Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəhbərlik üslubu
- : avtokratik, avtoritar , demokra- tik , laqeyd
213
əks etdirir. Hər hansı qrupda kim isə hökm verir, müəyyən tələblərin yerinə yetirilməsinə nəzarət edir, onun tələb və tapĢırıqları isə baĢqaları tərəfindən danıĢıqsız yerinə yetirilir. BaĢqa sözlə hər bir qrupda ona rəhbərlik edən «rəhbər iĢçi», «lider» və onun tapĢırıqlarına əməl edən adamlar: «tabe iĢçilər» mövcud olur. Qrupun fəaliyyətinin səmərəliliyində ona düzgün rəhbərliyin rolu olduqca böyükdür. Buradan isə qrup rəhbəri və liderinin həmin sahədəki peĢəkarlığı, baĢqa sözlə qrupa düzgün rəübərlik etmək məsələsi ortaya çıxır. Sosial psixologiyada «rəhbərlik» və
«liderlik» anlayıĢlarının oxĢar və fərqli cəhətləri qeyd olunur. Həm «rəhbər», həm də «lider» qrupa baĢçılıq edən adam kimi nəzərdə tutulur. Adətən, rəhbər nisbətən yüksək səviyyəli, səlahiyyətli təĢkilatlar tərəfindən qrupun idarə olunmasının təĢkilini təmin edəcək rəsmi adam kimi nəzərdə tutulur. Lider isə qrupun Ģəxsi nüfuzu sayəsində bir çox və ya bütün üzvlərinin davranıĢına qeyri-rəsimi ölçülərlə təsir göstərməyi bacaran üzvlərindən biri kimi qeyd olunur. Qeyd olunanlardan göründüyü kimi, «rəhbər» və «lider» anlayıĢının oxĢarlığı hər iki anlayıĢda qrup fəaliyyətinin təĢkilini həyata keçirməklə bağlılığında ifadə olunur. Fərqli cəhətlərinə gəldikdə, «rəhbər» rəsmi Ģəkildə təyin olunduğu halda, lider çox vaxt rəsmi Ģəkildə deyil, qrup üzvlərinin yüksək nüfuzunu qazanmaq ilə yaranır. Bir çox hallarda qru- pun rəsmi rəhbəri qrup üzvlərinin nüfuzunu qazandığına görə eyni zamanda onun liderinə çevrilir. Belə olduqda həmin rəhbər rəsmi lider rolunu oynamaqla qrupun fəaliyyətini daha səmərəli Ģəkildə idarə etmək imkanına malik olur. Bütün bunlara baxmayaraq rəhbərlik və liderlik müxtəlif sosial-psixoloji fenomenlər kimi xarakterizə olunur. Mü- təxəssislərin fikrincə onların eyniləĢdirilməsi elmi cəhətdən səhv, praktik nöqteyi-nəzərdən isə zərərlidir. Sosial psixologiyada rəhbər iĢçi və lider arasındakı aĢağıdakı fərqlər qeyd olunur (Ġ.V.Parıqin):
214
1. Rəhbərlik rəsmi əsasda meydana çıxan müxtəlif sosial təĢkilat və qurumlarda məqsədyönlü xarakter daĢıyan sosial prosesdir. Liderliyə gəldikdə, o, qrupdaxili, Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər əsasında spontan Ģəkildə əmələ gələn prosesdir. O, təĢkilatın əsasən psixoloji səviyyəsini əks etdirir. Rəhbər iĢçi rəsmi Ģəkildə təyin olunduğu halda, lider qeyri-rəsmi Ģəkildə irəli sürülür. 2.
və mənafeyinə uyğun Ģəkildə formalaĢdırılır və həyata keçirilir. O, qrupda yerinə yetirilən iĢlərin vəziyyəti və qrup fəaliyyətinin nəticələri üçün qanun qarĢısında məsuliyyət daĢıyır. Liderlik isə spontan bir proses kimi qrup və onun üzvlərinin tələbat və mənafelərinə müvafiq olaraq meydana çıxır və mövcud olur. Lider qrupun fəaliyyəti üçün heç bir Ģəxsi məsuliyyət daĢımır. 3.
Rəhbərlik daha çox stabil xarakter daĢımaqla daha geniĢ sahəyə malikdir. Müəyyən reqlament daxilində makromühitlə əlaqə saxlayır. Rəhbər iĢçi baĢqa təĢkilatlarda öz qrupunu təmsil edir. Liderlik isə daha çox dinamik xarakter daĢıyır, Ģəxsiyyətlərarası münasibətlərin formalaĢması xüsusiyyətlərindən köklü surətdə asılıdır. Liderin təsir sahəsi əsasən qrupdaxili münasibətlərlə məhdudlaĢır. 4.
və səlahiyyət verilir. Lider isə qanunla müəyyən edilmiĢ hüquqlara malik deyildir. 5.
qəbulu əsasən vasitəli xarakter daĢıyır. Onun geniĢ informasiya kanalları vardır. O, qərar qəbulu zamanı öz səlahiyyətini aĢağı pillə iĢçilərinə həvalə edə bilər. Lider isə qrup tərəfindən qərarın qəbul edilməsinə təsir göstərir və həmin qərarın çıxarılmasında bilavasitə iĢtirak edir. O, müəyyən bir informasiyanı qeyri-rabitə kanalları sistemi ilə əldə edir. Rəhbərlik üslubu. Təcrübə göstərir ki, qrup fəaliyyətinin səmərəliliyi rəhbərlik üslubundan əsaslı Ģəkildə
215
asılıdır. Ġdarəetmə ilə bağlı olaraq sosial psixologiyada beĢ cür rəhbərlik üslubu qeyd olunur : avtokratik, avtoritar, demokra- tik, laqeyd (etinasız, liberal) və qeyri-sabit (ardıcıl olmayan) rəhbərlik üslubu. Avtokratik rəhbərlik üslubuna malik olan liderlər (rəhbərlər) bir növ müstəbid olur. Adətən avtokratik və avtori- tar rəhbərlik üslubuna malik olan liderlər qrup üzvlərinin fikir və ideyalarını nəzərə almadan, müstəqil hərəkət edirlər. Əmr, göstəriĢ, təlimat, töhmət, təĢəkkür onların qrup üzvləri ilə əsas əlaqə forması olur. O hər cür məlumatı bir növ özündə gizlədir, heç kəsin bundan xəbəri olmur, ona görə də ona tabe olanlar, adətən güman və Ģayiə aləmində olurlar. Avtoritar lider qrup üzvlərinin imkan və qabiliyyətlərini aĢağı qiymətləndirir. Bu cür rəhbərlər qrup üzvlərinin təĢəbbüslərini boğur, ya da sadəcə olaraq onlardan istifadə etmirlər. Bu cür rəhbərlər belə hesab edirlər ki, onlar «hər Ģeyi özləri bilirlər», onsuz da heç kim bu iĢi onun kimi yaxĢı yerinə yetirə bilməz. Məhz buna görə də bu cür qruplarda qrup üzvlərinin hamısında ümumi iĢə qarĢı məsuliyyət hissi zəifləmiĢ olur, əmək onlar üçün sanki formal bir iĢə, vəziyyətə çevrilir. Adətən avtoritar lider rəhbərlik etdiyi qrup üzvlərindən kiminsə müəyyən səhvə yol verdiyini gördükdə onu necə düzəltməyi məsləhət görmək əvəzinə ona gülür, onu ələ salır. Avtoritar lider iĢtirak etmədikdə onun qrupunda aparılan iĢ ləngiyir, bəzən dayandırılır. K.Levinin təcrübələri göstərmiĢdir ki, avtoritar lider otaqdan çıxan kimi qrup üzvləri iĢi kənara qoymuĢ, onu davam etdirməmiĢ, ya da fəaliyyətin səviyyəsi kəskin Ģəkildə aĢağı düĢmüĢdür. Bu cür lider uzun müddət qrupdan uzaq düĢdükdə qrup öz iĢini müstəqil yerinə yetirmək və ya onu səmərəli təĢkil etmək imkanından məhrum olmuĢdur. Avtoritar liderdən fərqli olaraq demokratik üsluba malik olan lider qrup üzvləri tərəfindən rəğbətlə qarĢılanır. Bu cür rəhbərlik üslubuna malik olan lider daima qrup üzvləri ilə Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|