"psixologiya" kafedrasi "individual va guruhiy konsultantsiya"

O‘zini tuta bilish , xulk- atvor- soxasi:
1) mijozni mos kelmaydigan reaktsiyasini korrektsiyalash;
2) xulk – atvorini yaxshi usullarini o‘zlashtirish.
 Individual psixokorrektsiyani o‘tkazish shartlari:
1) mijozni psixologik yerdam olish uchun ixtieriy roziligi; 
2) mijozni muttaxasisga ishonchi; 

---

3) mijozni tadqiq qilish jarayonida , korrektsiya dasto`rini shakillanishi
va amalga oshirishida mijozni faolligi. 
Individual psixokorrektsiyaga ko‘rsatma: 
1) mijozni xohishi;
2) mijozni muomlasi harakteri ( shaxsiy muammosi) 
3) mijozni guruhda ishlashdan bosh tortishi yoki ba’zi sabablarga ko‘ra
guruhda qatnasha olmasligi ( jismoniy holati, kasallik); 
4) mijoz xavotirini yuqori darajadaligi; 
5) utkir kayguli holat. 
Individual psixokorrektsiyaga qarshi ko‘rsatma:
1) yaqqol ifodalangan ko‘zgaluvchanlik; 
2) ongining yetarlicha rivojlanmaganligi; 
3) axloq – odob me’yorlarining pastligi. 
Individual psixokorrektsiyaning samaradorligi quyidagilar bilan
aniqlanadi:
1) psixologning shaxs sifatidagi xususiyatlari (ijtimoiy kelib
chiqishi, jozibadorligi, intellektual rivojlanishi, iroda. harakterini xususiyatlari); 
2) mijoz va psixolog o‘rtasida shakillangan munosabat (ishonch,
mutaxassisning obru kozongani, mijozni mutaxassisga tobeligi); 
3) mijozga nisbatan psixologning tanlagan vaziyatining mosligi ( 
psixologning tutgan yo`li, psixologni mijozga nisbatan munosabatida qabul
kilgan boshqarish strategiyasi; Ushbu tanlov psixolog tamonidan mijozning
shaxsiy xususiyatlarini va vaziyatni xossalaridan ishlab chiqqan xolda amalga 
oshiriladi.
4) mutaxassis tomonidan ma’lumotlarni shakilantirish usullari (isbotlash
darajasi, mantik, xis-tuyg‘ularga qayta yondashuv). SHaxsiy psixokorreksiyada
taxnika tanlovi mutaxassisning afzal kurgan, mijozni shaxs sifatidagi va uning
muommosi xususiyatlaridan kelib chiqqan xolda olib boriladi. SHaxsiy

---

psixokorreksiyada verbal ta’sirni asosiy usullari ishontirish «persuaziya» va 
ta’sir etish xisoblanadi. 
Kuzatish – mutaxassis tomonidan mijozni ruxiy ko‘rinishlari maqsadga 
yo‘naltirilgan va idrok qilgan holda qabul qilinishiga mujassamlashgan ruxiy 
tadqiqotning elektrik usulidir. Mutaxassisga mijoz haqida ma’lumot to‘plash, 
voqelikni ahamiyatli lahzalarini ajratib olish, uning holatidagi o‘zgarishlarni 
ko`zatishga imkon beradi. Kamchiliklariga quyidagilarni kiritish mumkin: 
mutaxassisni, ruxshunos tomonidan, mijoz tomonidan emas, dalilga e’tiborni 
kuchaytirish, keyinchalik unga tushuncha berish va o‘zgartirish o‘rniga uni keng 
yoritishga yo‘naltirilgan ifodalanadigan sub’sitivligidir. 
Ruxiy testlar – alohida to`rni biror-bir ruxiy holat yoki xususiyatni rivojlanishi 
yoki holatini darajasini o‘lchashning standartlashtirilgan usulidir. Psixokorrektsiya 
doirasida testlar mijozni muammosi turiga qarab tanlanadi va idealda jarayon 
dinamikasini kuzatish uchun psixokorrektsiyaning boshida, o‘rtasida, oxirida 
qo‘llaniladi. 
Ruxiy qo‘llab-quvvatlash butun ruhiy yordam davomida olib boriladi va 
verbal (imzosiz) hamda noverbal (imzosiz bo‘lmagan) bosqichlarda mutaxassisni 
mijozga nisbatan entanatsiyasini ifodalanishi bilan namoyon bo‘ladi. 
Imzosiz darajaga bevosaita so‘zlar, so‘z birikmalari, metaforalardan mijoz o‘z 
nutqida foydalanishi, hamda hamdardligi va tushunishni yaqqol ko‘rinishlari 
kiradi. 
Imzosiz bo‘lmagan darajaga: 
1.
«tana tili» (holati, imo-ishora, mimika); 
2.
psixofiziologik reaktsiyalar (teri qoplamalari rangini, nafas olish 
chuqurligi va tezligini, ter ajralish darajasini o‘zgarishi) 
3.
tovushlari harakteristikasi (ohang, temor, temp, intonatsiya) 
Imzosiz bo‘lmagan ma’lumotlar asosida qilingan taxminlarni haqiqiyligini 
mijoz bilan birga qayta tekshirib talab qilinadi. Bu imzosiz bo‘lmagan 
ma’lumotlarni bir qator omillar yordamida aniqlanishi bilan asoslanadi. Masalan 
voqealar konteksti, mijozni shaxsiy xususiyatlari, yaqin odamlari bilan o‘zaro
munosabatlar xususiyatlari. Mutaxassis ularning ko‘pchiligi haqida bilmasligi 
mumkin, bu esa u olayotgan ma’lumotlarga noto‘g‘ri ma’no berishi va natijada 
muammoni mohiyati va uni yechimi haqida noto‘g‘ri tasavvurga ega bo‘lishiga 
olib keladi. 
Demak, hayotda mavjudlik kontekst munosabatlar jarayonida kechayotgan, 
anglash jarayoniga nisbatan ikkilamchi munosabatda bo‘lgan «anglashni aks 
etishi» «kechinmaning o‘zi» kabidir, uning xususiyatlari sub’ektning shaxsiy 
xususiyatlari bilan aniqlanadi.

---

Berilgan nuqtai nazardan, negizdan qandaydir ob’ektiv haqiqatni «Mavjud 
emasligini» mantiqan tahmin qilish mumkin, chunki sub’etivizm ko‘zgusida 
ob’ektiv olamni aks etish haqidagi bilimlar yagona ob’ektiv bilim sifatida 
namoyon bo‘ladi. Bu xaqda Yanchuk V.A. o‘zining «Ijtimoiy psixologiyada 
ekzistentsiol 
fenomenologik 
yondashuvning 
xususiyatlari 
muhokamasida 
quyidagilarni yozadi: «Hech qaysi biologik, neyropsixologik, ba’zan esa ruxiy 
cheklanishlar chetda qoldirilishi yoki yangib o‘tishi mumkin emas va ular bizning 
olam yoki o‘zining haqimizdagi turli xil reflektiv tasdiqda doimo mavjud bo‘ladi. 
Bizning 
tajribalarimizda 
ushbu 
ma’lumotlarni 
(yoki 
interiretatsiyani 
cheklanishlarni) yechish va tushuntirish, ijtimoiy-madaniy va ruxiy asoslangan 
xato fikr va xulosalarni yangishga o`rinishlarni namoyon qiluvchi ekzistent 
fenomenologik yondashuvning eng asosiy qirralaridan birini shakllantiradi. 
Ushbu yo‘nalishda fikr yuritishini davom etdirib, shaxs o‘zining borliqdagi 
istalgan paytida nafaqat yagona balki ob’ektiv olamga nisbatan ko‘p qirrali va 
ma’nodosh bo‘lmagan sub’ektiv kechinmalar iskanjasidagi cheksiz yolg‘iz zotdir 
deb ta’kidlashimiz mumkin. Biroq borliq va berilgan borliqni anglash jarayoniga 
nasbatan shaxsning yolg‘izligini tan olgan holda biz shuningdek anglash natijasida 
turgan gapki yolg‘iz emaslikni tan olishimiz kerak. Biz dalil sifatida «turli xil» 
kechinmalar «bir xil kashfiyotlar natijasi sifatida yo`zaga chiquvchi mohiyati 
bo‘yicha, allaqanday farqlanuvchi voqelikni eks ettiradigan Fan va san’atni 
mavjudligini esga olishimiz mumkin. Farqlanuvchi voqelik, birinchi navbatda ular 
tashkil qlgan belgi va qiyofalar hamda ularni anglatuvchi tushunchalar yahdilik 
bilan aniqlanadi. Farqlanuvchi voqelikning mavjudligi, shuningdek ko‘rinuvchi 
farqlanuvchi voqelikning ham mavjudligini taxmin qiladi. 
Ko‘rinishning yo`zaga chiqishi qiyidagilar bilan tushuntirilishi (asoslanishi) 
mumkin; 
3.
bir xildagi qiyofa va belgilar, biroq ularga turlicha ma’no berilishi – 
ko‘rinuvchi farqlanuvchi voqelik; 
4.
farqlanmaydigan 
boshqacha 
voqelikni 
ko‘rinishi 
– bir xil 
tushuntiriluvchi yuzani turli xil belgi va qiyofalar. Binobarin, 
ekzistekt tanlovni biz taklif qilayotgan ruxiy falsafiy nuqtai-nazardan 
noaniqlikni qabul qilish orqali tasavvur qilish mumkin.
Aynan berilgan noaniqlik, mijoz murojat qilayotgan xavotirli lahzani aks 
ettiradi. Boshqacha aytganda: berilgan xavotirli lahza «xumchaqchaq va javobgar 
bo‘lish yoki qurbon bo‘lishi orasidagi tanlov muammosini aks ettiradi. 
SHunday qilib, bizning o‘ylashimizcha ekzisten tanlov fikri, inson to‘liq 
erkikeraqligini tushunish orqali erkinlikka yetishishga ega ekanligida emas, balki u 
avval boshidanoq erkin, shuningdek yo`zaga keluvchi vaziyatlarga nisbatan 

---

o‘zining reaktsiyasini tanlashda ham erkinligidan iboratdir, ularning ko‘pchiligi har 
bir alohida olingan shaxsning takrorlanmas taqdir bezagini tashkil qiladi. 
Odamning taqdiri va o‘zaro munosabatlari mavzusi qadimgi grek ilmiy-
falsafiy fikrida yetarlicha sinchiklab ishlab chiqilgan. Uning qadr-qiymati hamda 
turkumi, zaruriy va tasodifning aynan shakllanishini va tasdiqlanishidadir 
deyishimiz mumkin. Aynan mana shu fikrlar yuqorida darajada qadimgi grek 
mifologiyasida tayyorlangan, uning doirasida fan va falsafaning paydo bo‘lishidan 
ancha ilgari. haqida taraqqiyot etgan tasavvurlar mavjud edi. SHaxs va taqdir 
kuchlari tengligi fikri ekzistent yenomenologik yondashuvda o‘zining yanada 
to‘liqroq aksini topdi, uning doirasida masalan shaxsga tanlov uchun javobgarlik 
turli vaziyatlarda o‘zi uchun tanlovni eng ko‘p miqdoriy xillarini yaratmoq uchun 
NLP texnikasidan foydalanish imkoniyatini beradi. Bu muammo «javobgarlikni 
qabul qilish» uchun emas, balki eng yaxshi tanlovni amalga oshirish binobarin 
«javobgarlik muammosiga» emas, «xillar» muammosiga borib taqalishi bilan 
asoslanadi. Biroq shaxs doimo qandaydir ijtimoiy shaxslar qurshovida bo‘lganligi 
bois, anglash natijasida yo`zaga kelgan o‘zining chin qiyofasini topishi juda 
qiyindir, chunki u deyarli doimo o‘zi va berilgan ijtimoiy shaxsni qiyofasini 
tushunish bilan ovoradir. SHunday qilib, ekzistentsiolistlarning «ozodlik anglangan 
zaruriyati» «SHiori» ushbu iontekstda «Ozodlik-shaxsiy borliqni tushunmoq» kabi 
namoyon bo‘ladi. Bizning nuqtai nazarimizda, Franklning mantiqni izlash»idan 
juda katta farq qiladi, chunki avval boshdan borliqni mavjudligining dalilida aks 
etgan holda mantiq mavjuddir. Bunda urg‘u izlashdan tushunishga ko‘chiriladi. 
Borliqni anglash berilgan kontekstda nodir hayotni yozish kabi namoyon bo‘ladi, 
uning jarayonida takrorlanmas odam shaxsiga ega bo‘linadi. Ortodonsal 
materializm nuqtai nazaridan berilgan vaziyat tasdiqlanishi shart. Biroq, biz 
diqqatni avvalambor sub’ekt to‘g‘risida aniqrog‘i o‘zini va olamni qabul qilishi 
haqida gap ketayotganligiga berishimiz kerak, binobarin odamning muammosi 
ob’ektivlikka bilishga intilishni qoniqarsizligi bilan emas balki bilish jarayonida 
yaqlitlikka va avta nomlikga erishish bilan aniqlanadi. 
Tushlarni taxlil qilish barcha tarixiy metamorfozlarni bosh kechirgan 
usullaridan biridir. qadimgi Gretsiyada barcha hoxlovchilar o‘z savollariga tushlar 
yordamida javob olishlari mumkin bo‘lgan maxsus ibodatxonalar mavjud bo‘lgan. 
«Xabarlovchi tushlar» shomonlar amaliyotida jodugarlikda, xalq tabobatida 
foydalanilgan. Ushbu jarayonni muhimligini anglash uchun garb madaniyatiga 
Freydni teoriyasi olib kirdi, uni o‘rnini keyinchalik ruxshunoslikdagi tush realligini 
yunginlash egalladi. Yung tushlar realligi ichida o‘zgartiruvchi besh mexanizmni 
ajratib ko‘rsatdi. /73/. Ushbu kontekstda ularning ichida eng muhimi Yung 
tomonidan taqdim etilgan beshinchi mexanizm-dramatik shakl hisoblanadi, chunki 
tushlar o‘z tabiatiga ko‘ra, nafaqat adabiyot asarning (drama, roman) eksnazitsiya 

---

bilan, fabulaning rivojlanishi, kulg`minatsiya va lizisli klassik to`zilmaga ega, 
balki drama, roman (Baxtlen) ham o‘z-o‘ziga Yung tushlarga qo‘shib qo‘ygan 
barcha mexanizmlarni oladi. 
Yuqorida aytilganlardan kelib chiqqan holda biz tushlarni mohiyati bo‘yicha 
adabiyot-badiiy ijod bilan mos keluvchi ijod harakati sifatida qabul qilinishi 
mumkin deb hisoblaymiz, unda shaxs o‘zini har tomonlama to‘liq namoyonqiladi. 
SHu nuqtai nazardan, biz tush realligi va borliq realligini «romanda roman» kabi 
adabiyot janri qonunlari bo‘yicha qarash qonuniy bo‘lib ko‘rinadi, unda tush 
realligi va borliq realligi yagona romanning boblari shaxsni ekzistentsiol yo‘li 
sifatida namoyon bo‘ladi. Va bizning fikrimiz haqqoniydir, chunki tush realligi 
vaborliq realligi umuman adabiy ijod, shuningdek romanning barcha muhim 
xossalariga javob beradi, unda Baxtinning fikricha «avvallari uydirmani anglashga 
tugishli bo‘lgan markazlashgan g‘oyasi o‘rnida paydo bo‘luvchi, yakdillikka 
essestik intilish bilan bog‘lanib zamonaviy bo‘lib o‘zgarayotgan tayyor bo‘lmagan 
va tirik kontaktni birligi hisoblanadi. Hayot yo‘lini «romanlashni» ushbu g‘oyasi, 
shuningdek me’yoriy va shaxsdan tashqari inkorni inkorlashdan, shu bilan 
birgalikda – endi shaxs ongi amalga oshirish kerak bo‘lgan sentezlovchi va 
markazlovchi imkoniyatlarni meros qilib olishda namoyon bo‘ladi. Va shaxs, bir 
vaqtning o‘zida ham muallif, ham qahramon, ham tomoshabin (o‘quvchi) sifatida 
chiqib, reallikning barcha darajalarida (tush va borliq), o‘zi yaratayotgan asarning 
(hayotning) har bir lahzasiga ta’sir bildiradi. Bu ta’sirlar muallifni qahramonga, - 
qahramonni – buyumga (ta’sirni ta’siri), muallifga-qahramonning butun qism 
sifatidagi alohida ko‘rinishlariga muallifni qahramondan aks etishiga bo‘linadi. 
Barcha ushbu ta’sirlar muallifni qahramonga qahramonni faol ta’sir to`zilmasida 
uni qiyofasini ko‘rishda uni atrofidagi maqomda, intonatsiyasi to`zilmasida, ma’no 
lahzalarini tanlashda uning ortidagi asosda, o‘lim va absalyut kelajak voqealariga 
munosabatida aks etadi. 
SHunday qilib, reallikning barcha bosqichlarida borliq ma’nosining 
innarnatsiyasi – muallif fikrlarini qahramonga mos keluvchi qayta ishlanishi sodir 
bo‘ladi. Muallifning ongida esa qandaydir ongni tushunish (on gusti, ongdan 
tashqari), ya’ni qahramon va uning olamini xajmlovchi ongi kabi yo`zaga chiqadi, 
chunki muallifning tasavvurida butun asarning yakunlanishini barcha lahzalar 
hamda undan tashqaridagilar ham o‘rin oladi.
Muallifning o‘zi esa qahramonning o‘z fikrini bayon qilishida va 
qahramonni voqealarni ahloqiy bilishga qiziqishida aks etadi. Muallif tomonidan 
bunday qabul qilinishni baholash va tushunish uchun, qahramonning tush realligi 
va borliq realligidagi muhim yakunlovchi, uning ongi uchun trantsendent 
hodisalarni tanlash va ularni faol birligini aniqlash kerak. Bunday birlikning tirik 

---

(jonli) gavdalanishi bo‘lib, tugallanmagan hayot xodisalarini ichidan va ochiq 
tashuvchisi sifatida qaxramonga qarshi chiquvchi muallif hisoblanadi. 
Tush realligini bunday holda tahlil qilib, biz o‘z taxlilimizni ikki yo‘nalishda 
rivojlantirishimiz mumkinligini ko‘ramiz: birinchida - qaxramon muallifga 
avtobiografiyalanmagan, muallifning unga olib chiqqan refleksiyasi haqiqatdan 
ham uni yakunlaydi; muallifning yakunlovchi reflekssiyasini, uning so‘ngi 
shakllantiruvchi ta’sirini o‘zlashtirib qaxramon ularni o‘z kechinmalari lahzalariga 
aylantiradi va ularni yengadi. 
Bunday qahramon tugallanmaydi, u ichidan o‘ziga adenvat bo‘lmagan har 
bir total ta’rifni kechiradi, u yakunlanmagan yaxlitlikni cheklash sifatida o‘tkazadi 
va unga ifoda etib bo‘lmaydidan qandaydir ichki sirni qarshi quyadi. Bu 
yo‘nalishda o‘z tadqiqotlarimizni davom ettirib, biz tush ko‘rishning har bir lahzasi 
o‘nga muallifning (tush ko‘ruvchi) reaktsiyasiga tuhfasi ekanligini, u o‘ziga bilan 
buyumni, shuningdek, qahramonning reaktsiyasini ham jamlashini ko‘ramiz. SHu 
kontekstda muallif, borliq realligida o‘zimizni o‘rab turgan odamlarni har bir 
ko‘rinishlariga bir nodir ta’sir ko‘rsatishimiz kabi o‘z qahramonning har 
birtavsilotlarini ma’lum ohangda gapiradi. 
SHunday qilib, tush ko‘rishda qahramonning (tush kuruvchi) alohida 
ko‘rinishlariga iuallifning ta’siri asosida shaxsga yaxlit kabi birlashgan ta’siri 
yotadi, uning barcha alohida k ko‘rinishlarini ushbu yaxlitlikni tavsifi uchun 
ahamiyatga ega bo‘lgan tush ko‘rish va borliq realligida kabi o‘z ichiga oladi.