PüSTƏ oruc qizi fərhadi

 
109 
MÜHAZİRƏ MƏTİNLƏRİ. 
BEYNƏLXALQ KOMMERSİYA İŞİ 
P L A N 
1. Beynəlxalq kommersiya fəaliyyətinin zəruriliyi,    
imkanları və fəaliyyət sahəsinin seçilməsi 
2. Beynəlxalq kommersiya fəaliyyətinin formaları 
1.  Beynəlxalq  kommersiya  fəaliyyəti  və  onun  əsas 
istiqamətləri  haqqında  qərarın  qəbul  edilməsi  üçün 
həlledici 
rolu 
– 
potensial 
tərəf-müqabillərin 
(partnyorların) təsərrüfat inkişafının müqayisəli təhlilinin 
aparılması  və  bu  ölkələrin  siyasi-iqtisadi  və  milli  –
mədəni xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi oynayır. 
Təsərrüfatın  inkişafının  səviyyəsinə  görə  ölkələr 
fərqləndirilir: 
1.
 
Müasir  sənayesi  və  inkişaf  etmiş  bazar 
münasibətləri olan ölkələr; 
2.
 
Inkişaf  etmiş  bazar  münasibətləri  yolunda  olan 
və  sənayenin  geniş  imkanlarına  malik  olan 
ölkələr; 
3.
 
Müasir  kənd  təsərrüfatı  istehsalı  və  bazar 
iqtisadiyyatı  olan,  öz  sənayelərini  inkişaf 
etdirən ölkələr; 
4.
 
İxracat  hesabına  yaşayan  inkişaf  etməmiş 
sənayeyeə malik olan ölkələr; 

---

 
110 
5.
 
Bol xammal və əmək resurslarına malik olan və 
iqtisadi  inkişafın  ilkin  mərhələsində  olan  kasıb 
ölkələr. 
Göstərilən  bölgü,  şübhəsiz  ki,  çox  şərtidir  və  xalis 
halda  bir  qayda  olaraq,  onlara  rast  gəlinmir,  lakin  hər 
hansı bir ölkənin bu qruplardan birinə aid edilməsində bu 
bölgüdən  istifadə  edilə  bilər.  Bu  bölgü  müəyyən 
beynəlxalq  mübadilə  sahələrində  kommersiya  üzrə 
mümkün  ola  bilən  cüt  tərəf-müqabillərin  seçilməsi 
imkanını  yaradır. Məsələn, 1-ci  qrup ölkələri digər qurp 
ölkələrin hamısı ilə qarşılıqlı təsir göstərə bilər; 2-ci qrup 
ölkələri ilk növbədə 3-cü və 5-ci qrup ölkələri ilə iqtisadi 
münasibətlərin  inkişaf  etdirilməsinə  maraqlıdırlar  və  s.
 
Dövlətlərdə  -  kommersiya  üzrə  potensial  tərəf-
müqabillərində 
siyasi-iqtisadi 
vəziyyət 
aşağıdakı 
əlamətlərlə xarakterizə edilir:  
-
 
Ölkədə  siyasi  dayanıqlıq;  daha  çox  siyasi 
dayanıqlıq 
ölkələr 
inkişaf 
etmiş 
bazar 
münasibətləri  olan  və  bununla  bağlı  vətəndaş 
cəmiyyəti 
və 
demokratik  azadlıqlar  olan 
ölkələrdir.  Digər  tərəfdən,  totalitar  inzibati-
amirlik  rejim    olan  və  planlı  iqtisadiyyatlı  
ölkələrdəki  müəyyən  sabitlikdən  də  danışmaq 
olar, lakin son  illərin  təcrübəsi  göstərir  ki,  xalqa 
qarşı cəza tədbirlərinin cüzü də olsa zəiflədilməsi, 
belə  bir  iqtisadiyyatın  zəifləməsinə  və  sonradan 
dağılmasına gətirib çıxarır; 
-
 
İlk  növbədə  ailə  gəlirləri  ilə  bağlı  olan  əhalinin 
yaşayış səviyyəsi; 
-
 
“ixracat-idxalat  mühiti,”  bu  da  əhalinin  və 
hakimiyyətin malların xaricə ixrac olunmasına və 
xarici mallara  olan münasibət ilə bağlıdır; 

---

 
111 
-
 
Dövlətin 
valyuta 
siyasəti; 
sərbəst 
valyuta 
konvertasiyasının 
olmaması 
və 
yaxud 
məhdudlaşdırılması, 
beynəlxalq  kommersiya 
fəaliyyətinin  vəziyyətinə  və  inkişafına  kəs  kin 
təsir göstərir; 
-
 
Dövlətin 
iqtisadi-siyasəti; 
beynəlxalq 
kommersiyanın 
inkişafında 
bu 
fəaliyyətin 
iştirakçıların  müdafiəa  dövlət  yardımının  və 
güzəştlərinin  verilməsi,  onların  hüquqi  cəhətdən 
müdafiə  edilməsi  ,  beynəlxalq  qanunlara  əməl 
olunmasına  və  təhlükəsizliyə  dövlət  tərəfindən 
zəmanətlərin verilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. 
Ölkələrin milli- mədəni xüsusiyyətləri təklif olunan 
mallara 
və 
xidmətlərə 
onlarda 
mövcud 
olan 
münasibətlərdə  özünü  göstərir.  Bu  münasibətlər  milli 
ənənələrin, dini qadağaların, mövhumat və xurafatçılığın 
təsiri  altında  formalaşır.  Milli  xüsusiyyətləri  bilməmək 
uğurlu kommersiyanın aparılmasında çox ciddi maneələr 
yaradır. Firmanın xaricə çıxma təşəbbüsü ya müəssisənin 
daxili tələbatları ilə,  ya da xaricidən daxil olan təkliflərlə 
bağlıdır.  Hər  iki  halda  müəyyən  etmək  lazımdır  ki, 
məhsulun  hansı  növü  və  miqdarı  ixrac  və  yaxud  idxal 
ediləcəkdir,  hansı  ölkələrdən  və  hansı  ölkələrə,  hansı 
bazarlara ilk növbədə istiqamətlənmək lazım gələcəkdir. 
Bazarın  seçimi  zamanı  aşağıdakı  cəhətləri  nəzərə 
almaq lazımdır: 
-
 
Bazara  yeridilmə  problemi  və  bununla  bağlı  olan 
məsrəflər; 
-
 
Mal  göndərişi  və  satışının  mümkün  ola  bilən 
həcmləri; 

---

 
112 
-
 
 Biznesin  artırılması  üçün  inkişafın  meyilləri  və 
perspektivləri; 
-
 
Bazarda rəqabətqabliyyətli malların olması; 
-
 
Vəziyyətin qeyri-müəyyən olması  və  informasiya 
qıtlığı ilə bağlı olan risk; 
-
 
Istehlakçıların  milli  xüsusiyyətləri  ilə  şərtlənən 
məhdudiyyətlər; 
-
 
 Kommersiya  üzrə  tərəf-müqabillərin  dil  və 
mədəni yaxınlığı. 
2.  Beynəlxalq  kommersiya  fəaliyyəti  üç  əsas 
formada həyata keçirilə bilər: 
ixracat-idxalat 
əməliyatları  formasında,xarici 
sərmayələr  əsasında  müəssisələrin  yaradılması 
yolu  ilə  və  birgə  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  həyata 
keçirilməsi əsasında. 
İxracat-idxalat  əməliyyatları  iki  üsulla  həyata 
keçirilə bilər: birbaşa və dolayı. 
Birbaşa 
əməliyyatlarda 
kommersiya 
müəssisəsiixracat-idxalat  əməliyatları  müstəqil  olaraq 
həyata  keçirir,  bunun  üçün  özünün  vətəndə  və  xaricidə 
olan  ixtisaslaşmış  xidmətlərindən,  həmçinin  xarici 
agentlərdən istifadə edirlər. 
Dolayı əməliyatlarda ixracat-idxalat əməliyyatları 
müstəqil  vasitəçilər  –  beynəlxalq  tacirlər  tərəfindən 
aparılır. 
Birbaşa 
əməliyyatlar 
ciddi 
ilkin 
kapital  
qoyluşlarını,  hazırlıqlı  kadırların  və  xaricidə  geniş 

---