Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
477
daha yüksək qiymətləndirir və sevirlər. Yeniyetmələr müəllimin eridusiyasına, Ģagirdlərlə düzgün qarĢılıqlı əlaqə ya- radan müəllimlərə daha çox üstünlük verirlər. Bununla yanaĢı artıq yeniyetmələr elmlərin əsasını sis- temli Ģəkildə öyrənməyə, mənimsəməyə baĢlayırlar. Bunun üçün yeniyetmələrdən yüksək əqli inkiĢaf, idrak proseslərinin inkiĢafı tələb olunur. Yeniyetmələr yalnız dərsdə keçdiklərini deyil, eyni zamanda biliklərin yeni sahələrini müstəqil olaraq mənimsəməyə çalıĢırlar. Onlar müxtəlif dərnəklərdə iĢtirak etməyə can atırlar. Yeniyetmələr bütün fənlərə eyni seçici münasibət bəsləməyə baĢlayırlar. Lakin burada da sabitlik az olur. Bəzən bu və ya digər fənnə maraq dəyiĢə bilir. Onlarda peĢə marağının təĢəkkül etməsi sayəsində fənnləri “lazımlı” və “lazımsız” qruplara ayırırlar. Bunlardan asılı olaraq müəllimlərə münasibətləri də müxtəlif olur. Təlim fəaliyyətinin təsiri altında yeniyetmələrin idrak proseslərinn inkiĢafında da dəyiĢiklik baĢ verir. Təlim fəaliyyəti yeniyetmələrin qavrayışına əsaslı təsir göstərir və onun inkiĢafını sürətləndirir. Bu dövrdə Ģagirdlərin qavrayıĢı geniĢ əhatəli olmaqla ardıcıl və seçici xarakter daĢı- yır. Onların qavrayıĢı ən çox maraqlandıqları cisim və hadisələrlə bağlı olur. Yeniyetmələrdə zaman, məkan, hərəkət qavrayıĢı da xeyli inkiĢaf edir. Yeniyetməlik dövründə hafizə də xeyli inkiĢaf edir. Məntiqi hafizə fəal Ģəkildə inkiĢaf etməyə baĢlayır. Yeniyetmələr məntiqi, eləcə də ixtiyari hafizədən istifadəyə üstünlük verirlər. Bunun sayəsində mexaniki hafizənin inkiĢafı ləngiyir. Yeniyetmələrdə yaddasaxlamanı yaxĢılaĢdırmaq yollarına maraq artır. Kiçik məktəblilərdən fərqli olaraq yeniyetmələr materialı ümumiləĢdirməyə və sistemləĢdirməyə daha çox yer verməyə çalıĢırlar. Tədricən yeniyetmələr belə bir qənaətə gəlirlər ki, mənalı yaddasaxlama və yadasalma daha üstün əhəmiyyətə malikdir. ġübhəsiz, hələ elə materiallar da olur ki, onları hərfən
478
yadda saxlamaq və yada salmaq lazım gəlir (tərifləri, teoremləri və s.). Bu kimi hallarda mexaniki yaddasaxlamaya ehtiyac hiss olunur. Lakin bu zaman mexaniki yaddasaxlama müəyyən dərəcədə məna əlaqəsi ilə Ģərtlənir. Məsələn, tarixi günləri yaxĢı yadda saxlamaq üçün Ģagirdlər onları müəyyən hadisələrlə əlaqələndirirlər. Təlim fəaliyyətinin təsiri altında məntiqi hafizə fəal Ģəkildə inkiĢaf etməyə baĢlayır. Yeniyetmələr müəllimin köməyi əsasında yaddasaxlamanın səmərəli yollarından istifadə etməyə baĢlayırlar. Beləliklə, yeniyetmələr məntiqi, eləcə də ixtiyari hafizədən istifadəyə üstünlük verirlər. Bunun sayəsində mexaniki hafizənin inkiĢafı ləngiyir. Yeniyetmələrdə yaddasaxlamanı yaxĢılaĢdırmaq yollarına maraq artır. Yeniyetməlik dövründə diqqətin inkiĢafında da özünəməxsus xüsusiyyətlər müĢahidə olunur. Bu dövrdə diqqətin tez-tez yayınması halları özünü göstərir. UĢağın təlim fəaliyyətindəki əsaslı dəyiĢikliklər, tələbat və maraq dairəsinin dəyiĢməsi, Ģagirdin ayrı-ayrı fənlərə, müəllimlərə münasibəti, keçirdiyi psixi hallar, yeni və rəngarəng təəssürat bolluğu, cinsi yetiĢmənin baĢlanması ilə əlaqədar güclü təəssüratlar, yaĢlılıq hissi ilə bağlı problemlər və s. diqqətin təzahür və inkiĢafına, burada mənfi halların özünü göstərməsinə səbəb ola bilir. Təlim və tərbiyənin təsiri altında yeniyetmələrdə sabit ix- tiyari diqqət inkiĢaf etməyə baĢlayır. Diqqətin həcmi, davamlılığı, paylanması nisbətən məhsuldar xarakter daĢıyır. Yeniyetməlik dövründə təxəyyülün inkiĢafında xeyli irə- liləyiĢ baĢ verir. Bərpaedici təxəyyül yüksək inkiĢaf səviy- yəsinə çatır. Romantik, fantastik surətlərin yaradılmasına meyl yüksək olur. YaĢ artdıqca yeniyetmələrin təxəyyülü dəyiĢir. 14- 15 yaĢlarda təxəyyül surətləri daha real və daha tənqidi xarak- ter daĢımağa baĢlayır. Bununla yanaĢı olaraq həmin dövrdə də yeniyetmələr romantik surətlərdən tam yaxa qurtara bilmirlər. Yeniyetmələrdə yaradıcı təxəyyül xeyli inkiĢaf etmiĢ olur. Yeniyetmələrin təxəyyülünün inkiĢafı təlim materialını
479
daha səmərəli və yaradıcı Ģəkildə mənimsəmələrinə imkan ve- rir. Yeniyetmələr əldə etdikləri bilikləri yeni sahəyə tətbiq etməyə baĢlayırlar. Yeniyetmələrdə təfəkkürün inkiĢafında xüsusilə irəlilə- yiĢ baĢ verir. Onların təfəkkürü kiçik məktəblilərin təfək- küründən əsaslı Ģəkildə fərqlənir. Bu dövrdə təfəkkür daha ümumiləĢmiĢ, daha dərin və mücərrəd xarakter daĢıyır. Adətən, kiçik məktəblilər əsasən konkret cisimləri müqayisə edir, fərdi hökmlərin ifadəsinə üstünlük verir, baĢlıca olaraq ümumi təsəvvürlərə və məiĢət anlayıĢlarına əsaslanırlar. Yeniyetmələr isə elmi anlayıĢları mənimsəyir və onlara istinad edirlər. Daha çox ümumi hökmlərdən istifadə edir, onların təfəkkürü ən çox mücərrəd xarakter daĢımağa baĢlayır. Yeniyetmələrdə mücərrəd təfəkkür sürətlə inkiĢaf edir. Bu dövr mücərrəd təfəkkürün inkiĢafı üçün senzitiv dövr hesab olunur. Konkret və əyani-obrazlı təfəkkür öz yerini mücərrəd nəzəri təfəkkürə verir. Yeniyetmələrin təfəkkürü geniĢ ümumiləĢdirməyə cəhd göstərməklə səciyyələnir. Hansı davranıĢ formasını seçməsindən asılı olmayaraq yeniyetmələrdə təfəkkürün müstəqilliyi və tənqidiliyi özünü göstərir.
- Ġntensiv cinsi yetiĢmə və inkiĢaf, orqanizmin güclü fi- zioloji yenidənqurulması -
Qeyri-sabit emosional sfera, emosiya və əhvalların idarə olunmaması -
lərlə münaqiĢəli münasibətin meydana gələ bilməsi -
APARICI fəaliyyət – həmyaĢıdları ilə ünsiyyət, qəbul olunmağa, həmyaĢıdlarının özünə qarĢı hörmətinə «nail Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|