Q. S. Httseynov I e. d., prof. A. M. Məhərrəmov I e. d., prof. H. B. Rfistə]nbəyov I e. n., dos. A. H. Tağıyev Mammədova Ş. S. Beynalxalq kommersiya işi. Dərs
Yüklə 2,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
rilməsini nəzərdə tutan ikitərəfli razılaşmadır. Əgər forvard kontraktı üç aydan sonra real əmtəənin göndərilməsini nəzərdə tutursa, əmtəənin göndərilməsi anında qiymətlər artdığı halda alıcı udur, satıcı isə uduzur. Ya da əksinə, qiymətlər aşağı düşərsə, satıcı udur, alıcı isə uduzur. Forvard kontraktı üzrə itkilər və uduşlar (qiymətlərin artıb və azaldılması ilə bağlı) kontraktın müddəti qurtarandan sonra, qarşılıqlı hesablaşmalar yolu ilə tərəflər vasitəsilə reallaşdırılır. Fyuçers (və ya müddətli) (terminal transactions, flıture trans- actions) sövdələşmələrdə real əmtəə sövdələşməsindən fərqli olaraq, tərəflər kontraktda müəyyən olunmuş müddətdə real əmtəəni qəbul etmək və ya göndərmək öhdəliyini nəzərdə tutmurlar, yalnız əmtəəyə olan hüququn (kağız sövdələşməsi) alqı-satqısını təklif edirlər. Belə sövdələşmələrin nəticəsi real əmtəənin göndərilməsi deyil, kontraktın onun bağlandığı gündə olan dəyəri ilə kontraktın yerinə yetirildiyi gün arasındakı fərqin-dəyərin ödənilməsi və yaxud alınmasıdır. Əlbəttə, belə kontraktların dəyəri əmtəənin qiymətinin dəyişməsilə dəyişir. Müddətli kontraktların yerinə yetirilməsini maksimum sürətləndirmək və hesablaşmalan sadələşdirmək üçün onun birjalar tərəfindən işlənən standartlaşdırılmış formalarından istifadə olunur. Burada bütün şərtlər (əmtəənin növü, keyfiyyəti, keyfiyyətdən yayınmaya görə əlavə Ödəniş, ödəniş forması, kontraktm pozulmasma görə cərimələr, arbitraj forması və s.) razılaşdmiır. Hər bir forvard kontraktı kontrakt vahidi olan müəyyən miqdar əmtəələrə bağlanır (məsələn, şəkər üzrə - 50 ton, kofe - 5 ton, buğda - 25 ton). Faktiki çəkinin kontrakt çəkidən kənarkaşması 3%-dən çox olmamalıdır. Fyuçers sövdələşməsi əmtəələrin miqdarı üçün deyil, müəyyən sayda kontraktın bağlanmasını nəzədə tutur. Əmtəənin miqdarı bağlanan kontraktların sayı ilə müəyyən olunur. Fyuçers sövdələşməsi, yalnız bazis növü adlanan bir standart əmtəə növü üçün bağlanılır. 181 Bütün fyuçers kontraktları məcburi qaydada birjanın hesablama palatasında yubanmadan qeyd olunmalıdır. Bundan sonra tərəflər bir-birinə münasibətə girmirlər, yanız hesablama palatası ilə işlərini reallaşdırırlar. Tərəflər istənilən anda ofset sövdələşməsi ilə (satıcı brokerə fyuçers kontraktmın alınmasına, alıcı isə həmin kontraktın satılmasına, yənİ əks sövdələşməyə əmr verir) fyuçers kontraktını ləğv edə bilərlər. Bu zaman fyuçers kontraktının bağlandığı və ləğv edildiyi andakı fərq hesablama palatasına ödənilir. Birja sövdələşməsini həyata keçirərkən onun iştirakçılarının əsas məqsədi aşağıdakılardır: real əmtəənin alınması və satılması, alver məqsədli sövdələşməsini həyata keçirilməsi və hecləmənin - mümkün qiymət dəyişikliklərindən sığortalanmanın reallaşdırılması. 1. Real əmtəənin alınması və satılması. Bu sövdələşmənin məqsədi aşağıdakılardır: - istehsalçı üçün: öz əmtəəsini reallaşdırmaq; - istehlakçı üçün: özünü lazım olan əmtəələrlə, xüsusilə sonradan emal məqsədilə xammallarla təmin etmək; - ticarətçilər üçün: son istehlakçıya yenidən satış yolu əmtəənin satılması. Real əmtəə sövdələşməsi həm nəğd əmtəəyə görə, həm də müddətli göndərmə ilə bağlana bilər. 2. Alver sövdələşməsi və ya alver məqsədli əməliyyatlar isə birja kontraktının onun bağlandığı andakı qiyməti ilə tərəflərin biri üçün qiymətlərin dəyişməsinin əlverişli olduğu zaman onun yerinə yetirildiyi andakı qiymətinin fərqi nəticəsində birja kontraktının alqı- satqısında meydana çıxan mənfəətin alınması məqsədilə biıjada həyata keçirilir. Alver sövdələşməsinin sadə üsulu qiymətlərin qalxması və ya aşağı düşməsi ilə bağlıdır. Belə ki, biija kontraktları sonradan onun daha baha qiymətə satılması məqsədilə alınır və yaxud sonradan qiymətlərin aşağı düşməsi ilə satılır. Belə əməliyyatlar həm 182 real əmtəə ilə, həm də fyuçers kontraktları ilə həyata keçirilir. Real əmtəə ilə alver sövdələşməsi - spot və forvard sövdələşməsi üzrə qiymətlərin fərqi nəticəsində həyata keçirilir. Biıjada ''kontanqo” (contango) və “bekvardeyşn” (backuardation) vəziyyətilə xarakterizə olunan qiymətin nisbətlərinin - münasibətlərinin iki variantı mümkündür: Kontanqo vəziyyətində mövcud - real (sopt) əmtəənin qiyməti müddətli (forvard) qiymətindən aşağı olur. Bu halda real əmtəə alınır və forvard kontraktı satılır. Bekvardeyşn vəziyyətində isə, əksinə real (spot) əmtəənin qiyməti müddətindən (forvard) yüksəkdir. Bu hal ehtiyatlann ixtisar edilməsi və əmtəə çatışmazlığı zamanı xarakterikdir. Bu halda alver əməliyyatım reallaşdıran real-mövcud əmtəəni yubanmadan göndərmə ilə satır və forvard kontraktını alır. Fyuçers kontraktları ilə alver əməliyyatları biija kontraktlarının alqı-satqısından mənfəət əldə edilməsi məqsədilə həyata keçirilir. Bunun mahiyyəti odur ki, biija kontraktları onları sonradan - yenidən baha satmaq məqsədilə alınır və sonradan daha aşağı qiymətlə almaqla satılır. Kim qiymətlərin sonrakı artımına ümid edirsə, o kontraktları alır, kim isə qiymətlərin düşməsini nəzərdə tutursa, onda o, kontraktları satır. Fyuçers sövdələşmələri, adətən, real əmtəəyə sövdələşmə bağlanarkən bazar qiymətlərinin dəyişməsi hallannda mümkün itkilərdən sığortalanmaq üçün, yəni hecləmə üçün istifadə olunur. Hecləmə əməliyyatında sığortalanmanın prinsipi ondan ibarətdir ki, sövdələşmədə əgər bir tərəf satıcı kimi real əmtəəni itirirsə, onda o alıcı kimi həmin miqdarda fyuçersi udur və əksinə hecləməni həyata keçirəni, hər şeydən əvvəl, real əmtəə ilə fyuçers qiymətləri arasındakı fərq maraqlandınr. Baza qiymətlərinin dəyişməsi nəticəsində yaranan gəlir və ziyanın ölçüsü həmişə bazar qiymətlərinin dəyişməsindən yaranan gəlir və ziyandan az olur. Beləliklə, hecləmə 183 Yüklə 2,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|