin gedişində artıq özlərini Amerika Birləşmiş Ştatları adlandıran koloniyalar onları bir ölkə tərkibində birləşdirəcək müqavilə yazıb hazırlamışdı- lar. «Konfederasiya və əbədi ittifaq maddələri» kimi tərtib edilən bu müqavilə 1777-ci ildə on üç ştatın nümayəndəsinin iştirak etdiyi Kontinental Konqres tərəfi ndən qəbul edil- miş, 1778-ci ilin iyulunda rəsmən imzalanmışdır. 1781-ci ilin martında 13-cü ştat – Merilend tərəfi ndən ratifi kasiya edildikdən sonra müqavilə qüvvəyə minir. Lakin çox keçmir ki, müqavilənin səmərəsizliyi aşkar olur və ittifaq idarəetmə qabiliyyətini tamamilə itirir. Belə ki, ağır müharibə dövründə Konfederasiya ştatların üzərinə vergilər qoya bilmir, yalnız onlardan kömək diləyirdi: o qoşun yığmaq, onu maliyyələşdirmək, ticarət və sənayeni tənzimləmək, xarici siyasət yürütmək imkanından da məhrum idi. Yeni yaradılan ölkə siyasi, iqtisadi cəhətdən xaos vəziyyətinə düşmək həddinə gəlir. Sonralar ölkənin ilk prezidenti olacaq Corc Vaşinqtonun sözləri ilə desək 13 ştat bir-birinə yalnız «qum kəndiriylə» birləşdirilmişdi. 1786-cı ildə beş ştat Konqresə Konfederasiya haqqın- da Əsasnaməyə düzəliş vermək tələbiylə müraciət etdi. Məqsəd daha səmərəli idarəetmə formasını tapmaq idi. Federasiyanın – daha sıx ittifaqın yaradılması tərəfdarları, başda Vaşinqton olmaqla ölkə konstitusiyası üzərində işə başladılar. Layihə üzərində işə, gələcəkdə ABŞ-ın dördün- cü prezidenti olmuş Ceyms Medison rəhbərlik edirdi. Dövrün məşhur liderlərinin də daxil olduğu 55 nəfər nümayəndənin hazırlayacağı konstitusiya ilk növ bədə güc- lü icraedici hakimiyyət yaratmalı, lakin bu hakimiy yə tin səlahiyyətləri də hüdudsuz olmamalı idi. Digər tə rəf dən itti- faqın işlək qanunverici orqanını və vahid məhkəmə sistemini yaratmaq lazım idi. Bütün deyilənləri gerçəkləşdirmək üçün ölkə qurucuları XVIII əsr fransız maarifçilərinin, xüsusilə fi losof və tarixçi Ş.Monteskyönün yaratdığı «hakimiyyətin 12 Amerika prezidentləri bölüşdürülməsi» nəzəriyyəsindən bəhrələnmişlər. Onun nəzəriyyəsinə görə düzgün qurulmuş dövlətdə vahid haki- miyyət ola bilməz, əksinə bir-birindən asılı olmayan üç haki miyyət – qanunverici hakimiyyət, icra hakimiyyəti və məhkəmə hakimiyyəti olmalıdır. Bu hakimiyyət növlərinin bir orqanın, və yaxud şəxsin əlində birləşdirilməsi mütləq ümumi mənafenin unudulmasına, sui-istifadə təzahürlərinə aparıb çıxarır və şəxsiyyətin siyasi azadlığı ilə bir araya sığmır. Monteskyö yazırdı ki, qanunverici və icra hakimiyyətinin bir əldə cəmlənməsi Qanunun aliliyini pozur: əgər hakimlər təkcə mühakimə etməklə kifayətlənməyib həm də qanunvericiliklə məşğul olsalar məhkəmə özbaşınalığı labüddür. Onun sxe- mi hakimiyyətin bütün növlərini birləşdirən hər hansı orqa- nın varlığını istisna edirdi. Monteskyöyə görə qanunverici hakimiyyət parlamentə, icra hakimiyyəti monarxa məxsus olmalı, məhkəmə hakimiyyəti andlı iclasçılar məhkəməsində təcəssüm tapmalıdır. Medison qarşıda duran vəzifənin öhdəsindən ustalıqla gəldi. O, Monteskyönun «hakimiyyətin bölüşdürülməsi» ideyasından səmərəli istifadə etməklə «əyləclər və balans- lar» (checks and balances) və ya «qarşılıqlı nəzarət və əks təsir» prinsipinə əsaslanan siyasi quruluş yaratdı. 1787-ci ilin mayında öz işinə başlayan konstitusiya Konventi sentyabrın 17-də Konstitusiya layihəsini qəbul etdi. İki il ərzində ştatlarda ratifi kasiya edilən konstitusiya 4 mart 1789-cu ildə qüvvəyə minmişdir. Konstitusiya Konventindəki müzakirələrin gedişində Tomas Cefferson başda olmaqla bir qrup nümayəndə kons- titusiyanın mətninə dövlətin məhdudlaşdıra bilməyəcəyi insan hüquqlarının siyahısını daxil etmək tələbini irəli sü- rürdü. Əvvəlcə etirazla qarşılanan bu təklif 1789-cu ilin ya- zında Konqresdə ciddi müzakirə edilir. Ceffersonun təklif etdiyi düzəlişlər siyahısı dərhal qəbul edilərək ratifi kasiya üçün ştatlara göndərilir. 1791-ci ilə qədər düzəlişlərin 10-u 13 Amerika prezidentləri təsdiqlənir və o vaxtdan ABŞ Konstitusiyasının Hüquqlar haqqında Billi kimi tanınır. Bu Billə əsasən Konqres vic- dan, söz və dinc yığıncaqlar azadlığını məhdudlaşdıran qa- nunlar qəbul edə bilməz. Hüquqlar haqqında Billin qəbul edildiyi 1791-ci ildən indiyə qədər Konstitusiyaya daha 17 düzəliş edilib. Bu düzəlişlər əsasən vətəndaş hüquqlarını (quldarlığın ləğvi, seçki hüquqlarının genişləndirilməsi və s.) artırmış və vətəndaşların dövlət üzərindəki nəzarətinin güclənməsinə kömək etmişdir. ABŞ Konstitusiyasına əsasən icra hakimiyyətini prezi- dent həyata keçirir. «Köhnə dünyadakı» böyük dövlətlərin əksəriyyətində monarxiya üsul-idarəsinin hökmran olduğu bir dövrdə məhdud müddətə seçilən prezident ideyasının özü inqilabi hadisə idi. Geniş səlahiyyətlərə malik olan pre- zidentlik institutunun yaradılması Konstitusiya Kon ven- tində bəzi mübahisələrə səbəb olmuşdu. Sonralar Ceyms Medison yazırdı ki, 1 iyun 1787-ci ildə pensilvaniyalı nümayəndə Ceyms Uilson Konventin gündəliyinə gələcək «icra hakimiyyəti» haqqında məsə- lənin daxil edilməsini təklif edərkən zala sükut çökür. 55 nümayəndənin hər biri başa düşürdü ki, onlar haki- miyyət sisteminin ağrılı məqamına toxunmuşlar: onların əksəriyyəti 1777-ci ildə qəbul edilən «Konfederasiya və əbədi ittifaq maddələri» ilə müqayisədə icra hakimiyyətinin gücləndirilməsinin zəruri olduğunu başa düşürdülər. Lakin belə icra hakimiyyətinin forması, onun əhali tərəfi ndən necə qarşılanacağı haqqında konkret heç nə məlum deyil- di. Konvent bir çox, o cümlədən A.Hamiltonun təklif etdiyi əbədi prezident seçilməsi, respublika prinsiplərinə daha çox uyğun gələn kollegial rəhbərliyi həyata keçirən orqanın ya- radılması kimi modelləri nəzərdən keçirir. Ceyms Uilson elə ilk çıxışındaca bildirmişdi ki, «icra- edici hakimiyyət bir nəfərdən ibarət olmalıdır». Virçiniyalı Yüklə 2,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|