Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Referent qruplar
- III.6.3. Kiçik qrupların fenomenologiyası və struktu- ru Kiçik qrupların fenomenologiyası haqqında anlayıĢ.
201
üzvlərinin bir-birinə qarĢı emosional-psixoloji münasibətləri qrupun yaranması üçün əsas rol oynayır. Qeyri – rəsmi qrup da özünün müvafiq strukturu və qarĢılıqlı münasibət normalarına malik olur. Lakin bu münasibətlər ilk növbədə yazılmamıĢ qaydalar və insanların Ģəxsi keyfiyyətlərindən doğan münasibətlərdən ibarət olur. Bu cür qruplara öz maraqlarına görə birləĢən həyət kompaniyalarını, yaxın iĢ və təhsil dostlarını aid etmək olar. Çox vaxt rəsmi qrupların daxilində də bu cür qeyri-rəsmi qruplar yarana bilir. Belə ki, rəsmi qrupun üzvləri bir-birinə yaxınlıq, dostluq münasibətlərinə görə qruplaĢa bilirlər. Həmin qrupların mövqeyi, norma və məqsədi bütövlükdə rəsmi qrupun mövqe, norma və məqsədinə uygun gəldikdə qrupun fəaliyyətinin müvəffəqiyyətlə həyata keçməsinə imkan yaradır. Bu baxımdan psixoloqlar rəsmi kiçik qrupun müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərməsinin, onun rəsmi və qeyri-rəsmi strukturlarının bir-birinə uyğun gəlməsindən asılı olduğunu qeyd edirlər. Referent
Psixoloji ədəbiyyatda kiçik qrupların bir növü kimi referent qrupları da qeyd edirlər (latınca referens sözündən götürülmüĢdür). Özünün normaları, fikirləri, qiymətləri fərdin davranıĢ motivlərinə çevrilən sosial birlik referent qrup adlanır. Bu termin ilk dəfə olaraq 1942- ci ildə Q.Xaymen tərəfindən irəli sürülmüĢ və sonralar R. Merton, Q. Nunkom, M.ġerif və b. tərəfindən istifadə olunmuĢdur. Məlum olduğu kimi hər bir adam müxtəlif qrupların üzvü olur. Ayrı- ayrı adamlar üçün daxil olduğu həmin qrupların sırası özünəməxsus Ģəkildə, müxtəlif olur. Lakin bütün hallarda həmin sıranın müəyyənləĢdirilməsi eyni prinsipə əsaslanır: birinci yerdə mütləq o qruplar dayanacaqdır ki, həmin qrupun normaları fərdin cəhd etdiyi normalara uyğun ol- sun. Sonrakı yerlərdə qruplar fərd üçün əhəmiyyətlilik dərəcəsi olan yerləri tutacaqdır. Yüksək ranqa malik olan qrup fərd üçün bir növ daxili forum təĢkil edir (Q.Midin obrazlı ifadəsinə görə), fərd öz davranıĢını həmin normalarla tutuĢdurur, tənzim
202
edir. Qaydaları və normaları Ģəxsiyyətin qayda və normalarına çevrilən, fərdin statusunun artması üçün daimi imkanları olan bu cür referent qrupları çox vaxt etalon qrup adlandırırlar. V.B.OlĢanskinin verdiyi tərifə görə etalon qrup real və ya təsəvvür olunan elə qrupdur ki, şəxsiyyət həmin qrupa cəhd göstərir və onun standartlarını öz davrvnışı üçün etalon qəbul edir. Bu baxımdan etalon qruplar real və təsəvvür olunan xa- rakter daĢıya bilər.
III.6.3. Kiçik qrupların fenomenologiyası və struktu- ru Kiçik qrupların fenomenologiyası haqqında anlayıĢ. Psixologiyada fenomenologiya anlayıĢı altında hər hansı bir konkret obyekt üçün xarakterik olan əsas hadisələr barədə təsəvvür və izahatlar nəzərdə tutulur. Bu baxımdan kiçik qrupların da özünəməxsus fenomenologiyası vardır. Ġndi kiçik qruplar üçün xarakterik olan fenomenləri və əsas elmi anlayıĢları qısaca olaraq nəzərdən keçirək. Sosial-psixoloji tədqiqatlardan məlum olduğu kimi, eyni bir qrup üzvü onlar üçün xarakterik olan münasibətlər sistemində eyni vəziyyətdə olmurlar. R.S.Nemovun qeyd etdiyi kimi, kiçik qrupların üzvləri qrupdaxili münasibətlər struktu- runda özlərinin mövqeləri, statusları, daxili yönəliĢlikləri, rollarına malik olurlar. Ona görə də R.S.Nemov hər bir adamın qrupdaxili münasibətlər strukturundakı yerini müəyyənləĢdirmək üçün həmin anlayıĢlardan istifadə edildiyini qeyd edir. Bütün bunlarla yanaĢı olaraq kiçik qrupların fenomenologiyasında aĢağıdakı anlayıĢlar da özünəməxsus yer tutur: kiçik qrupların həcmi, strukturu, psixoloji uyuşma, qrup
203
Qrup üzvlərinin mövqeləri anlayıĢı altında insanın hər hansı bir münasibətlər sistemində tutduğu yer baĢa düĢülür. Həmin mövqe insanın qrupun digər üzvləri ilə əlaqəsi ilə müəyyənləĢdirilir. Ġnsanın qrupun digər üzvlərinin hərəkət və davranıĢına potensial təsiri həmin adamın qrupdakı mövqeyindən asılıdır. Mövqeyin hansı səviyyədə olması bu təsirin səviyyəsini müəyyənləĢdirmək imkanı verir. Qrup üzvlərinin statusuna gəldikdə o, qrup üzvlərinin mövqelərindən fərqli anlayıĢdır. Qrup üzvünün statusundan danıĢarkən onun qrupdaxili münasibətlər sistemində qrupun digər üzvlərinə nisbətən əldə etdiyi həqiqi nüfuz dairəsi nəzərdə tutulur. Məsələn, hər hansı qrupun üzvlərindən biri qrupda yüksək rəsmi bir vəzifəni tuta bilər. Bu onun qrupdakı mövqeyini nəzərə çarpdırır. Qrup üzvünün yüksək statusundan danıĢarkən isə onun qrup üzvləri tərəfindən qəbul olunması və yüksək nüfuza, ona qayğı, inamın yaranması və qrup üzvlərinə əsaslı psixoloji təsir göstərmək bacarığına malik olması nəzərdə tutulur. ġübhəsiz qrupda yüksək statusa malik olan Ģəxsiyyətlərin olması qrup fəaliyyətinin səmərəliliyi üçün ən vacib Ģərtlərdən biridir. Fərdin kiçik qrupdakı vəziyyətini səciyyələndirən anlayıĢlardan biri də daxili yönəlişlik (ustanovka) anlayıĢıdır. Bu fərdin öz statusunu Ģəxsən, subyektiv Ģəkildə qavramasından ibarətdir. Burada fərdin öz real vəziyyətini, nüfuzunu və qrupun digər üzvlərinə təsir dərəcəsini necə qiymətləndirməsi nəzərdə tutulur. Fərdin qrupdakı vəziyyətini səciyyələndirməkdə rol anlayıĢı da xüsusi yer tutur. Sosial psixologiyada rol qrupda müvafiq mövqe tutan insanın müəyyən normalarla bağlı, kol- lektiv Ģəkildə bəyənilmiĢ, icrası gözlənilən davranıĢ tərzi kimi nəzərdə tutulur. Rol rəsmi vəzifə kimi müəyyənləĢdirilə, yaxud qrup üzvləri tərəfindən seçilə bilər. Müəyyən qrupda müvafiq rola girən insan tədricən həmin rola alıĢır və qrup üzvləri ondan Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|