Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ġdrak proseslərinin inkiĢafı.
- Ġlk gənclik dövrünün əsas psixoloji xüsusiyyətləri
490
tələb olunur. Təlimin formasında da dəyiĢiklik baĢ verir. Tədris prosesində müasir texniki vasitələrdən istifadəyə geniĢ yer ve- rilir. Bütün bunları mənimsəmək böyük məktəblilərdən yüksək hazırlıq, nəzəri təfəkkürün inkiĢafını, yaradıcılıq qabi- liyyətlərinin təĢəkkülünü tələb edir. Böyük məktəblilər təlimin nə kimi həyati əhəmiyyət daĢıdığını dərk edirlər. Ona görə də məktəblilərdə təlimə münasibət əsaslı Ģəkildə dəyiĢilir. Bu dövrdə məktəblilərdə müxtəlif bilik sahələrinə seçici münasibət təzahür etməyə baĢlayır. Böyük məktəblilərin təlim fəaliyyəti onların əqli inkiĢafına əsaslı təsir göstərir. Böyük məktəblilər təlim fəaliyyətinin subyekti kimi daxil olduqları spesifik sosial inkiĢaf Ģəraitinin təsiri altına düĢürlər. Bu dövrdə təlim fəaliyyəti özünün keyfiyyəti, yeni məzmunu ilə fərqlənir. Tədris fənnlərində nəzərdə tutulmuĢ biliklərə yiyələnmə zamanı Ģəxsi məna əhəmiyyəti daĢıyan daxili idrak motivləri ilə yanaĢı geniĢ sosial və dar Ģəxsi xarici motivlər də özünü göstərir. Bunların içərisində nailiyyət, müvəffəqiyyət motivləri xüsusi yer tutur. Təlim fəaliyyətinin özü böyük məktəblilərin gələcək həyat planlarını həyata keçirmək vasitəsi olduğu üçün, təlim motivləri də öz quruluĢuna görə keyfiyyətcə dəyiĢir. Təlimi biliklərə yiyələnməyə yönəlmiĢ fəaliyyət kimi bir sıra motivlərlə səciyyələndirmək olar, Ģagirdlərin əksəriyyəti üçün əsas daxili motiv kimi nəticəyə nail olmağa yönəliĢlik təĢkil edir. Böyük məktəblilərin təlim fəaliyyətinin predmetini, baĢqa sözlə, onun nəyə yönəlməsini, onun struktur təĢkili, fərdi təcrübənin stimullaĢdırılması, bunun
hesabına yeni
məlumatların geniĢləndirilməsi, əlavə olunması, daxil edilməsi təĢkil edir. Məsələlərin həllinə müstəqil, yaradıcı Ģəkildə yanaĢma, qərar qəbul etmək, mövcud variantları təhlil etmək və onları tənqidi konstruktiv Ģəkildə anlamaq bacarığı da böyük məktəblilərin təlim fəaliyətinin məzmununu təĢkil edir. Bu yaĢ dövründə mühüm psixoloji yenitörəmə olan Ģagirdin həyati
491
planları tərtib etmək, onları həyata keçirmək vasitələrini axtar- maq bacarığı böyük məktəblilərin təlim fəaliyyətinin məzmununun spesifikasını müəyyən edir. Bu özü həmin planların həyata keçirilməsi vasitəsinə çevrilir. Əgər yeniyetməlik dövründə Ģagirdlər üçün müəllim və valideynlərin nüfuzu öz həmyaĢıdlarının nüfuzu ilə bir növ tənzim olunursa, böyük məktəbli üçün ayrı-ayrı fənn müəllimlərinin nüfuzu məktəbin nüfuzundan fərqləndirilir. Böyük məktəblinin Ģəxsi özünütəyinində iĢtirak edən valideynlərinin nüfuzu artır. Böyük məktəblilərin peĢə və Ģəxsi özünütəyinlərinə hazırlığı özünün sərvət meylləri sistemlərinə aydın Ģəkildə ifadə olunan peĢə istiqamətini və peĢə maraqlarını, nəzəri təfəkkür formalarının inkiĢafını, elmi idrak metodlarına yiyələnməyi, özünütərbiyə bacarığını daxil edir. ġəxsiyyətin yetiĢməsi və formalaĢmasının bu yekun mərhələsi məktəblinin qiymət və bələdləĢmə fəaliyyətinin daha tam təzahür etdiyi vaxtda baĢa çatır. Bu yaĢ dövründə məktəblinin müstəqilliyə cəhd göstərməsi əsasında onda mənlik Ģüurunun tam strukturu formalaĢır, Ģəxsi refleksiya inkiĢaf edir, həyati planlar və pespektivlər dərk olunur. Ġdrak proseslərinin inkiĢafı. Ġlk gənclik dövründə idrak prosesləri inkiĢaf edərək yeni keyfiyyətlər kəsb edir. Bu dövrdə qavrayıĢın seçiciliyi və mənalılığında əsaslı dəyiĢiklik baĢ verir. Məktəblilər daha çox əhəmiyyətli, təlimin məqsədləri ilə səslənən obyektləri və materialları seçir və qavrayırlar. Nit- qin və təfəkkürün inkiĢafı qavrayıĢın mənalılığını artırır. Onların qavrayıĢları daha çox məqsədyönəlmiĢ xarakter daĢıyır. Məkan, zaman, hərəkət qavrayıĢı geniĢ və əhatəli olur. Diqqət tam mənasında ixtiyari xarakterə malik olur. Böyük məktəblilər maraqlılıq dərəcəsindən asılı olmayaraq diqqətlərini onlar üçün zəruri olan obyektin üzərinə yönəldə və onun ətrafında mərkəzləĢə bilirlər. Böyük məktəblilərdə diqqətin davamlılığı, mərkəzləĢməsi əsaslı Ģəkildə yüksəlir. Bu
492
ən çox böyük məktəblilərin hər gün məktəbdə, sinifdə, ictimai iĢlər zamanı yerinə yetirdikləri iĢlərin əhəmiyyətini dərk etmələri ilə bağlı olur. Böyük məktəblilər bəzən bütün dərs müddətində diqqətlərini onun üzərində saxlaya bilirlər. Bunun- la yanaĢı olaraq böyük məktəblilərdə diqqətin həcmi əsaslı Ģəkildə geniĢlənir. Bu, böyük məktəblilərin öyrəndiklərini əvvəllər öyrənmiĢ olduqları ilə əlaqələndirə bilmək bacarığı ilə Ģərtlənir. Böyük məktəblilər diqqətlərini paylamaqda və keçirməkdə çətinlik çəkmirlər. Ġlk gənclik yaĢında hafizənin inkiĢafı nəzərə çarpacaq dərəcədə yüksəlir. Mənalı, məntiqi yaddasaxlama üstünlük təĢkil edir. Bu dövrdə məktəblilər yaddasaxlamanın səmərəli yollarından istifadəyə geniĢ yer verirlər. Ġlk gənclik dövründə təfəkkürün inkiĢafında da əsaslı yüksəliĢ baĢ verir. Bu dövrdə məktəblilərin təfəkkürü özünün müstəqilliyi, tənqidiliyi, ardıcıllığı, nəzəri və mücərrəd xarakter daĢıması ilə fərqlənir. Təfəkkürün proseslərindən və formalarından yerində və düzgün istifadə etmək imkanları artır. Bütün bunlarla yanaĢı bu dövrdə məktəblilərin ümu- miləĢdirmələrində bəzən tələsgənlik ucundan qüsurlar özünü göstərə bilir. Təlim prosesində böyük məktəblilərdə bərpaedici
imkan yaranır. Bu hal ən çox Ģagirdlərin yaradıcı fəaliyyətdə özünü aydın göstərir. Bütün qeyd edilənlərlə yanaĢı ilk gənclik dövründə məktəblilərdə maraq və tələbatlar, xüsusilə mənəvi tələbatlar inkiĢaf edir. Onlar elmin, texnikanın, cəmiyyət və onun həyat tərzinin müxtəlif sahələri ilə maraqlanmaqla yanaĢı, onlarda ünsiyyətə, incəsənətə, əxlaqi davranıĢ normalarını həyata keçirməyə mənəvi tələbatlar formalaĢır.
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|