Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III. 6. 2. Qrupların təsnifatı
- Kiçik qrupa
- Kiçik qrupların növləri.
- Real qruplara
198
Ģəkildə göstərir. Buna voleybol, futbol komandasının və birgə fəaliyyətə əməl olunmadan həyata keçirilməsi mümkün olmayan digər fəaliyyət növlərində birləĢən insan qruplarını aid etmək olar. Sosial qrupların ekspressiv funksiyasına gəldikdə buna psixoloqlar qrupda insanın rəğbətləndirmə, hörmət və etimada tələbatının təmin olunmasında ifadə olunmasını aid edirlər. BaĢqa sözlə sosial qruplar insanların qeyd olunan tələbatlarını ödəmək vəzifəsini də yerinə yetirirlər. Sosial qrupun müdafiəedici funksiyasına gəldikdə elə həmin funksiyanın adı onun mahiyyətini baĢa düĢməyə imkan verir. Sosial qrup öz üzvlərinin hərtərəfli müdafiəsi üçün əsaslı Ģərait yaradan bir birlik kimi fəaliyyət göstərir.
Qrupları müxtəlif əsaslara görə təsnif edirlər. Hər Ģeydən əvvəl qrup üzvlərinin miqdarına, tanıĢlıq və yaxınlıq səviyyəsinə görə qrupları böyük və kiçik olmaqla iki yerə bölürlər. Böyük qrup 30-40- dan artıq insan birliyidir. Böyük qrupun üzvləri bir-birini tanımaya, bir-biri ilə görüĢməyə bilirlər. Bu cür qruplara çoxsaylı tələbə və müəllim kollektivi olan Universitetləri, böyük Ģirkətləri, dövlətləri, millətləri və s. aid etmək olar. Ən böyük insan birliyi bəĢəriyyətdir. Kiçik qrupa gəldikdə bu 2-dən 30-40 qədər insan bir- liyidir. Kiçik sosial qruplarda insanların bir-birilə təması daha yaxın və daimi xarakter daĢıyır. Kiçik sosial qrupun üzvləri ümumi bir iĢlə məĢğul olur və bir-birilə birbaĢa qarĢılıqlı əlaqədə olurlar. Ġnsan öz həyatının çox hissəsini bu qrupun daxilində keçirir. Ona görə də bir-birlərini yaxĢı tanıyırlar. Kiçik qrupların üzvlərinin sayı 7 nəfərdən artıq olmadıqda belə qrupları ilkin kiçik qrup adlandırırlar. Məsələn, yeni yaranmıĢ ailəni ilkin qrup adlandırırlar. Ġnsan adətən bir
199
ilkin qrupun iĢtirakçısı olur. Hər hansı mikro sosial qrup onun iĢtirakçıları üçün ilkin qrupa çevrilə bilər. Bütün ilkin qruplar eyni zamanda kiçik qrup olub uzun müddət, bəzən insanın ömrü boyu davam edən qruplar olaraq qalır. Ġlkin qrupun iĢtirakçıları daimi təmas nəticəsində bir-birini yaxĢı tanıyır, bir- birinə bələd olurlar. Ġlkin qrupun iĢtirakçıları arasında məhrəmlik və ümumi məxvilik mövcud olduğundan, onların dünyaya «özlərinə» məxsus baxıĢları və xüsusi qiymətləndirmə sistemləri yaranır. QarĢılıqlı maraqların anlaĢılması və eyni qrupa mənsub olmaq hissi ilkin qrupun iĢtirakçılarını daha həmrəy hərəkət etməyə məcbur edir. Ġlkin qrupda sosial nəzarət olub, iĢtirakçılar öz hüquq və vəzifələrini könülllü anlayır və yerinə yetirirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, ilkin qruplarda baxıĢlar, təsəvvür və motivlər birgə yaĢayıĢ və fəaliyyət Ģəraitində tədricən formalaĢır və təkrar nəticəsində müxtəlif stereotiplər yaranır. Ġlkin qrupun yaĢayıĢ tərzi, adət və ənənələri mövcud olur ki, onlar tədricən formalaĢır və sosial ünsiyyət Ģəklində yeni iĢtirakçılara keçir. Ġlkin qruplar özləri eyni zamanda kiçik qrup olmaqla, kiçik qrupda olan ilkin qruplardan birinə çevrilə bilir. BaĢqa sözlə, bəzən bir kiçik qrupda bir neçə ilkin qrup mövcud ola bi- lir.
Kiçik qrupların növləri. Sosial psixologiyada kiçik qrupların mövcudluq dərəcəsinə görə iki növünü: real və şərti qrupları qeyd edirlər.
Ģərtlər, adamların müəyyən xüsusiyyətlərə (cins, yaĢ, həmkarlıq və s.) əsasən müəyyən qrupa daxil edilməsi nəticəsində yaranır. Məsələn, Universitetin tələbələrini oğlan və qız olmalarına, idman və musiqi ilə maraqlanmalarına, yaĢlarına görə qruplaĢdırmagı buna misal göstərmək olar. ġərti qrup bəzən statik qrup da adlandırılır. ġərti qrup iĢtirakçıları eyni zaman və məkan daxilində yaĢamaya və bir-biri ilə
200
rabitədə, təmasda olmaya da bilirlər. Bununla yanaĢı olaraq Ģərti qrupların yaradılmasından müvafiq eksperimentlərin nəticələrini təhlil edərkən də istifadə olunur. Bu zaman tədqiqatçı üzərində tədqiqat apardığı yoxlananları bu yolla qruplaĢdıra bilir. Məsələn, prof. Ə.Bayramov müxtəlif məktəblərdə və
siniflərdə apardığı müəyyənedici eksperimentlərə əsasən aglın tənqidiliyinin səviyyəsinə görə Ģagirdləri 4 qrupa bölmüĢdür: təhriksiz olaraq tənqidi düĢünənlər; qismən təhriklə tənqidi düĢünənlər; tam təhriklə tənqidi düĢünənlər; heç cür tənqidi düĢünə bilməyənlər.
məkan daxilində real münasibətlərlə birləĢmiĢ insan birliyini aid edirlər. Məsələn, ailə, bir sinfin Ģagirdləri, məktəbin peda- qoji kollektivi və s. Real qrupların üzvləri daima bir-birləri ilə təmasda olurlar. Sosial psixologiyada kiçik qrupların məqsəd və xarakterinə görə daha iki növünü qeyd edirlər: rəsmi (formal) və qeyri – rəsmi (qeyri formal). Rəsmi qruplar rəsmi sənədlər əsasında yaradılmıĢ qruplardır. Bu cür qruplarda münasibətlər inzibati-hüquqi yolla müəyyən olunur və tənzim edilir. Rəsmi qruplarda qrup üzvlərinin mövqeyi və
davranıĢı ciddi
qaydalarla reqlamentləĢdirilir. Bu cür qruplar daima mütəĢəkkil qrup olub, onun üzvlərinin hüquq və vəzifələri müvafiq təlimat və sənədlərdə öz əksini tapır. Özünün Ģəxsi töhfəsi və özünün xidməti və ictimai funksiyalarını yerinə yetirməsindəki məsuliyyət dərəcəsindən asılı olaraq rəsmi qrupun bütün üzvləri burada müvafiq yer, mövqe tuturlar. Bu cür rəsmi qrup- lara orta məktəbdəki sinifləri, ali məktəb tələbə qruplarını, kafedraları, hərbi qrupları və s. misal göstərmək olar.
rəsmi sənədlər əsasında yaradılmayan insan birliyidir. Bu cür qrupun üzvlərinin dəqiq qeyd edilmiĢ məqsədi olmur. Bu cür qruplar ünsiyyət prosesində təbii yolla yaranır. Burada qrup Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|