Prof Dr Taha Ünal 2012

 

5 

 

     Gerçi çoğu mikroorganizmalar, çöpçü hücreler (lökosit ve makrofaj)  tarafından öldürülürse de 

bunun  tersi  de  görülür.  Bazı  (1)  virulan  mikroorganizmalar,  bu  fagositleri  parçalayabilir.  Diğer 

taraftan  (2) tüberküloz ve lepra’ya  yol  açan, aside dirençli basiller  gibi, bazı  mikroorganizmalar 

fagositler  içinde  yaşayabilir.  Bu  tür  saklanma,  bunları  antibakteriyel  ilaçlara  ve  organizmadaki 

diğer savunma mekanizmalarına karşı korur. Diğer bir şekil olarak da (3) ekzostosis  adı  verilen 

olayda, fagosit içine alınmış olan mikroorganizma, belli bir zaman sonra, hücre dışına atılır. Bu da 

fagositik hücrelerin lenfatik yollara göç etmesiyle enfeksiyonun yayılmasına neden olur. 

 

     Akut İltihabın Sonuçları: Akut iltihap şu sonuçdan birisiyle sonlanabilir. 

 

1- Rezolüsyon: Rezolüsyonun sözlük anlamı çözünme, kaybolma ve tamamen iyileşmedir. Zede- 

lenme sınırlı, kısa süreli, doku hasarı minimal düzeyde ve doku, rejenerasyon kapasitesine sahip 

ise, olay hemen daima tam restorasyonla sonlanır. Doku, histolojik ve fonksiyonel olarak normale 

döner. Doku eski halini almış olur.  

     Akut iltihabi  yanıtın  sonlanmasında; çeşitli kimyasal  medyatörlerin nötralizasyonu, etkisizleş- 

mesi veya enzimatik indirgenmesi yanısıra vasküler geçirgenliğin normale dönmesi, damar dışı ol- 

muş (ekstravaze) nötrofillerin ölümü (apoptozis yoluyla) ve lökosit emigrasyonunun durması izle- 

nir. Daha sonra mevcut lökositler iltihabı durduran ve böylece reaksiyonu sınırlayan medyatörler 

salgılamaya  başlar.  En  sonunda  lenfatik  drenaj  ve  nekrotik  debrilerin  makrofajlarca  sindirilmesi 

gibi etkilerle ödem sıvısı, iltihap hücreleri ve birikintiler bu bölgeden (savaş alanından) temizlenir.  

 

2- Skarlaşma veya fibrozis: Rezolüsyonun alternatifi, fibröz onarımdır (fibrozis). Rejenere olma-

yan  dokularda  iltihap  oluşursa  veya  önemli  miktarda  doku  destrüksiyonu  (kaybı)  varsa,  fibrozis 

(skar dokusu, nedbe) ortaya çıkar. Bunun dışında, vasküler geçirgenliğin aşırı artımı sonucu olu- 

şan yoğun fibrinöz eksudanın tamamen yok edilememesi  durumunda, bağ dokusu elemanlarının 

buralara doğru ilerleyerek organize olması, fibröz doku kitlesi artımıyla (fibrozis) sonuçlanır. Ab- 

se  oluşumu,  yoğun  nötrofilik  birikim  ile  ortaya  çıkar.  Pyojenik  mikroorganizmalar  denilen  bazı 

bakteriler (özellikle stafilokoklar) ve fungal enfeksiyonlar sonucu abse oluşur. Özelliği doku des-

trüksiyonu olan bir absenin nihai sonucu, skarlaşmadır. 

 

3- Kronik iltihaba ilerleme:  Akut iltihabın devamı olarak ortaya çıkabilir veya aşağıda açıklana- 

cağı durumlarda  meydana gelebilir. 

     Viral  Enfeksiyonlar:  Lezyon  başlangıçtan  itibaren  kronik  iltihap  olarak  başlar.  Çevre  dokuda 

lenfositlerden oluşan bir infiltrasyon ve enfekte hücrelerde parçalanmalar izlenir. 

     Persistan (Kalıcı) Mikrobiyal Enfeksiyonlar: Karakteristik olarak tüberküloz etkeni mikobakte-

rium tüberkülozis (tüberkül basili), Treponema pallidum (sifilizin kozatif ajanı) ve bazı funguslar 

gibi, belli bazı mikroorganizmaların neden olduğu iltihaptır. Bu mikroorganizmalar düşük patoje-

niteye sahiptir ve geçikmiş tip hipersensitivite olarak adlandırılan immun yanıta neden olur. Oluş- 

turduğu reaksiyon, granulomatöz tiptir. 

     Güçlü  Toksik  Ajanlarla  Uzun  Süreli  Karşılaşma:  Parçalanmayan  ekzojenös  materyel,  örneğin 

silika  partikülleri,  uzun  süre  inhalasyondan  sonra,  akciğerlerde  silikozis  denilen  kronik  iltihap 

yanıtı meydana getirir. 

     Otoimmün Hastalıklar: Bazı koşullar altında, kişinin kendi antijen ve dokularına karşı immun 

reaksiyonlar gelişir, antikor oluşturur. Bu da romatoid artritis, multipl sklerozis, Haşhimato tiroidi, 

liken planus vs. gibi, otoimmun hastalıklara neden olur. 

 

---

 

6 

     KRONİK  İLTİHAP 

     Kronik iltihap; haftalar, aylar hatta yıllara uzanan bir zamanı tutan aktif iltihap, doku zedelen- 

mesi ve iyileşme olayının beraberce görüldüğü bir iltihap olarak düşünülebilir. Vasküler değişik-

likler, ödem ve zengin nötrofilik infiltrasyon ile ayırt edilen  akut iltihaba tezat, kronik iltihap; 

(1)makrofaj, lenfosit ve bazen plasma hücrelerini içeren, mononükleer infiltrasyon, (2)iltihap hüc-

relerinin neden olduğu doku destrüksiyonu ve (3)onarımla ilgili  yeni damar proliferasyonu (anji-

yogenezis) ve fibroblastik artımdan (fibrozis) oluşur. 

     Kronik  iltihap,  akut  iltihap’dan  gelişebilir.  Zedeleyici  ajanın  kalıcılığı  veya  normal  iyileşme 

proçesinde  bazı  bozuklukların  olması  durumunda  bu  geçiş  olur.  Örneğin,  duodenumdaki  peptik 

ülser, akut iltihap şeklinde başlar, olay iyileşmeden tekrarlayan ataklarla kronik iltihap özelliğini 

alır. Buna benzer örnekler verebiliriz. Safra kesesinde (kolesistit), böbrekte (pyelonefrit), farenks- 

de (farenjit) ve diş apeksindeki periapikal granulomada (kronik apikal paradontitis) görüldüğü gibi 

nüks eden enfeksiyonlarda görülür. 

 

     Kronik İltihap Hücreleri  

     Makrofajlar:  Makrofaj  infiltrasyonu,  özellikle  kronik  iltihapta  önemli  bir  komponenttir. 

Mononükleer fagositik sistem (MFS) in bir komponentidir. Mononükleer fagositler, kemik iliği- 

nin ana hücrelerinden kökenlidir. Kemik iliğinde monoblast, promonosit halini alır. Promonosit- 

ler süratle bölünüp çoğalır ve periferal kan akımına “monosit”olarak girer. Kan monositleri bölün- 

mez, kan hücrelerinin % 4-8 ini oluşturur. Monositler dokuya geçtiklerinde makrofaj (histiyosit) 

adını alır. Bu hücreler MFS’in komponentleri olarak karaciğerde Kupffer hücreleri, dalak ve lenf 

nodüllerinde sinus histiositleri, santral sinir sisteminde  mikroglial hücreler, akciğerlerde alveolar 

makrofajlar, seröz kavitelerde plevral ve peritoneal makrofajlar ve kemik dokusunda osteoklastlar 

adını alır. 

     Monositler ekstravasküler dokuya ulaştıklarında “makrofaj” diye adlandırılan daha iri fagositik 

hücrelere dönüşür. Keza bu anda makrofajlar aktive edilmiş olabilir. Hücre hacımları artar, daha 

çok metabolizma aktivitesi ve yutulan mikroorganizmaları öldürme yeteneği büyük ölçüde artar. 

Bazı  tümör  hücrelerini  bile  öldürebilir.  Makrofaj  aktivasyonuna  neden  olan  faktörler;  sensitize 

olmuş T lenfositleri tarafından salgılanan sitokinler yanısıra bakteriyel endotoksinler, akut iltihap- 

ta  salgılanan  çeşitli  kimyasal  medyatörler  ve  fibronektin  gibi,  ekstrasellüler  matriks  proteinleri 

sayılabilir. Makrofajlar aktive edildikten sonra, pekçok biyolojik olarak aktif ürünler salgılar. Bun- 

lar  kronik  iltihabın  karakteristiği  olan  doku  destrüksiyonuna,  anjiyogenezise  ve  fibrozise  neden 

olur. Makrofajların salgıladığı biyolojik aktif ürünler şunlardır. 

     Asit ve nötral proteaslar: Akut iltihapta doku hasarına neden olan, elastas ve kollagenas (kolla- 

geni parçalayan enzim) gibi, nötral proteaslar (protein parçalayan enzim) vardır. Plasminojen gibi, 

diğer enzimler de iltihap öncüsü maddelerin oluşmasına neden olur. 

     Kompleman komponentleri ve koagülasyon faktörleri: Gerçi plasma proteinlerinin başlıca kay- 

nağı hepatositlerdir; fakat ekstrasellüler matriksde bulunan proteinler ise aktive edilmiş makrofaj- 

larca yapılır. Bunlar C1’den C5’e kadar olan kompleman komponentleri, properdin,  koagülasyon 

faktörler V, VIII ve ayrıca doku faktörlerini içerir.  

     Reaktif oksijen ürünleri (serbest radikal): Süperoksit, hidroksil, hidrojen peroksit ve nitrik oksit 

     Araşidonik asit metabolitleri (Ökosanoidler): Prostoglandinler ve lökotrienler 

     Sitokinler:  Büyüme  faktörleri  (GF)  olduğu  kadar,  IL-1  (interlökin-1)  ve  TNF  (tümör  nekroz 

faktör gibi sitokinler, düz kas hücrelerinin, fibroblastların proliferasyonunu ve ekstrasellüler mat- 

riks ürünlerini etkiler.      

     Makrofajlar  indüke  edilerek  birbirleriyle  birleşip-  kaynaşmaları  sonucu  daha  iri,  multinükleer 

nüveli (çok çekirdekli) hücrelere dönüşür. Bu büyük hücrelere “dev hücreler” adı verilir. 

---