Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qruplarda Ģəxsyyətlərarası seçmə
- Tarixən müəyyən cəmiyyət çərçivəsində yaranmış, ümumi mənafe, sərvətlər və davranış normalarına malik olan
- Sosial qruplar
- Байрамов Я.С., Ялизадя Я.Я.
195
asılı olaraq qarĢılıqlı münasibətlərin xarakteri. Qruplarda Ģəxsyyətlərarası seçmə. ġəxsiyyətlərarası seçmə və onun sosiometrik baxımdan təhlili. Sosiometrik matrisa və sosio- qram. Qruplarda Ģəxsiyyətlərarası münasibətlərdə seçmənin motivləĢməsi. ġəxsiyyətlərarası seçmənin referentometriya üsulu ilə öyrənilməsi.
III. 6. 1. Qruplar haqqında anlayıĢ Ġnsan cəmiyyət daxilində doğulub yaĢayır. Hər bir fərd nəinki bioloji, eyni zamanda sosial irsə sahib olub, konkret mühitdə və cəmiyyətdə mövcud yaĢayıĢ tərzini, görüĢləri, adət və ənənələri təkrar edir. Bu baxımdan hər bir Ģəxs konkret cəmiyyətin məhsulu, öz dövrünün övladıdır. Burada insan bir- liyi xüsusi rol oynayır. Əgər insan tək, tənha yaĢasaydı nə onun bir Ģəxsiyyət kimi formalahması, nə də öz tələbatlarını ödəməsi iĢi istənilən səviyyədə gedə bilməzdi. Məhz buna görə də bəĢər tarixində insanlar daima müəyyən qruplarda birləĢir və fəaliyyət göstərirlər. Bəs hər cür insan birliyini qrup adlandırmaq olarmı? Qrupları səciyyələndirən əsas amillər nədən ibarətdir? Bu kimi suallara cavab vermədən qruplar, onların rolu və funksiyalarını da düzgün dərk etmək mümkün deyildir. Hər Ģeydən əvvəl hər cür insan birliyini, məsələn, təsadüfən avtobusda, metroda, küçədə birgə gedən adamları qrup adlandırmaq düzgün deyildir. Bu adamlar fiziki cəhətdən birləĢmiĢ fərdlər olmaqla, bir-birlərinə qarĢılıqlı təsir göstərmirlər. Hər hansı bir insan birliyini qrup adlandırmaq üçün həmin adamların vahid məqsəd uğrunda birgə fəaliyyətə giriĢməsi tələb olunur. Bu cür ümumi mənafe və birgə fəaliyyət olmadıqda insanların birliyinin son məqsədi də məlum olmur. Bu cür təsadüfi birləĢmədə insanların bir-birinə qarĢılıqlı təsiri, onların bir-birini qavraması halları da aradan çıxır. Bu
196
baxımdan görkəmli amerika psixoloqu D.Mayersin qrupa ver- diyi tərif diqqəti cəlb edir. «Qrup bir-birinə qarşılıqlı təsir göstərən, bir-birinə uzun müddət təsir göstərməklə özlərini «biz» kimi qavrayan iki və daha artıq insan birliyidir» 1 . Məhz buna görə də qrupları sosial mənsubiyyətə, birgə fəaliyyətin və ünsiyyətin xarakterinə görə birləĢən insan birliyi kimi səciyyələndirmək lazım gəlir.
Adamların qeyri-mütəĢəkkil yığımından, təsadüfü birliyindən fərqli olaraq qrup üzvləri qrup üçün tipik olan fəaliyyət növlərinə daxil olurlar. Məsələn, ali məktəbin tələbə qruplarında gələcəyin mütəxəssisi kimi formalaĢmalı olan in- sanlar birləĢirlər. Onlar üçün tipik fəaliyyət növü təlim fəaliy- yəti olub, bu prosesdə müvafiq peĢə bilik, bacarıq və vərdiĢlərinin formalaĢması baĢ verir. Adətən hər bir adam müxtəlif qrupların üzvü ola bilir. Lakin hər hansı adam bütün qruplarda eyni statusa malik ol- mur, müxtəlif qruplarda müxtəlif rolları yerinə yetirir. Məsələn, uĢaq ailədə övlad (oğul və ya qız), məktəbdə Ģagird, voleybol komandasında idmançı rolunu; yaĢlı adam ailədə valideyn, iĢdə müdir və ya adi iĢçi və s. rolunu yerinə yetirə bilər. Sosial qruplar. Qeyd olunduğu kimi, adi insan biriliklərində adamlar ümumi mənafe, sərvət və davranıĢ normalarına malik olmurlar. Yalnız sosial qruplarda hər cür so- sial münasibətlər mövcud olur. Sosial qruplar cəmiyyətin qəbul etdiyi, özünün məqsəd və vəzifələri onun xeyrinə olan qruplardır. Bu cür qruplara ailəni, orta və ali məktəb qruplarını, təĢkilat və idarələrdə toplanmıĢ insan qruplarını, hərbi və id- man qruplarını və s. aid etmək olar. Həmin qrupların strukturu, normaları cəmiyyətin mövcud tələblərinə uyğun olmaqla, bir
1 Майерс Д. Соüиальная психология. – Питер, 1997, с.356
197
növ cəmiyyət tərəfindən idarə olunur. Təsadüfü insan biliklərində isə çox vaxt bu cür idarə olunma mövcud olmur. Bu cür insan birlikləri bir növ kütlə xarakteri daĢıyır. Kütlə aydın dərk olunmuş ümumi məqsəddən məhrum olan, lakin bir- biri ilə öz emosional vəziyyətinin oxşarlığı və ümumi diqqət obyektinə görə bağlı olan, xüsusi strukturu olmayan insan top- lusudur. Sosial qruplarda isə aydın dərk olunmuĢ ümumi məqsədlər mövcud olur. Qrup üzvlərinin hamısı həmin məqsədin həyata keçirilməsinə çalıĢırlar. Burada qarĢılıqlı an- lama, əvvəlcədən düĢünülmüĢ struktura uyğunluq, müvafiq funksiyalar həyata keçirilir. Bu cəhəti nəzərə alaraq Ə.Bayramov və Ə.Əlizadə yazır: «Sosial qrup mədəniyyət meyarları, sərvət meylləri, həyat fəaliyyəti vasitələri və ya Ģəraiti ilə bir-biri ilə bağlı olan insanların nisbətən sabit birliyi- dir» 1
Psixoloji ədəbiyyatda (Ə.Bayramov, Ə.Əlizadə) sosial qrupların aĢağıdakı funksiyaları qeyd olunur:
instrumental funksiya;
ekspressiv funksiya;
müdafiəedici funksiya; Qrupun sosializasiya funksiyası-burada qrup üzvlərinin sosiallaĢması, sosial təcrübəni mənimsəməsi, bir Ģəxsiyyət kimi formalaĢmasını nəzərdə tutur. Ġnsanın sosiallaĢması onun düĢdüyü ilkin sosial qrupdan baĢlayır. Ailənin ilkin sosial qrup kimi uĢağın sosiallaĢmasında oynadığı rol hamıya məlumdur. Ġnsanın daxil olduğu sonrakı sosial qruplar da onun sosial təcrübəni mənimsəmək məktəbi rolunu oynayır. Sosial qrupların instrumental funksiyasına gəldikdə bu, qrupda insanların birgə fəaliyyətinin bu və ya digər Ģəkildə həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Bu, xüsusilə kollektiv Ģəkildə həyata keçirilən fəaliyyət növlərində özünü daha aydın
1 Байрамов Я.С., Ялизадя Я.Я. Сосиал психолоэийа. – Бакы, 2003, с.115 Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|