"psixologiya" kafedrasi "individual va guruhiy konsultantsiya"

GURUHIY PSIXOKORREKSIYA HUSUSIYATLARI 
Guruh bu ijtimoiy yaxlitlikdan mag`lum belgilariga ko‘ra (faoliyat
harakteri, ijtimoiy mavqei, rivojlanish darajasi va b.q.) ajratib olingan,
chegaralangan hajmga ega kishilar jamoasidir. 
Guruhlar ko‘pincha quyidagicha klassifikatsiyalanadi: 
•
Hajmiga ko‘ra(katta, kichik, mikroguruhlar); 
•
Ijtimoiy mavqeiga ko‘ra:formal – nofarmal(rasmiy - norasmiy); 
•
O‘zaro bog‘liqlik hususiyatlariga ko‘ra(real, kontaktli va shartli); 
•
Rivojlanish darajasiga ko‘ra(past daraja: asotsiatsiyalar, korporatsiyalar, 
diffo‘z; yuqori darajali: jamoalar); 
•
Ahamiyatligiga ko‘ra(referent, ag`zolik guruhlar); 
Ajratilgan belgilar har bir konkret guruhni faoliyatdagi maqsad va
vazifalarini o‘ziga hosligini belgilab berali. 
Psixokorrektsion guruh
- o‘z-o‘zini taxlil qilish, shaxsiy ko‘nikmalarni
hosil qilish, shaxslararo munosabatlarni taxlil qilish maqsadida sung`iy
birlashgan kichik guruhlarga aytiladi. Bu o‘zaro tag`sir shu yerda va hozir 
tamoili asosida guruh ag`zolari o‘zlari bilan yo`z berayotgan jarayonlarni
o‘rganadilar.

---

 Psixokorrektsion guruh faoliyatining asosiy tamoillari
: 
1.
Mag`suliyatlilik tamoili(o‘zi uchun va boshqalar uchun); 
2.
Yaqinlik tamoili( to‘la ochiqlikni talab qilmasada, samimiylik, empatiya
va sirni saqlashga asolanadi); 
3.
Qo‘llab-quvvatlash tamoili( psixolog guruh ag`zolarini ko‘llab-
kuvvatlasa, guruh ag`zolari bir-birlarini ko‘llab-kuvvatlaydilar); 
4.
Kongruentlik tamoili( “shu yerda va hozir” vaziyatida har bir guruh
ag`zosi o‘z-o‘zi va boshqalar bilan yahdilik ). 
Guruhiy psixorrektsiya ochiq va yopiq guruhlarda o‘tkaziladi. Katta
guguhlar - 25-30 kishi va kichik guruhlar – 5- 8-12 kishidan iborat bo‘ladi. 
Yopiq guruhlarda guruh ag`zolari soni doimiy bo‘lsa, ochiq guruhlarda
o‘zgarib turishi mumkin. Guruhga og‘ir jismoniy nuqsonlarga ega bo‘lgan, 
ruxiy sog‘lig‘i bo‘zilgan, guruhda ishlashni istamagan, yaqin qarindoshlarni, 
xizmat doirasida bir-biriga tobe bo‘lganlarni, bir-biriga o‘ta adovatli kishilarni 
qabul qilish mumkin emas.
Guruh qisqa muddatli(1-6 oygacha) yoki o‘zoq muddatli(bir necha yilgacha)
bo‘lishi mumkin.
Oilaviy turmush va oila a’zolarining o`zaro muammalalarini tadqiq kilgan 
venger sotsiologi M.Komloshi 10-14 yoshdagi maktab ukvchilarining o`qishga va 
mexnatga bo`lgan munosabatiga bevosita ta’sir qiluvchi oilaviy muxit (vaziyat, 
sharoit) omillarini 4 guruxga ajratadi: 
1.
Ota-onalarning jamoat faoliyati (ularning siyosiy pozitsiyalari, 
ishga nisbatan munosabatlari). 
2.
Oila davrasidagi munosabatlar (ota-onalarning o`quvchilarga 
munosabati, 
aka-ukalar 
va 
opa-singillarning 
o`zaro 
munosabatlari). 
3.
Ota-onalarning 
tarbiyaviy 
pedagogik 
faoliyati 
(ularning 
pedagogik qiziqishlari, maktab Bilan xamkorliklari, o`quvchilarga 
dars tayyorlash nezida ota-onalarning yordami, ularning 
tarbiyaviy metodlari). 
4.
Oilada o`quvchining faoliyati (o`quvchining kun-tartibi, xo`jalik 
ishlardagi muayyan majburiyati) va boshqalar. 
Tadqiqotchi M.Komloshi yikkan materiallarini taxlil qilib oilaviy muxit 
(vaziyat,sharoit)ni uch kategoriyaga ajratadi: ijobiy, o`zgaruvchan va salbiy.
Psixolog V.I.Selivanov oilada shaxsni shakllantirish jarayonini urganib, baxtli 
bolalik – bu oiladagi kuvonchli xam jixatlikning hamda ota-onalarning o`z 
bolalariga gamxurligining spmarasidir degan xulosaga keladi. Agar oilalarning 
yo`nalishiga kara buch toifaga mansub ekanligini ko`rsatib beradi: ijtimoiy 

---

progressiv taraqqiyparvar yo`lishdagi oila, past darajadagi ijtimoiy yo`nalishga 
mansub oila. 
Birinchi toifaga xos bo`lgan oilalar mamlakatimiz oilalarning ko`pchilik 
qismini tashkil qiladi. Bunday oilalarda shaxslararo munosabatlar milliy, 
umumbashariy, xakchil tamoyillardan kelib chiqqan xolda amalga oshiriladi, 
shuningdek, har tomonlama kamol topgan shaxsning ijtimoiy ideali nazariyada 
tutiladi. Ijtimoiy-progressiv yo`nalishidagi oilalarning voyaga yetgan a’zolari 
ishlab chiqarishda, korxonada, jamoat yeshlarida faol ishtirok etadilar, ilgor 
madaniyatga nisbatan qiziqishlarini namoyish qiladilar, shuning Bilan birga bu 
narsalarga o`z farzandlarida xam xavas uygotadilar. Oilada goxo namoyon 
bo`ladigan ziddiyatlarni juda qisqa muddatda osoyishta yusinda xal qiladilar. 
Ushbu toifaga mansub oilalarda xo`jalik ashyolari, asboblari, qimmat baxo 
materiallar har xil extiyojlarni qondirish vositasi sifatida karaladi, bu narsalar 
shaxsning kelajak istikbolli bilan mutloqa bog`lanmaydi. 
Ikkinchi toifadagi oilada umumbashariy, milliy yo`nalishi uzil-kesil xal 
kilinmagan bo`ladi. Oilaviy turmush munosabatlari o`zluksiz ravishda biron-bir 
goyaning boshqa-boshqa bir goya bilan o`zaro nikoblangan ko‘rash bosqichida 
bo`lib, u yoki bu karashlar, akidalar ustunligi, istikboli xech qanday axamiyat kasb 
etmaydi. Bunday xolatning ko`zga tashlanishi eskilik Bilan yangilik o`rtasidagi 
ko‘rashni aslo anglatib kelmaydi. Balki er-xotinning yoki boshqa voyaga yetgan 
oila a’zolarining murosasiz pozitsiyalari (nuktai nazarlari) ko`pinchacha ularning 
harakter xususiyatidagi tafovut negizida bog`liq bo`lib, mutlako eskilik sarkiti 
moxiyatidan kelib chiqmaydi. Oilada so`z bilan ish birligi masalasi bkarama-qarshi 
yo`nalishli ikki markazga va 2 xil intilishga ega. Faqat burch xissigina, muayyak 
majburiyat bajarilishigina oila a’zolarini o`zaro birlashtirib turadi xolos. Mana 
bunday oilalarda er-xotinning bolalarga ta’sir o`tkazish uchun ko‘rashi, rakobati 
yaqqol namoyon bo`ladi. 
Uchinchi toifaga mansub oilalarda ko`pinchacha meshchanlik udumi va 
ideallari xokimlik qiladi. Mazkur oilada barcha narsa yagona narsaga buysurilgan, 
ya’ni mol-dunyo to`plashga, moddiy-ma’ishiy jixatdan ustunlikka erishiga 
qaratilgan. Voyaga yetgan oila a’zolarining, ota-onalarning korxonada, 
muassasada, tashkilotda mexnat qilishi anna shu ko`zlagan maqsadga yetish 
vositasi sifatida, har qanday mexnat esa ish xaki mikdori bilan ulchanadi. Ushbu 
toifa qatoriga yana fanatizm xususiyatli kishilar, ruxoniylar oilalari kiradi. Xox 
meshchanlikka oggan oilada bo`lmasin, xox ruxoniy oilasida bari bir eski 
akidaparastli munosabatlari kudratli kuchga ega. Jumladan, oila boshligining 
zuravonligi, zoshiligi, unga kur-kurona va so`zsiz bo`ysunishlik, sajda qilishlik, 
zaif va nimjon a’zolar faolligini paymol qilishga intilish va xzo meshchanlik ideali 
va diniy e’tikod doirasidan tashkari chiqish xollari kamsitilib, bekorga vaqt 

---

sarflash deb baxolanadi, xudi shu boisdan bunday ijtimoiy yo`nalishga mansub 
oilalardan ko`p xollarda xkdbin, qo`rqoq, jamiyat taraqqiyoti uchun kam naf 
tegadigan o`g`il-qizlar yetishib chikadilar, chunki «qushi-uyasidan ko`rgani 
qiladi». 
Oilaviy turmush munosabati ichida «liberal» toifa xam ko`p xollarda uchrab 
turadi. Oila davrasida murosasiz, kungilchang bo`lishlik tashki qushinishdan ilik 
psixologik muxit kukmdorligi o`zini aks ettirgandek bo`lib tuyo`ladi. Agarda 
murosizlik «murosa-yu, madora» kabilida kechirimlilikni bildirib kelsa, yuqoridagi 
fikrimizni tasdiklagan bo`ladi. Afsuski, «liberal»lik, munosasozlik oiladagi har 
qanday vaziyatni «umumiy til» topish asosida xal qilishga, printsipiallikdan 
uzoqlashishga, subutsizlikka olib keladi. Ota-onalarning farzandlari Bilan bunday 
munosabatda bo`lishlari salbiy okibat sari yetaqlaydi, qat`iylik, mustaqillik, 
dadtllik singari irodaviy sifatlar o`g`il-qizlar ruxiy dunyosidan o`zoqlashadi. 
Murosasizlik ta’sirida yosh avlod harakterida munofiklik, ikkiyuzmachilik, 
kelishuvchanlik kabi illatlar tarkib topishi mumkin.
Nazorat savollari. 
1.
Konsultatsiyada nima uchun yosh xususiyati inobatga olinishi muhim? 
2.
Oila-nikoh konsultatsiyasida psixolog nimalarga asosiy e’tibor qaratishi 
lozim? 
3.
Individual va guruhiy konsultatsiyani farqi va o’zaro bog’liqligi nimadan 
iborat?