Prof Dr Taha Ünal 2012

 

3 

     Hücresel Olaylar  

     İltihapta  önemli  olaylardan  birisi  de,  zedelenme  sahasına  lökositlerin  toplanmasıdır.  Lökosit- 

lerin vasküler lümenden ekstravasküler alana çıkmaları, “lökosit ekstravazasyonu” olarak adlandı- 

rılır. Lökosit seyahatindeki birbirini takip eden olaylar, şöyle sıralanabilir. 

Yuvarlanma ve Marginasyon: Normalde kan akımında eritrositler ile lökositler ortada (merkez) ve 

endotele yakın olan bölgede de (perifer) plasma bulunur. İltihapta kan akımı yavaşlayınca, bu dü-

zen bozulur. Lökositler endotele doğru “yuvarlanır” ve endotel yüzeye döşenir. Bu başlangıç pro-

çesi, “marginasyon” olarak adlandırılır. 

Adezyon ve Transmigrasyon: Sonuçta lökositler sıkıça endotelyal yüzeye yapışırlar (adezyon). Bu 

adezyonu takiben lökositler, psödopotlarını (yalancı  ayak) endotel hücre aralıklarına uzatırlar ve 

bazal membranı geçerek ekstravasküler boşluğa giderler (diapedesis). Lökosit, monosit ve lenfo-

sitlerin hepsi, aynı yolu kullanır. Akut iltihapta önce lökositler daha sonra, monositler göç eder. İlk 

6-  24  saatte  lökositlerden  zengindir.  24-  48  saatten  sonra,  sahneye  monositler  hakim  olur;  çünki 

1)lökositler kısa  yaşamlıdır, 48 saat içinde parçalanır, kaybolur. 2)Monosit emigrasyonu, lökosit 

emigrasyonu kesildikten sonra devam eder.   

Kemotaksis  ve  Aktivasyon:  Ekstravazasyondan  sonra,  zedelenen  bölgeye  doğru  lökosit  emigras-

yonu başlar. Bu olay, kemotaksis (hedefe  yönelme) olarak  adlandırılır. Hem  ekzojen ve hem  de 

endojen maddeler lökositler için, kemotaktik ajan olabilir. Özellikle bunlar; bakteriyel ürünler ve 

(kompleman sistem komponentleri  (C5a), bazı  araşidonik  asit metabolizma ürünleri  (prostaglan- 

din, lökotrien) ve sitokinler (interlökin- 8) gibi, bazı kimyasal medya- törlerdir. 

Fagositozis ve Degranulasyon:   Fagositozis üç farklı, fakat birbiriyle ilişkili basamaklar şeklinde 

incelenebilir.  Birincisi;  partikülün  lökositler  tarafından  bilinmesi,  “tanınması”  gerekir  ki  lökosit 

partikül  yüzeyine  yapışabilsin.  İkinci  basamak  “yutulma  olayı”dır.  Lökositte  fagositik  vaküol 

oluşur. Üçüncü olay, sindirelecek materyalin öldürülmesi ve parçalanmasıdır. 

    a)Tanıma ve Yapışma: Fagositlerin çoğu mikroorganizmaları tanıyıp, kolaylıkla yapışabilmeleri 

için, “opsonin” ler olarak adlandırılan ve dolaşımda doğal olarak bulunan serum proteinlerine ge-

reksinim  vardır.  Fagositin  kolaylaştırılması  için,  bu  opsoninler;  bakteri  veya  partikül  yüzeyine 

yapışır,  sıralanır,  partikülü  sarmalar.  Oluşan  bu  özel  kaplamaya  opsonizasyon  denir.  İki  önemli 

opsonin  komponenti  vardır.  IgG  molekülü  (antikor)  ve  kompleman  sisteminin  C3b  fragmanıdır 

(üçüncü kompleman komponenti). Bu C3b, immün veya nonimmün mekanizmalarla kompleman 

aktivasyonunun  başlatılmasında  rol  oynar.  Opsonize  olmuş  partiküller  (bakteriler),  fagositlerin 

(lökosit ve makrofaj) yüzeylerinde bulunan spesifik reseptörler (alıcı, almaç) tarafından kolaylıkla 

tanınır ve tutulur. 

    b)Yutma:  Sitoplazmanın  uzantıları  (psödopotlar)  objenin  etrafını  çevirip,  partikülün  çevresini 

tamamen kapatır. Sonuçta içinde bir partikül bulunan fagositik vakuol ortaya çıkar (fagosom). Bu 

olaya “yutma” denir. Bu fagositik vakuol, nötrofil sitoplazmik granülleri bulunduran vakuol (liso- 

som)  ile  kaynaşır.  Meydana  gelen  vakuole  fagolisosom  denir.  Bu  sırada  lisosomdaki  granüller 

fagolisosom içine dağılır. Bu olay “degranulasyon” olarak adlandırılır. İçerdikleri pekçok faktörle 

(çeşitli enzimler), bakteri ve diğer enfeksiyöz ajanları öldürebilir. 

    c)Öldürme ve Parçalama: Bakteri fagositozundaki en son basamak, yutulan materyelin öldürül- 

mesi ve parçalanmasıdır. Bakteriyel öldürme olayı iki temel mikrop öldürücü sistem kanalıyla ger- 

çekleşir: (1)Oksijene bağımlı öldürme şeklinde, “oksidatif  patlama” sonucu ortaya çıkan, oksijen 

türevi ürünleri (serbest radikaller), bakterileri öldürür. (2)Oksijenden bağımsız öldürme ise, biraz 

evvel değindiğimiz gibi, lisosomal granül içeriğinin açığa çıkmasıyla oluşan ölümdür. Şu önemli 

notu da belirtelim ki, oksidatif patlama olmaksızın da lökosit intrasellüler granülleri (lisosomlar) 

içerdikleri  çeşitli  aktif  enzimler  vasıtasıyla  bakterileri  ve  diğer  enfeksiyöz  ajanları  öldürebilir 

(mikrobiyal öldürme gerçekleşebilir). 

---

 

4 

 

     Oksijene Bağımlı Öldürme:         

     Oksijenin  varlığında,  fagositteki oksijen tüketiminin  hızlı ve ani  artışı, “oksidatif patlama”  ya 

neden olur. Bu olay, reaktif oksijen ürünlerini (metabolitleri) ortaya çıkarır. Bu oksijen metabolit-

lerinden süperoksit ve hidroksil iyonu gibi bazıları, serbest radikallerdir; bunlar oksidan molekül- 

ler  olarak  da  isimlendirilir.  Oksijen  burada  bakteri  öldürülmesinde  kullanılır.  Oksijen  tek  başına 

toksik etkiye sahip değildir. Ancak hücrede metabolize edilirken bu toksik ara ürünlere dönüşür. 

Oksidatif patlama, NADPH oksidaz tarafından tetiklenir. NADPH (nicotinamide adenine dinucle-

otide  phosphate)  oksidaz,  fagositoz  vaküol  membranı  üzerinde  bulunan  bir  enzimdir.  Bu  enzim, 

oksijeni tutar ve bakterileri öldüren oksijen metabolitine, süperoksid radikaline (O

2

-

) dönüştürür.  

                                                            NADPH oksidaz 

                               2O

2 

+ NADPH 

_________________________

 2O

2

-.  

+ NADP

+  

+ H

+ 

 

 

      Bu  süperoksit  anyonu

x

,  fagosit  tarafından  üretilen  önemli  bir  serbest  radikaldir.  Süperoksit 

anyonu’nun iki molekülü, bir başka toksik oksijen molekülü olan hidrojen peroksit’in üretilmesi 

için, spontan (kendiliğinden) etkileşime girer. İki elektron eklenen oksijenin redüksiyonu ile hidro- 

jen peroksit (H

2

O

2

) oluşur. Süperoksit dismutazın katalitik etkisi söz konusu olduğunda, reaksiyon 

süratle hızlanır. Hidrojen peroksit’in kendisi serbest radikal değildir, bir reaktif oksijen türevidir. 

Hidrojen peroksit  çok reaktif değildir; fakat  demir  –bakır  gibi, bazı  metal  iyonlarının varlığında 

çok reaktif türevler oluşturmaktadır. 

 

                                               2O

2

-.  

+  2H

+

 

___ 

  H

2

O

2

 + O

2  

 

      Oksijen ve hidrojen peroksitin zayıf bakteriosidal (bakteri öldürücü) bir etkisi olduğundan nöt- 

rofil granüllerinde –fagolisosomlarda bulunan lisosomal bir enzim olan, myeloperoksidaz (MPO) 

ın varlığında hidrojen peroksit, klor (Cl 

-

) iyonu ile okside olarak hipokloröz asid (HOCl) şeklini 

alır. Hipokloröz asid, bakterileri öldüren ileri derecede güçlü bir oksidandır. 

 

             

 

H

2

O

2

 + H

+ 

 myeloperoksidaz   HOCl + H

2

O 

 

 

 

 

 

klorit iyonu 

 

      Hidrojen peroksit de, hidroksil iyonuna -radikaline (OH) dönüşmektedir. Hidrojen peroksitten 

hidroksil radikalinin oluşumu, ortamda süperoksit iyonunun -radikalinin varlığı ile hızlanmaktadır.  

 

                                   H

2

O

2

 + O

2

 +H

+ 

 ----- OH + H

2

O + O

2     

 

    Oksijenden Bağımsız Öldürme: 

     Lisosomlarla olan öldürme: Nötrofil granüller, şu aşağıda sıralanmış olan pekçok antibakteriyel 

faktörü içerir. Bunların farklı etkileriyle mikrobiyal ölümlere neden olur. Bunlardan bir kısmı şu 

aşağıdakilerdir.   

     Bakteriyel  permeabiliteyi  arttıran  protein;  fosfolipasları  aktive  ederek,  fosfolipid  parçalanma- 

sına neden olup, bakteriyel membran geçirgenliğini bozarak bakteriyi öldürür. 

     Lisosim; bakteri hücre duvarına etki eder, hidrolize neden olur. 

     Asid ve nötral  proteaslar; nötral proteaslar elastas, kollagenas ve jelatinas gibi, enzimleri içerir. 

Bu enzimler; elastin ve kollageni, fagositik vakuol içindeki debrileri ve bakterileri parçalar. 

 

x

Anyon: Negatif yüklü iyon.   

 

 

   

  İyon: Elektrik yüklü molekül 

---