"psixologiya" kafedrasi "individual va guruhiy konsultantsiya"
-Mavzu: Konsultatsiya amaliyotidagi ayrim yondashuvlar
Yüklə 5,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 7-Mavzu: Konsultatsiya amaliyotidagi ayrim yondashuvlar.
Reja: 1.Turli madaniy va etnik olam vakillariga konsultatsiyani joriy qilish. 2.Ayrim madaniy guruh vakillariga konsultatsiyani joriy qilishning o`ziga xosligi 3.Konsultatsiyada yosh xususiyatlari. 4.Individual va guruhiy konsultatsiya. 5.Oila-nikoh konsultatsiyasi. 6.Mansab masalalariga oid konsultatsiya. Tayanch iboralar: Turli madaniy va etnik olam vakillariga konsultatsiyani joriy qilish. Ayrim madaniy guruh vakillariga konsultatsiyani joriy qilishning o`ziga xosligi. Har bir shaxs o`z faoliyatini turli guruxlar sharoitida yoki turli guruxlar ta’sirida amalga oshiradi. CHunki jamiyatdan chetda kolgan yoki insonlar guruxiga umuman qushiilmaydigan individning o`zi yo`q, kishi jamiyatda yashar ekan, u doimo turli insonlar bilan muloqatda,o`zaro ta’sirda bo`ladi, bu muloqat jaraenlari esa doimo kishilar guruxida ruy beradi.SHuning uchun xam guruxlar muammosi, uni o`rganish va guruxlarni shakllanishiga oid ilmiy xulosalar chiqarish insoniy psixologiyaning asosiy mavzularidan va muammolaridan biridir. Psixologik ma’noda gurux- bu umumiy belgilar, umumiy faoliyat, muloqat hamda umumiy maqsad asosida birlashgan kishilar uyushmasidir. Demak, odamlar guruxi tashkil topishi uchun albatta qandaydir umumiy maqsad yoki tilaqlar, umumiy belgilar bo`lishi shart. Masalan talabalar guruxi uchun umumiy narsalar ko`p (o`quv faoliyati, bilim olish, yeshlarga xos birlik, uspirin yeshlarlarga ma’lum o`quv yurtida ta’lim olish istagi va xokozo). Ko`chadi biror tasodif ro`y berganligi uchun to`plangan kishilar uchun xam umumiy bo`lgan narsa borki bu qizikuvchanlik bo`lib, utgan xodisaga guvoxlik unga umumiy munosabatdir. Guruxni alohida shaxslar tashkil etadi, lekin har bir gurux psixologiyasi uni tashkil etuvchi alohida shaxslar psixologiyasidan fark qiladi va o`ziga xos qonuniyatlarga bo`ysunadi. Aynan shu qonuniyatlarni bilish esa turli tipli guruxlarni tashkil etuvchilarni tarbiyalashning asosiy mezonidir Guruxlarning turlari ko`p, shuning uchun xam ularni turli olimlar turlicha klassifikatsiya qiladilar. Bizning nazarimizda, T.M.Andreevaning «Ijtimoiy psixologiya» darsligida klassifikatsiya guruxlarning asosiy turlarini o`z ichiga qamrab olgan. Ular har qanday kishilar guruxini avvalo, shartli va real guruxlarga bo`ladi. Real guruxlar aniq tadqiqot maqsadlarida to`plangan laboratoriya tipidagi hamda tabiiy guruxlarga bulinadi. Konkret faoliyat va odamlarning tabiiy extiejlari asosida tashkil bo`ladigan bunday tabiiy guruxlarning o`zi kishilarning soniga qarab katta, kichik guruxlarga bulinadi. Katta guruxlar uni tashkil etuvchilarning maqsadlari, fazoviy joylashishlari, psixologik xususiyatlariga qarab uyushgan va uyushmagan turlarga, kichiklari esa o`z navbatida endi shakllanaetgan, diffuz hamda taraqqiyotning yo`qsak pogonasiga kutarila olgan jamoa turlariga bulinadi. Guruxlarning ijtimoiy psixologiya uchun ayniqsa muxim xisoblangan turlariga ta’rif berish va ularning psixologik qonuniyatlarini o`rganishni maqsad qilib kuygan xolda bevosita katta guruxlarningijtimoiy psixologik qonuniyatlarini o`rganishga utamiz. Katta guruxlar psixologiyasiga xos xususiyatlar va ularning ilmiy tadqiq qilish printsiplari. Katta guruxlar kishilarning shunday birlashmasiki, ulardagi odamlar soni avvalo ko`pchilikni tashkil etib, sinfiy, ilmiy, irkiy, professional belgilar, ularning shu guruxga mansubligini ta’minlaydi. Katta guruxlarni tashkil etuvchilar ko`psonli bo`lganligi va ular xulk-atvorini belgilovchi mexanizmlarni o`ziga xosligi tufayli bo`lsa kerak ijtimoiy psixologiyada olimlar ko`pinchacha kichik guruxlarda ish olib borishni afzal ko‘radi. Lekin katta kishilar uyushmasining psixologiyasini bilish juda katta tarbiyaviy va siesiy mavko‘raviy axamiyatga ega. Bu soxadagi tadqiqotlarning kamligi bir tomondan, aytib utilganidek, ko`pchilikni qamrab olishda qiyinchiliklar bo`lsa, ikkinchidan tomondan katta guruxlar psixologiyasini o`rganishga qaratilgan metodik ishlar zaxirasining kamligidir. Masalan: Ishchilar yoki zielilar sinfi psixologiyasini o`rganish kerak, deylik. Etnik guruxlar psixologiyasi. Ijtimoiy psixologiyada katta guruxlar ichida etnik guruxlar psixologiyasi ya’ni etnopsixologiya bo`yicha ko`prok tadqiqotlar o`tkazildi. Ayniqsa xozirgi davrda har bir jumxuriyatlar alohida, mustaqil davlat mavkeini olgan, lekin boshqa tomondan karaganda xamdustlik mamlakatlari ittifoki sharoitida millatlar o`rtasida muttasil aloqalar mavjudligidan kelib chiqib, ilmiy psixologiya masalalari kun tartibida avvalgidan xam muxim masala sifatida kuyilmokda. SHuning uchun xam katta guruxlar ichida milliy guruxlarga ko`prok e’tibor berish lozim deb topdik, bunday e’tiborning yana bir boisi – O`zbekistonda bu soxada ayrim tadqiqotlarni o`tkazilganligi, lekin ular ko`p xolatlarda milliy psixologiya doirasida olib chikilmaganligidadir. Milliy psixologiya nima va uni qanday qilib o`rganish mumkin? Bu xozirda, ya’ni mustaqil O`zbekiston sharoitida ko`pgina tadqiqotchilarni qiziktirayotgan masalasidir. CHunki davr etnopsixologiyadan shunday empirik ma’lumotlar kutmokdaki, u faqatgina milliy ongga taalukli bo`lgan xozirgi va o`tmishdagi xolatni emas, balki millatning ertangi kunini, uning ongi kaysi tomonga o`zgarishini, millatlararo sodir bo`ladigan jarayonlarni bashorat kilmogi lozim. Buning uchun unga kuchli etnopsixologik nazariya va ishonchli metodlar kerak, O`zbekiston olimlari oxirgi paytlarda masalaning xuddi ana shu tomoniga katta e’tibor bermokdalar. Luriya bochiligidagi olimlar guruxi revolyutsiya galaba kozongan O`zbekiston sharoitida turmush tarzining o`zgarishi bilan o`zbek xalki psixologiyasining xam o`zgarganligini isbot qildilar. Asosiy maqsad – bilim jarayonining o`zgarganligini isbot qilish bo`lsa xam tadqiqotchilar o`z-o`zini anglash va o`z xulk-atvorini analiz qilish borasida xam uyda o`tiradigan ayollar, endigina savod olish maqsadida savodxonlik kurslarida ukiyotgan ayollar hamda pedogogika bilim yurtlarida ta’lim olaetgan qizlar o`rtasida fark bor-yo`qligini tekshirishdi. Tadqiqot asosan o`z-o`zini analiz qilish metodi yordamida o`tkazilgan bo`lib ayollarga turli savollar orkali o`z shaxsiga xos xususiyatlarini, o`zidagi yetakchi sifatlarini aniqlash va ba’zi psixologik xolatlarga baxo berish topshirigi berildi. Lekin javoblarning sifati to`liqligi ayollarning bilim saviyasiga va ijtimoiy aloqalar tizimida tutgan o`rniga bog`liq bo`lib chikdi. Uyda utirgan ayollar ko`p xollarda qo`yilgan savolni xam anglamasligi ma’lum buldi. Luriya shu narsaga ikror buldiki, o`zbeklardagi ong asosan boshqa odamlar fikriga bog`liq ekanligi, tobelik psixologiyasi kuchliligini aniqladi. Masalan: ayollarga o`zidagi yomon sifatlarni aytish topshirigi berilganda, ular yomon qushinilarni ko`rsatishar va umuman o`z-o`zini baxolashdan ko‘ra boshqalarni baxolash ularga sifat harakteristikalari berish ancha oson tuyulardi. Yuqorida ta’kidlaganimizdek A. R. Luriyaning asosiy maqsadi milliy psixologik xususiyatlarni o`rganishda tarixiy printsipga tayanish lozimligini isbotlash, hamda milliy psixologiyani xayot tarziga, shaxsni jamiyatda kishilar munosabatlari tizimida tutgan o`rniga bevosita bog`liqligini isbot qilish edi. Lekin tadqiqotning axamiyati shunda ediki, unda birinchi marta milliy psixologiyani o`rganishga yordam beruvchi metodlar va metodik printsiplar sinab kurilgandi. To`g`ri bu tadqiqotda to`plangan ma’lumotlar va ilmiy xulosalar bilan bugungi kunda kelishib bo`lmaydi, kolaversa, bu kontseptsiyaning o`zi necha bor qayta ishlovni talab qildi, lekin milliy psixologiya bo`yicha o`tkazilgan kross – tadqiqot sifatida uning axamiyati kattadir. Kullangan piktogramma – «so`z portretlari»ni, o`z-o`zini analiz qilish metodlarini xozirgi zamonaviy tadqiqotlarda xam faqat yangicha metodologik printsiplarda qo`llash mumkin. CHet ellarda va mamlakatimizda kilingan ilmiy ishlarni analiz kilar ekanmiz, epnopsixologik tadqiqotlarda xilma-xil uslub va metodlar qo`llanilganining guvoxi bulamiz. CHunki bunday tadqiqotlarda shaxs xususiyatlarini urganuvchi turlicha testlardan tortib, proektiv metodlar, eksperimentallarning turlicha ko`rinishlari so`roq metodlari - anketa, intervg`yu, sotsiometriya, metodlari va boshqalar ishlatiladi. Bu metodlar xozirgi kunda xam «Madaniy muxit va shaxs» guruxlararo munosabatlar hamda kiyosiy tadqiqotlarda qo`llanilmokda. Bunday ishlarni faqatgina ijtimoiy psixologik emas, balki umumiy psixologiya bilan shugullanuvchi olimlar xam o`tkazmokdalar. Lekin shunday bo`lishiga karamay, epnopsixologik metodlarning tankisligi kun sayin sezilmokda. CHunki etnopsixologiya muammosi bilan shugullanishni maqsad qilib kuygan har bir tadqiqotchi yo mavjud metodikalardan birini qayta o`zgartirishga yoki bo`lmasa, o`zicha yangi metodlarni kashf qilishga majbur bo`lmoqda. Nihoyat, etnopsixologik metodlarni qo`llashning noqulayligi shundaki, masalan, Amerikada juda yaxshi natija berib, ishonchli ma’lumotlar to`plangan metodika Osiyo mamlakatlari yoki bizning jumxuriyatimiz sharoitida umuman xech narsani ulchamasligi mumkin. Masalan: Ravenning matrik testi va muxit ta’sirlari daxlsiz deb xisoblngan. Kettelning intellekt testi xam baribir, qisman bo`lsada, muxit sharoitlarini xisobga olishni talab qiladi. Kolaversa ularni sharxlash masalasida alohida extiyotkorlik zarur. SHuning uchun xam xozirda butun jahon olimlari har qanday madaniy muxitni xam yuqori turadigan, universal test yoki metodika yaratish fikrining asossizligi haqida umumiy fikr bildirmokdalar. Etnopsixologik tadqiqotlaro`tkazishni maqsad qilib kuygan har qanday tadqiqotchi asosiy printsiplar sifatida madaniy muxit sharoitlarining xilma-xilligi va ularning o`zaro bir-biriga ta’sir ko`rsatishini inobatga olishi lozim. Bu narsa etnopsixologik tadqiqot dasto`rini to`zishda albatta xisobga olinishi kerak. Misol uchun, O`zbekiston sharoitida tadqiqot o`tkazmokchi bulinsa, quyidagi narsalarga e’tiborni qaratish lozim: 1) SHu xudud sharoitida yashovchi barcha millatlarga xos bo`lgan umumiy psixologik omillar va ularni aniqlash usullari; 2) Faqat o`zbek millatiga xos bo`lgan umumiy psixologik sifatlar va omillarni aniqlash; 3) Aniqlashni omillarni yoki psixologik sifatlarni o`lchaydigan yoki eksperimental usulda tekshirishga imkon beradigan metodlarni tanlash va ularni konkret sharoitlarga moslash; 4) Tadqiqotchi guruxini tekshirilayotgan milliy gurux tilini, urf-odatini biladigan xodimlar bilan ta’minlash. CHunki tadqiqot ob’ekti xisoblangan guruxda o`sha gurux tipida tadqiqot o`tkazish kerak, toki tekshiriluvchilarga qo`yilgan har bir talab, savol va topshiriklar ular uchun tushunarli bo`lsin. SHuni alohida ta’kidlash lozimki, u yoki bu milliy gurux psixologiyasini, undagi etnik stereotiplarni tekshirishga qaratilgan maxsus metodlar yo`q, shuning uchun xam tadqiqotlar mavjud metodlar orasidan keragini tanlab, ularni joy sharoitlariga moslash, kerak bo`lsa, u tildan bu tilga tarjima qilish kerak. Tarjima xususida shuni aytish kerakki, maxsus psixologik testlar yoki metodlarni (anketalar, so`roqlar, shkalalar, savollarni) tarjima qilish, tarjimondan yo`qsak bilimdonlik va professional sifatlarni talab qiladi. Aks xolda metodika o`z qimmatini yo`qotishi yoki keraqli sifatni aniqlamasligi yoki ulchamasligi mumkin. Xattoki, verbal (ogzaki berilgan) testlarni turli sharoitlarda qo`lab, olingan ma’lumotlarni sharxlash bosqichida uning mazmuni yoki maqsadi o`zgarganligi ko`plab tadqiqotlarda isbotlangan. SHuning uchun xam har qanday metodik uslubni qo`llashdan oldin uni kichikroq gurux doirasida sinab ko`rish va natijalarni ekspertlarga berib yoki boshqa yordamchi metodlar yordamida qayta sinovlar o`tkazish yo`li bilan tekshirib olish maqsadga muvofikdir. Konkret- etnopsixologik tadqiqotlarga kuyiladigan yana bir talab-tadqiqotni tabiiy sharoitlarda tekshiriluvchilar uchun tanish bo`lgan joylarda qisqa ko`rsatmalar berish yo`li bilan o`tkazishdir. CHunki etnopsixologik tadqiqotlarda ko`pinchacha turli yesh, kasb va ma’lumotga ega bo`lgan shaxslar ishtirok etadi. SHuning uchun xam ularning barchasiga tushunarli, aniq topshiriklar tizimini to`za olish xam psixologlardan qator professional malakalarni talab qiladi. 2 .Bizning nazarimizda, xozirgi paytda etnopsixologik muammolar orasida eng muximi u yoki bu millat vakillaridagi etnik steriotiplarni tadqiq qilishdir. Bunda qanday metodlardan foydalanish mumkin? Rus tadqiqotchisi G.U.Ktsaevaning yozishicha, bu yerda turt guruxli metodlarni ko`rsatish mumkin: 1 SHkalali ulchov metodlari- ular asosan millat vakillaridagi turlicha etnik ustanovkalarni tekshiradi. Masalan: Bagardusning mashxur shkalasi: kiyosiy fikrlash yo`li bilan berilgan juftliklar ustanovkalarini har bir tekshiriluvchi tomonidan aniq baxolanishga asoslangan. Yoki Laykartning «baxolashlar yigindisi» metodi xam u yoki bu millat vakiliga xos ustanovka- fikrlarga tekshiriluvchining e’tirozi yoki e’tirofini aniqlaydi. Bu metodlar butun jahon mikyosida ko`pgina tadqiqotlarda ishlatilgan va joy sharoitida moslashtirish jixatdan rekord kuygan desak bo`ladi. 2 Kuzatish va so`roq metodlari- bunda o`sha madaniy muxitga xos bo`lgan uning bevosita boyliklari xisoblangan moddiy va ma’naviy qadriyatlar, maishiy sharoitlar, odatlar, an’analar va xokazolar tashkari urganiladi. So`roq metodlari ichida ko`prok anketa usuli qo`llaniladi, bunda xam millat vakilining turmush tarzi,avtobiografik ma’lumotlari o`rganilib umumiy xulosa lar kontent-analiz qilinadi.Amerikalik olimlar D.Katts va Breylilar so`roq metodining o`ziga xos ko`rinishini etnik steriotiplarni aniqlashda ishlatishgan. Masalan: ularni qiziktirayotgan masala bo`yicha imkoni boricha ko`p javoblar ro`yxatini tekshiriluvchilarga berib, undan shu javoblar ichidan «o`zinikini» tanlab belgilashni surashgan. Bundan tashkari 84 xil sifatni o`z ichiga olgan ro`yxatni o`z millatiga va boshqa millatga xos bo`lgan besh yetakchi sifatni ajratib berish topshirigini berishgan.. SHu yo`l bilan etnik steriotiplar aniqlangan. 3 Proektiv metodlar- bu guruga asosan Rorshaxning «siyox doglari» testi, tematik appertseptsion test (TAT), boshlangan jumlalarni tugatish testi, fotosuratlarni baxolash testi, Lovenfelg`dning mozaikalari testi va boshqalar kiradi. Mavxbum berilgan topshiriklarni bajarish sifati va javoblarni yo`nalishi bo`yicha xam turli millatlarga oid steriotiplar urganilgan. 4 SHaxsning alohida sifatlarini aniqlashga qaratilgan testlar. Masalan: G.Deyker va N. Friydlarning milliy harakter va xususiyatlarini o`rganishga qaratilgan testlar, ular asosan shaxs ta’sirchanligi va xissiy reaktsiyalarni urganadi. Bundan tashkari shu gurux testlarga alohida intellektni tekshiruvchi, ma’naviy dunekarashni o`rganish, adolat xissini aniqlash,badiiy did testlari va boshqa testlar kiradi Ayniqsa, milliy steriotiplarni aniqlashda millatning tilini barcha tilshunoslik uslublari bilan urganib chiqish xam juda qimmatli ma’lumotlar to`plash imkonini beradi. CHunki til u yoki bu millat vakilining o`zi millatga xos milliy qadriyatlarni, steriotiplarni o`zlashtirishda asosiy vosita rolini uynaydi. SHuning uchun xam etnopsixolog o`z tadqiqotlarini tilshunos, etnograf, etnolog, sotsiolog, tarixchi xamkorligida o`tkazadi. Yuqorida aytib utilgan metodologik va metodik uslublar milliy psixologiyani o`rganishda faqat asosiylari xolos,chunki millatning ko`p kirralik psixik xolatini o`rganishda yana ko`plab usullardan foydalanish mumkin, bu narsa tadqiqotning maqsadlariga, tadqiqotchining esa uslubiy tayyorgarlik darajasiga bog`liq. SHaxslararo munosabatlar doirasida odamlar bir-birlari bilan munosabatda bo`lganlarida rolli o`zaro aloqalar ma’lum qoidalarini bo`zishlari natijasida ko`plab muammolar kelib chiqadi. Bu qoidalardan ba’zilarini misol tariqasida kel- tiramiz: Ta’lim tarbiya muassasalaridagi tarbiyaviy ishlarning eng muxim vazifalaridan biri bu o`quvchilar jamoasini shakllantirish va rivojlantirishdir. Bu nafaqat u yoki bu ta’lim tarbiya muassasinigina emas konkret o`quv guruxi sinfga xam ta’lukli. CHunki kaerda, kaysi jamoada shaxslararo munosabatlar yaxshi tashkil etilgan bo`lsa, shu jamoa o`z oldida turgan ijtimoiy vazifalarni muvofakiyatli bajarishga asos yaratilgan bo`ladi. Bunday jamoada o`z-o`zligini boshqarishni joriy qilish xam yaxshi samaralar berishi mumkin. Bugungi kun o`qituvchisi, sinf raxbarlari, psixologlarini kiynayotgan muammolardan biri bu o`quvchilar guruxlarida shaxslararo munosabatlarni tashkil kila bilish imkoniyatlarini beruvchi maxsus psixodiagnostik vositalarning yetishmasligidir. SHaxslararo munosabatlardan, o`rganish metodlaridan biri, sotsiometriya metodidir. Sotsiometriya tushunchasi Amerika olimi J.Moreno tomonidan taklif etilgan bo`lib, guruxdagi o`zaro munosabatlarni o`rganish degan ma’noni bildiradi. Sotsiometriya metodi turli guruxlarda, jamoilarda shaxslararo munosabatlar xususiyatlarini o`rganishning psixologiyada keng qo`llaniladigan eng samarador vlsitalaridan xisoblanadi. Sotsilmetrik taxlil ma’lumotlari shaxsning guruxda tutgan o`rni, guruxda shaxslararo munosabatlarning xususiyatlari gurux yo`ldo`zlari, gurux lideri (guruxning tan olingan sardori) guruxning yakkalanib kolgan (izolatsiyaga) tushib kolgan a’zosi guruxdagi kichik guruxchalar (mikro gruppalar) ularning tarkibi, o`zaro munosabatlari va yana qator shu kabi ma’lumotlarni olish imkonini beradi, sotsiometrik tadqiqotni o`tkazishda avvalo shaxslararo munosabatlarning u yoki bu jixatini baxolovchi muxim mezon tanlab olinadi, buning uchun ma’lum bir real vaziyatga taalukli bo`lgan savol to`ziladi. Bu savol sotsiometrik mezon bilan xizmat qiladi. Sinaluvchilar shu berilgan savollarga o`zlariga shu guruxdan shirik tanlash bilan javob berishlari kerak bo`ladi. Sotsiometrik mezon bilan tadqiqot maqsadiga mos tushgan xolda shaxslararo munosabatlarning ma’lum bir jixatiga qaratilgan bo`lishi lozim. Sotsiometrik mezonlarni shartli ravishda quyidagicha bo`lish mumkin. 1. «Agar sen sinf (gurux) boshligi bo`lsang, biron bir jiddiy vazifani, topshirikni bajarish uchun ajratilgan gurux tarkibiga kimni kiritgan bo`lar eding». 2. Funktsiyali (funktsional) «Sening fikringcha sinfdoshlaringdan (guruxdoshlaringdan) Kim sinf (gurux) boshligi bulla olishi mumkin». 3. Amaliy: «Agar sinf (gurux) tarkatib yuboriladigan bo`lsa, unda sen Yangi sinfga (guruxga) shu sinfdoshlaringdan (guruxdoshlaringdan kim bilan birga tushishni xoxlar eding)». 4. Emotsional: O`zing uchun og`ir damlarda sinfdoshlaringdan (guruxdoshlaringdan) kimga murojat kilgan bo`lar eding. 5. Kommunikativ: o`z ta’tilingni sinfdoshlaringdan (guruxdoshlaringdan) kim bilan birga o`tkazishni xoxlar eding. PSIXOLOGIK korrektsiya, yuqorida aniqlaganimizda, mijozning qabul kilingan meg`erlarga mos kelmaydigan ruxiy rivojlanishining xususiyatlarini «tugirlashga», qaratilgan mutaxasisning faoliyatini aks etdiradi. G.S.Abromova fikricha, shaxsiy psixologik korrektsiya -- odamning ichki dunesini diskret tafsifiga (psixologning) asosli tag`sir qilishidir. SHaxsiy yendashuv asosida, Adler tomonidan yaratilgan yo‘nalish shaxsiy psixologiyaning ba’zi negizlarini o‘z ichiga olgan va moxiyati bo`yicha gumanistik psixologiya va ekzistentsializmni ko`pkina holatlarini maftun kilgan. Asosiy tushunchalari: «odam», «shaxs», shaxsiy rivojlanish, «turi», «eshi» tengligi stres, «frustratsiya»debqabulkilingan. Odam – «Erda hayot rivojlanishini yuqori pogonasini gavdalashtirgan zot», ijtimoiy – tarixiy faoliyat sub’ektidir. SHaxs - ijtimoiy rivojlanish fenomeni, ong va tushunchaga ega aniq tirik odam SHaxsiy rivojlanish - ijtimoiylashtirish va tarbiyaalanish natijasida o`rni ijtimoiy xususiyati sifatida shaxsni shakillanishi jarayonidir. SHaxs shakillanishini tabiatdan anatom—fiziologik shart—sharoitlariga ega bo‘lgan bola ijtimoiylashtirishi jarayonida insoniyatning yutuklarini o‘zlashtirib olam bilan o‘zoro ta’sirga kirishadi. Ushbu jarayonda shakillangan qobiliyat va vazifalar shaxsda shakillangan odamning sifatlarini takror ishlab chiqaradi Individ - (individiuum ) - Inson birligining alohida namoendasi; kurol, belgilardan foydalanuvchi va ular orkali shaxsiy fe’l—atvori va ruxiy jaraenlari ega buluvchi, tabiiy( biologik ) chegaradan tashkariga chikuvchi ijtimoiy mavjudot, Ushbu tushuncha bilan individuallik tushunchasi chambarchas bog`liqdir, u hamda boshqa odamlardan ijtimoiy ahamiyati tomonidan farklanadigan odamdir individning shaxsi va o‘ziga xos ruxiyati uning takrorlanmasligi. Yosh—shaxsiy rivojlanishini vaqtinchalik xususiyatlarini belgilash uchun xizmat qiladigan turkum. Psixologiyada yeshini xronologik tushunchalari muhokama qilinadi, Xronologik yesh –«to`rni to`g`ilganida boshlab yashash davomiyliligini aks etdiradi», Psixologik yesh -- «xronologik yeshdan farkli ravishda» –bu organizm shakillanish qonuniyatlari yashash o`qish va tarbiyalanish sharoitlarini asoslaydigan hamda muayyan—tarixiy kelib chiqishga bolalik ega antoginetik rivojlanishining o‘ziga xos aniq sifatli tushunchasini bildiradi. Yosh inkirozi - keskin psixologik o‘zgarishlar bilan harakterlanadigan ontogenezni alohida nisbatan uzoq davom etmaydigan davrlaridir. Asabiy va jaroxatli harakterga ega tangliklardan farkli ravishda shaxs rivojlanishining me’eriy ketma – ketligiga zarur bulgn me’erlarga taalluklidir, Ctress - turli xil ekstremal ta’sirlar --- stresorlarga javoban yo`zaga keluvchi keng doiradagi holatlarni belgiluvchi holat. Frustratsiya – ma’lum maqsad yo`lidagi mavjud mavxum tusiklarni paydo bo`lishiga nisbatan hosil bo‘ladigan muvaffakiyatsizlikni boshdan kechiruvchi ruxiy holat, Psixokorrektsiyaning asosiy maqsadi mijozning yesh va turi xususiyatlari shuningdek sub’ektiv vokeligidan kelib chiqib tushuntiriladigan shaxsni resurslarini faollashtiruvchi va me’erga mos keluvchi holatga olib kelishdir. Psixokorrektsiyaluvchi ta’sirning asosiy kuroli sifatida psixolog chikadi korrektsion jaraen psixolog - mijoz juftligida kechadi. Mijozlarni turli xil talablarni shakillangan vaziyatga munosabatlarini to`rta asosiy strategiyaga birlashtirish mumkin. 1) vaziyatni o‘zgartirish; 2) vaziyatni o‘zgartiris h uchun o‘zini o‘zgartirish; 3) vaziyatdan chiqib ketish; 4) mazkur vaziyatda xayotni yangi xususiyatlarini tanish. Psixokorrektsiyaning sungi vazifalari uchta asosiy soxalarni istalgan o‘zgarishlariga erishishidir: - kongnitiv; - emotsional; (xis- tuyg‘u). - o‘zini tuta bilish. SHaxsiy psixokorrektsiyaning xususiyatlarini xisobga olib uchta alohida soxalarning har birida aniq vazifalarni joylashtirish mumkin. Kognitiv soxa; (shaxsiy psixokorrektsiyada yetakchi, biografik- tushuntirishi): 1) o‘zining xulki – atvori, munosabati, rektsiyasi sababini anglash; 2) xis-tuyg‘u va xulk – atvor stereotiplarni anglash; 3) psixologik omillar va somatik buzilishlar orasidagi bog`liqlikni anglash; 4) mojarolar va ruxiy jaroxatlovchi vaziyatlarni kelib chiqishida o‘zining roli va javobgarligini xis qilishi; 5) boshdan kechirishi sabablari va munosabat usullarini, o‘zining munosabati shakillanishi sharoitlarini anglashi. 1) mijozni mutaxassis tomodidan emotsional qo`lab—quvvatlash; 2) mijoz tomonidan tuyg‘ularni anglab va yo`zaga chiqarish; 3) o‘ziga nisbatan yanada samimiy munosabatni shakillantirish; 4) boshdan o‘tkazish va emotsional munosabatlar usullarini o‘zgartirish; Yüklə 5,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|