Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Daxili yanma müh ə rrikl ə rinin t ə kmill əş dirilm ə si
- Avtomobil benzininin keyfiyy ə tinin art ı r ı lmas ı
- Neytralla ş d ı r ı c ı lar
- Dizel yanaca ğ ı
- Qazla i ş l ə y ə n avtomobill ə r
- Elektromobill ə r
- Yanaca ğ ı n alternativ növl ə ri.
- Ekoloji v ə ziyy ə ti yax ş ı la ş d ı
| Tullant
ı lar ı n z ə h ə rlilik d ə r ə c ə liyinin qiym ə tl ə ndirilm ə si . Haz ı rda dünyada avtomobill ə rin havaya buraxd ı ğ ı tullant ı lar ı n normaya uy ğ un miqdar ı 3 ə sas standartla t ə nziml ə nir. 1993-cü ild ə t ə sdiq olunmu ş Avro- pa beyn ə lxalq standart ı bütün Avropa dövl ə tl ə rind ə f ə aliyy ə t göst ə rir, h ə m d ə bütün dünyada etibarl ı d ı r. Daha s ə rt Amerika standart ı son vaxtlar n ə zar ə t üsulunu sad ə l əş dirm ə k üçün onu Avropa standart ı il ə 192 birl əş dirm ə k n ə z ə rd ə tutulur. Yaponiyada i ş l ə y ə n ə n ciddi standart, h ə mçinin bütün dünyada etibarl ı d ı r. Rusiyada h ə l ə indiy ə q ə d ə r f ə aliyy ə t göst ə r ə n 1978-ci ilin ekoloji t ə hlük ə sizlik standart ı dünya t ə l ə bl ə rind ə n 15 il gerid ə qal ı r. • Daxili yanma müh ə rrikl ə rinin t ə kmill əş dirilm ə si . Bu m ə qs ə dl ə Avropa v ə AB Ş - ı n qabaqc ı l firmalar ı az yanacaq i ş l ə d ə n v ə havaya az z ə r ə rli qaz buraxan yeni avtomobill ə r burax ı r. • Avtomobil benzininin keyfiyy ə tinin art ı r ı lmas ı . Bu m ə qs ə dl ə t ə rkibind ə etil spirti, qur ğ u ş un v ə ə traf mühit üçün z ə r ə rli olmayan benzin növl ə ri a ş kar edilir. • Neytralla ş d ı r ı c ı lar . Avtomobill ə rin qaz tullant ı s ı yollar ı nda neytralla ş d ı r ı c ı lar avton ə qliyyat t ə r ə find ə n burax ı lan toksik madd ə l ə rin miqdar ı n ı azald ı r. Bu sah ə d ə yüks ə k nailiyy ə tl ə r ə ld ə edilmi ş dir. • Dizel yanaca ğ ı . Dizel müh ə rriki benzin müh ə rrikin ə nisb ə t ə n 20-30% az yanacaq i ş l ə dir. Dizel yanaca ğ ı il ə i ş l ə y ə n avtomobill ə rd ə i ş l ə nmi ş qazlar ı n z ə h ə rlilik d ə r ə c ə si xeyli az, y ə ni komponentl ə rin c ə min ə gör ə benzin müh ə rrikl ə rin ə nisb ə t ə n t ə xmin ə n üç d ə f ə az olur. • Qazla i ş l ə y ə n avtomobill ə r . Avtomobill ə rin qaz yanaca ğ ı na keçm ə si atmosfer ə kanserogen madd ə rin at ı lmas ı n ı 100 d ə f ə y ə q ə d ə r azalmas ı na şə rait yarad ı r. Neft tullant ı lar ı na ç ə kil ə n x ə rc d ə azal ı r: h ə r min ə d ə d qaz balonlu avtomobill ə r: yük da ş ı yanlar ild ə 12 min ton, taksimator avtomobill ə ri 6 min ton, s ə rni ş in da ş ı yan avtobuslar 30 min ton neft ə q ə na ə t edir. T ə bii qaz ma ş ı nlar üçün ə la yanacaq say ı laraq hava il ə yax ş ı qar ı ş ı r, o, müh ə rrikd ə tam yan ı r, bunun n ə tic ə sind ə i ş l ə nmi ş qazlarda z ə r ə rli madd ə l ə rin miqdar ı azal ı r. • Elektromobill ə r havan ı çirkl ə ndirmir, q ı zd ı rm ı r, h ə m d ə o q ə d ə r d ə s ə s-küylü deyil. • Yanaca ğ ı n alternativ növl ə ri. T ə dqiqatlar ı n n ə tic ə l ə rin ə ə sas ə n avtomobill ə rd ə benzin, qaz deyil, ekoloji t ə miz yeni yanacaq növl ə ri t ə klif olunur. • Ekoloji v ə ziyy ə ti yax ş ı la ş d ı rmaq üçün avtomobil h ə r ə k ə tinin t əş kili. İ ri şə h ə rl ə rd ə t ı xaclar ı azaltmaq m ə qs ə dil ə yeralt ı yollar, ş ax ə l ə nmi ş yeralt ı tunell ə r, yerüstü körpül ə r, şə h ə rin gir ə c ə yind ə iri yük ma ş ı nlar ı üçün xüsusi terminallar yarad ı l ı r, çoxm ə rt ə b ə li qarajlar ı n, avtomobil estakadalar ı n ı n tikilm ə si tövsiy ə olunur. 14.2. Tur ş ya ğ ı ş lar ı n ə traf mühit ə t ə siri Atmosferin kükürd v ə azot tur ş ular ı il ə çirkl ə n ə r ə k ya ğ ı nt ı (ya ğ ı ş , duman, qar) hal ı nda dü ş m ə si tur ş ulu ya ğ ı ş adlan ı r. Tur ş ulu ya ğ ı ş lar istilik-enerji kompleksl ə rind ə n, avtomobil n ə qliyyat ı ndan, h ə mçinin kimya v ə metallurgiya zavodlar ı t ə r ə find ə n atmosfer ə kükrd v ə azot oksidl ə rinin at ı lmas ı n ə tic ə sind ə ə m ə l ə g ə lir. Tur ş ya ğ ı ş lar ı n t ə rkibini mü ə yy ə nl əş dirdikd ə onun tur ş ulu ğ unu (pH) t ə yin ed ə n hidrogen kationunun miqdar ı na ə sas diqq ə t yetirilir. T ə miz su üçün pH=7-dir, bu neytral reaksiyaya uy ğ un g ə lir. pH 7-d ə n a ş a ğ ı olan m ə hlul tur ş , yuxar ı olduqda q ə l ə vi hesab edilir. Tur ş uluq-q ə l ə viliyin hüdudu 0 …. 14 aras ı n ı ə hat ə edir. Ümumiyy ə tl ə , tur ş ulu ğ u (pH) 5,6-dan a ş a ğ ı olan ya ğ ı nt ı lar ı n «Tur ş ya ğ ı ş lar» adland ı r ı lmas ı q ə bul edilmi ş dir. Tur ş ya ğ ı ş lar ı n t ə xmin ə n üçd ə ikisi kükürd-2-oksid (SO 2 ) t ə r ə find ə n tör ə dilir, qalan üçd ə birin ə is ə azot oksidi (NO) s ə b ə b olur. Bu oksidl ə r parnik (istilik) effektin ə s ə b ə b olur v ə şə h ə r «smoqunun» (fotokimy ə vi duman ı n) t ə rkibin ə daxil olur. Müxt ə lif ölk ə l ə rin s ə nayesi t ə r ə find ə n h ə r il atmosfer ə 120 mln. tondan art ı q kükürd 2 oksid at ı l ı r, bu, atmosferin n ə mliyi il ə reaksiyaya gir ə r ə k sulfat tur ş usuna çevrilir. Bu birl əş m ə l ə r atmosfer ə dü şə rk ə n kül ə kl ə r vasit ə sil ə m ə nb ə yind ə n min kilometrl ə rl ə uzaqlara apar ı l ı b orada ya ğ ı ş , qar v ə duman şə klind ə Yer ə dü şə bil ə r. Bel ə ya ğ ı ş lar göl v ə çaylar ı «ölü»sü hövz ə l ə rin ə çevir ə r ə k, praktiki olaraq oradak ı bütün canl ı lara - bal ı qdan tutmu ş bütün mikroorqanizml ə r ə , bitki örtüyün ə , me şə l ə r ə ziyan yetirir. Tur ş ya ğ ı ş lar ı n ə sas yay ı ld ı ğ ı vilay ə tl ə r s ə naye rayonlar ı say ı l ı r ( Ş imali Amerika, Yaponiya, Koreya, Çin, Rusiyan ı n s ə naye şə h ə rl ə ri), indiy ə q ə d ə r m ə lum olan ə n tur ş ya ğ ı ş Kanadada (pH=2,4) v ə AB Ş _ ı n Los-Anceles şə h ə rind ə (pH=2,3) qeyd ə al ı nm ı ş d ı r. Ba ş qa sözl ə des ə k, bu cür ya ğ ı ş larda tur ş uluq m ə tb ə x sirk ə si tündlüyün ə , yaxud limon ş ir ə si tur ş ulu ğ una b ə rab ə r olur. Tur ş ya ğ ı ş lar qlobal iqlim istil əş m ə si v ə ozon qat ı n ı n nazilm ə si (da ğ ı lmas ı ) kimi dünya miqyasl ı problem yaratmasa da, onun çirkl ə ndirici t ə siri ölk ə nin hüdudlar ı ndan çox-çox k ə narlara ç ı x ı r. |