Prof Dr Taha Ünal 2012

 

17 

     Bu  tip  reaksiyonlar  kan  nakli  uyuşmazlıklarında,  kişinin  kendi  kan  hücrelerine  karşı  gelişen 

otoantikorların neden olduğu otoimmun hemolitik anemilerde, Rh (Rhesus) uyuşmazlıklarında gö-

rülen (Rh negatif annede, bebek pozitif ise) yenidoğanın hemolitik anemisinde (eritroblastozis fe-

talis)  ortaya  çıkar.  Eritroblastozis  fetalisde,  fötal  (fetusa  ait)  eritrosit  antijenlerine  karşı  annede 

gelişen antikorların (IgG) reaksiyonu söz konusudur. Anne antikorları plasentaya geçer ve bebeğin 

kırmızı kan hücrelerini (eritrositleri) yok eder (hemolitik anemi). Akciğerde alveollerin ve böbrek-

te glomerüllerin bazal membranlarını tutan,  Goodpasture sendromunda, trombositlerin destrüksi-

yonu  sonucu  ortaya  çıkan,  idiyopatik  trombositopenik  purpura  ve  bazı  organ  nakil  retleri  (greft 

reaksiyonları) örnek verilir. Penisilin verilmesinden sonra ortaya çıkan hemoliz, ilaç reaksiyonuna 

diğer bir örnektir.  

 

     Tip III  Hipersensitivite  (Immun Kompleks Hastalıklar) 

     Spesifik antijenle birleşen antikorların oluşturduğu antijen-antikor (immun) kompleksleri, belli 

bölgelerde damar içinde biriktiklerinde kompleman sistem aktivasyonuna ve sonrada bu komple-

man fragmanları lökositleri bu bölgeye çekerek, akut iltihaba yol açar. Bu komplekslerdeki anti-

jenler, mikrobiyal proteinler gibi, ekzojen antijenler veya nükleoproteinler gibi, endojen antijenler 

olabilir. İmmun komplekslerin bir bölgede birikmesi, mutlak hipersensitivite hastalığı anlamında 

değildir. Bir çok immun yanıtta antijen- antikor kompleksleri üretilir ve bu komplekslerin fagosite 

edilme olayı, olağan antijen yok etme mekanizmasını anlatır. İmmun kompleks aracılı zedelenme-

ler,  kompleksler  dolaşım  içinde  şekillenirse  olay  sistemiktir  ve  pek  çok  organda  birikim  yapar 

veya özellikle böbrekler, eklemler ve deri gibi, belli bazı organlarda lokalize kalabilir.   

     Sistemik İmmun Kompleks Hastalığı: Sistemik immun kompleks hastalığı patogenezi üç fazda 

incelenir:  (1)Dolaşımda  antijen-  antikor  komplekslerinin  oluşması,  (2)bu  immun  komplekslerin 

değişik dokularda birikimi ve (3)vücutta yerleştiği alanda bir iltihabi reaksiyonu başlatmasıdır.  

     Dolaşımda  oluşan  antijen-  antikor  komplekslerinin  böbrek  glomerüllerine  ulaşıp-  ulaşamaya-

cağı  söz  konusudur.  Bu  nedenle  komplekslerin  büyüklükleri  önemlidir.  Oluşacak  olan  immun 

kompleksin büyüklüğü ve serumdaki antijen/ antikor arasındaki orana bağlıdır. Antikorların aşırı 

bir şekilde fazlalığında, bir çok antikor molekülü tek bir antijen molekülü ile birleşecektir ve ha-

cım olarak çok büyük kompleksler oluşturacaktır (şek1). Bunlar dolaşımda eriyik halinde bulun-

mazlar, presipite olurlar; yani çökelirler. Ayrıca bunlar komplemanla da birleşebilme özelliğinde-

dir.  Bu  tür  kompleksler  böbreğe  ulaşamadan  mononükleer  fagositik  sistem  hücreleri  tarafından 

süratle fagosite edilerek, dolaşımdan elimine edilir. Diğer taraftan büyük  bir antijen fazlalığında 

çok küçük kompleksler oluşacaktır (şek2). Tek antikor molekülü, tipik olarak yalnızca iki antijen 

molekülüne yapışır ve hacım olarak büyüyemez. Böbrekte birikemeyecek kadar küçük olan böyle 

kompleksler,  komplemana  da  fikse  olamayacaktır.  Gerçek  patolojik  potansiyel  bu  iki  kompleks 

büyüklüğü arasında bulunmaktadır. Dolaşımdaki antijen miktarı antikora oranla az miktarda fazla 

olursa (hafif antijen  fazlalığında), oluşacak kompleksler orta  büyüklükte olacaktır  (şek3).  Bunlar 

presipite  olmayarak  dolaşımda  eriyik  (solubl)  halde  kalır.  Kolaylıkla  fagosite  edilemez.  Ayrıca 

bunlar, komplemana bağlanabilecek yeter büyüklüktedir. İşte bu büyüklükteki kompleksler, siste- 

mik  sirkülasyonu  geçerken,  glomerül  bazal  membranına  takılarak  granüler  bir  şekilde  birikir. 

Kompleman sistemin aktivasyonu ile polimorf nüveli lökositler, immun komplekslerin depolandı- 

ğı bölgeye doğru hücum eder, buralarda birikir ve iltihabi olayın başlamasına neden olur. Böyle-

likle o bölge dokusu haraplanır.  İmmun komplekslerin  neden olduğu bir glomerül hastalığı  olan 

“poststreptokokal glomerulonefrit” (immun kompleks glomerulonefrit) buna bir örnektir.   

 

 

 

---

 

18 

 

 

 

     Lokal  İmmun Kompleks Hastalığı:  Lokal immun kompleks hastalığının bir örneği, Arthus re-

aksiyonudur. Akut immun kompleks vaskülitis sonucu ortaya çıkan doku nekroz alanlarıyla karak-

terizedir. Bu reaksiyon daha önceden verilen antijene karşı oluşmuş antikor bulunduran yani önce-

den immunize edilmiş hayvanının derisine antijen enjekte edilerek, deneysel olarak ortaya çıkarı-

lır.         

     Tip IV  Hipersensitivite  (Geç Tip Hipersensitivite, T- Hücre Aracılı) 

     Aktivatörler, lenfositler olarak bilinen kan hücreleridir. Humoral  (sıvısal)  yanıt  yerine, hücre-

nin yönettiği (hücresel, hücre bağımlı, hücre aracılı) geçikmiş bir yanıttır. Hipersensitivite reaksi-

yonu, antikorlar yerine T hücreleri ile meydana gelir. Daha önce bir antijenle tanıtılan T lenfosit-

ler, daha sonraki karşılaşmada sitokin salgılayarak makrofajların birikimine ve makrofaj aktivas-

yonuna neden olur. Bu şekilde granulomlar ortaya çıkar. Bu reaksiyon için geçen zamanın uzun 

olması, geç hipersensitivite olarak anılır. Tümör hücreleri ve virusla enfekte olmuş hücreler, sensi-

tize T hücrelerince direkt olarak öldürülür.  

     Bu tip  IV hipersensitiviye klasik  örnek, tüberküloz tanısında kullanılan PPD (purified protein 

derivative= saflaştırılmış protein türevi) olarak adlandırılan tüberkülin deri testi (Mantoux) verilir. 

Önce-ki  bir  enfeksiyonla  tüberküloz  basiliyle  karşılaşmış  veya  daha  önce  (BCG)  aşısı  olmuş 

kişilere bu test uygulanırsa, dakikalar içersinde ani olarak değil, intrakutan enjeksiyondan 24- 72 

saat sonra (bunun için geçikmiş denir), belirginleşen lokalize eritem (kızarıklık) ve endu-rasyonla 

(sertleşme) karakterize bir deri reaksiyonu gözlemlenir. Bu tip hipersensitivite; kontakt dermatitis 

(metal,  ilaç,  kozmetik  ve  sabun  alerjileri),  otoimmun  hastalık  (Sjögren  sendrom),  doku  grefti 

(doku aşılama) ve organ nakillerinde meydana gelen uyumsuzluklardan da sorumludur. 

 

      

OTOİMMUN  HASTALIKLAR 

     Organizmanın  kendinden  olmayanı  tanıma  özelliği,  immunolojinin  temel  taşlarından  birini 

oluşturur.  Bu  ayırımı  yapabilen  organizma,  kendi  öz  dokularına  zarar  vermez.  Bu  temel  özellik 

yitirildiğinde, otoantikorlar oluşur. Otoantikor, vücudun kendi öz dokularının antijenik yapılarıyla 

reaksiyona giren antikor anlamındadır. Sonuçta bu otoantikorlar organizmanın kendi öz dokularını 

harablar, vücuda hasar verir. Vücudun kendi öz dokularının yabancı olarak algılanması, ona karşı 

otoantikor geliştirek immun yanıt oluşturulması olayına, otoimmun hastalık denir. Otoimmun has-

talıklar  kişinin  kendi  antjenlerine  karşı  gelişen  immun  reaksiyon  nedeniyle  meydana  gelir.  Her 

otoimmun yanıt sonucu otoimmun hastalık gelişecek değildir.  

     İmmun  sistem,  vücudun  kendi  hücreleri  ve  dokularıyla  yabancı  maddeleri  ayırt  etmeyi  erken 

dönemde  öğrenir.  Bu  tanıma  ve  immun  sistemin  vücudun  kendi  hücreleri  ve  dokularına  yanıt 

vermemesine,  immunolojik  tolerans  adı  verilir.  Otoimmun  hastalıklarda,  tanıma  mekanizması 

çökmüş  ve  bazı  vücut  hücrelerine  tolerans  kalkmıştır.  İmmun  sistem  bu  hücreleri  antijen  olarak 

algılamaya başlar. Otoimmun bir hastalık, tek bir hücre tipine veya tek bir organı tutabileceği gibi, 

daha  geniş  kapsamlı  olarak  aynı  anda  birçok  organı  da  etkileyebilir.  Dokular  ve  hatta  bütün 

organlar  hasar  görmüş  olabilir.  Genetik  faktörler  bir  bireyin  otoimmun  hastalığa  yatkınlığında 

önemli  rol  oynayabilir  ve  viral  enfeksiyon  da  etkin  olabilir.  Buna  örnek,  pankreatik  hücrelere 

saldıran  T  hücrelerinin  diyabetes  mellitusa  neden  olması  verilebilir.  Otoimmun  hastalıklardan 

bazıları şunlardır. Otoimmun hemolitik anemi, sistemik lupus eritematozis, romatoid artritis, poli- 

arteritis, tiroidin Hasimato hastalığı, Graves hastalığı (tirotoksikozis), myastemia gravis, Sjögren 

sendromu ve pemfigus. 

 

---