Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ünsiyyətin funksiyaları.
- Təmas funksiyası.
- Əlaqələndirmə funksiyası .
- Münasibətlərin
- Təsir göstərmək funksiyası
- Ünsiyyət və fəaliyyətin vəhdəti.
102
funksiyaları həyata keçirir. Psixoloji ədəbiyyatda ünsiyyətin funksiyalarını müxtəlif əsaslar üzrə təsnif edirlər. L.A.Kar- penko ünsiyyətin məqsədindən asılı olaraq 8 funksiyasını qeyd etmiĢdir: 1
Təmas funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi ünsiy- yətdə olan tərəflərin informasiya mübadiləsi üçün qarĢılıqlı əlaqəni gözləməklə bağlı təmas yaratmaqdan ibarətdir. 2.
İnformasiya funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi mə- lumat mübadiləsindən, daha doğrusu, sorğuya qarĢı fikir mübadiləsindən ibarətdir. 3.
Təhrikedici funksiya. Bu funksiyanın məqsədi ünsiyyət tərəf müqabilini bu və ya digər iĢi yerinə yetirməklə bağlı fəallığa yönəltməkdən ibarətdir. 4.
Əlaqələndirmə funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi birgə fəaliyyətin təĢkili zamanı yerinə yetiriləcək iĢlərin qarĢılıqlı əlaqəsinin yaradılmasından ibarətdir. 5.
Anlama funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi təkcə məlumatın mənasının adekvat qavranılması və anlaĢılması deyil, tərəf
müqabillərin bir-birini (məqsədlərini, yönəliĢliklərini, həyəcanlarını, vəziyyətlərini və s.)
anlamalarından ibarətdir. 6.
Amotiv funksiya. Bu funksiyanın məqsədi tərəf müqabilində emosional təəssürat yaratmaq, eyni zamanda bu- nun köməyi ilə özünün həyəcan və vəziyyətini dəyiĢdirməkdən ibarətdir («emosiyaların mübadiləsi»). 7.
yaradılması funksiyası. Bu
funksiyanın məqsədi rol, iĢgüzar, Ģəxsiyyətlərarası əlaqələr sistemində özünün yerini dərk etməkdən ibarətdir. 8.
tərəf müqabilinin vəziyyətini, davranıĢını, eləcə də onun niyyətini, fikrini, təsəvvürünü, tələbatlarını, fəallığını və s.
1 Психология. Словарь. – М. 1990, с.244-245.
103
dəyiĢdirməkdən ibarətdir. Ünsiyyət sahəsində tədqiqat aparmıĢ digər psixoloqlar da onun funksiyalarını ətraflı Ģərh etmiĢlər. Bu baxımdan B.F.Lomovun irəli sürdüyü fikirlər xüsusilə diqqəti cəlb edir 1 . B.F.Lomov ünsiyyətin funksiyalarını üç qrupda birləĢdirir: məlumati - kommunikativ, tənzimedici- kommunikativ, affek- tiv- kommunikativ. Göründüyü kimi, B.F.Lomova görə ünsiyyət birinci növbədə məlumatın, informasiyanın verilməsi və qəbul olunması vəzifəsini, baĢqa sözlə informasiya mübadiləsi funk- siyasını yerinə yetirir. Məhz buna görə də, təsadüfi de- yildir ki, informasiya mübadiləsini ünsiyyətin əsas cəhətlərindən biri kimi qəbul edirlər. Lakin ünsiyyət zamanı insanlar yalnız informasiya mübadiləsi ilə məhdudlaĢmır, eyni zamanda bu prosesdə davranıĢın qarĢılıqlı tənziminə də təsir göstərirlər. Bunun isə əhəmiyyəti öz-özünə aydındır. Ünsiyyət bu funksiyanı yerinə yetirməklə insanlar arasında səmərəli qarĢılıqlı münasibətlərin yaranmasına, qarĢılıqlı münasibətləri tənzim etməyə xidmət edir.
Ünsiyyətin affektiv-kommunikativ funksiyasının əhəmiyyəti də az deyildir. Bu funksiya insanların emosional sferasına aid olub, onlarda emosional vəziyyətin determinantı, Ģərti kimi özünü göstərir. Ünsiyyət çoxcəhətli, çoxplanlı proses olduğuna görə onun digər özünəməxsus funksiyalarından da söhbət açmaq olar. Ünsiyyətin bu cür mühüm funksiyalarına birgə fəaliyyəti təĢkil etmək, insanların bir-birlərini, qarĢılıqlı münasibətləri formalaĢdırmaq və inkiĢaf etdirmək və s. funksiyalarını aid etmək olar. Ünsiyyət və fəaliyyətin vəhdəti. Ünsiyyət
гии. – М., 1984, с. 258-275
104
psixologiyasında mütəxəssislərin diqqətini cəlb edən əsas, prinsipial məsələlərdən biri ünsiyyətlə fəaliyyətin vəhdəti məsələsidir. Lakin bu məsələyə psixoloqların yanaĢma tərzi müxtəlifdir. Qərb
ölkələrinin bir
sıra psixoloji konsepsiyalarında ünsiyyət və fəaliyyət bir-birinə qarĢı qoyu- lur. Bu konsepsiyalarda ünsiyyət amili davranıĢın determinantı, Ģərti kimi qəbul olunsa da, bu zaman fəaliyyətin dəyiĢdirici ro- lu nəzərə alınmır. Burada sosial proses mənəvi nitq ünsiyyəti prosesi kimi götürülür. Məhz buna görə də A.N.Leontyevin fikrincə bu kimi hallarda fərd praktik Ģəkildə fəaliyyət göstərən varlıqdan ünsiyyətə girən varlıq kimi qəbul olunur. Bunun əksinə olaraq bəzi psixoloqların fikrincə ünsiyyət və fəaliyyət vəhdət təĢkil edir. Belə bir nəticə məntiqi olaraq ünsiyyətin real insan münasibəti kimi baĢa düĢülməsindən irəli gəlir. Bu baxıĢa görə hər cür ünsiyyət forması insanların birgə fəaliyyətinin spesifik formasından ibarətdir. Ġnsanlar sadəcə olaraq müxtəlif sosial funksiyaları yerinə yetirərkən «ünsiyyətə girmirlər». Onlar həmiĢə bir neçə fəaliyyət prosesində ünsiyyət saxlayırlar. Buradan isə aydın olur ki, daima iĢgüzar adam ünsiyyətə girir, onun fəaliyyəti həmiĢə baĢqa adamların fəaliyyəti ilə üst-üstə düĢür. Lakin məhz fəaliyyətin həmin kəsiĢməsi iĢgüzar adamın təkcə öz fəaliyyətinin predmetinə deyil, baĢqa adamların fəaliyyətinə qarĢı da müvafiq münasibət, birgə fəaliyyəti yerinə yetirən fərdlər arasında birlik yaradır. Beləliklə ünsiyyətin fəaliyyətlə vəhdəti faktı psixolo- giyada fəaliyyət nəzəriyyəsinə istinad edən bütün psixoloqlar tərəfindən qəbul olunur, lakin bu əlaqənin xarakteri müxtəlif Ģəkildə baĢa düĢülür. Bəzən fəaliyyət və ünsiyyətə yanaĢı Ģəkildə mövcud olan proses kimi deyil, insanın sosial mövcudluğunun, onun həyat tərzinin iki tərəfi kimi baxırlar (B.F.Lomov). BaĢqa bir halda ünsiyyəti fəaliyyətin müəyyən sahəsi kimi baĢa düĢürlər (A.N.Leontyev). Bəziləri isə ünsiyyəti fəaliyyətin xüsusi növü kimi Ģərh edirlər (A.A.Leontyev). Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|