Qadimgi tsivilizatsiya sharoitida ta'lim

1. O‘qituvchilar va jamoatchilik o‘rtasidagi munosabatlardagi muammolar. Hech kimga sir emaski, yaqin vaqtgacha o‘qituvchilar faoliyatida darslarni yuqori sifatda o‘tkazishga va pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanishga to‘sqinlik qiladigan bir qator ob’ektiv muammolar mavjud bo‘lgan. Paxta terimiga va boshqa tadbirlarga ommaviy jalb qilish, turli hisobotlarni tayyorlash bilan bog‘liq byurokratik to‘siqlar oxir-oqibat o‘qituvchilarni ta’limga aloqasi bo‘lmagan turli ikkinchi darajali vazifalarni bajaruvchi oddiy ijrochilarga aylantirdi. Rahbariyat tomonidan xalq ta’limi tizimida olib borilayotgan islohotlar tufayli bu muammolarni bartaraf etish borasida tizimli ishlar amalga oshirilmoqda.
Biroq, hozirgacha erishilgan natijalardan ko‘ngil to‘lmaydi. Afsuski, ayrim amaldorlarning o‘qituvchilarga nisbatan hurmatsizlik munosabati hamon davom etmoqda. Xususan, joriy yilning fevral oyida Andijon viloyati Marhamat tumanidagi maktablardan birining o‘qituvchilari bilan bo‘lgan voqea aks etgan video Internetning milliy segmenti foydalanuvchilari orasida juda salbiy taassurotlarga sabab bo‘ldi. Videoda direktor va o‘qituvchilar ta’lim sifati hamda bitiruvchilarni universitetlarga qabul qilish ko‘rsatkichlari pastligi uchun ota-onalaridan uzr so‘rashga majburlanganligi aks ettirilgan. O‘qituvchilarning sha’ni va qadr-qimmatini bunday kamsitish maktabda nosog‘lom muhitni yaratadi. Oqibatda o‘qituvchilar barcha muammolar va muvaffaqiyatsizliklar uchun malomat qilinadi, bu esa adolatdan emas. Bunday munosabat yoshlarning o‘qituvchilik kasbiga bo‘lgan qiziqishini oshirishi dargumon. Shuning uchun o‘qituvchilarga nisbatan hurmatsizlik va qo‘pollik “vaqt bombasi” kabi taraqqiyotni orqaga surib, uning oqibatlari davlatning kelajakdagi rivojlanishida aks etadi.
Jamiyat va o‘qituvchilar o‘rtasidagi munosabatlardagi keyingi muammo – bu ota-onalarning o‘qituvchilarga nisbatan munosabati. Bugun ota-onalar barcha qiyinchiliklarda o‘qituvchilarning o‘zlarini ayblashga, noto‘g‘ri bo‘lsa ham bolalarini himoya qilishga ko‘proq moyilligi kuzatilmoqda. Misol uchun, o‘tgan yilning fevral oyida ijtimoiy tarmoqlarda Qashqadaryo viloyati Kitob tumanidagi maktablarning birida uy vazifasini bajarmaganligi bois tanbeh bergani sabab o‘qituvchini ustozidan gap eshitgan o‘quvchining buvisi turli haqoratli so‘zlar bilan behurmat qilib, uning yuziga tarsaki tortgani haqida xabarlar tarqaldi. Bunday holatlar o‘qituvchilarga ishonchsizlik muhitini yuzaga keltirib, o‘quvchilarning haddan tashqari “erkalab ketishiga” sabab bo‘ladi. Ba’zan ijtimoiy tarmoqlarda o‘quvchilarning nojo‘ya harakatlarida o‘qituvchilarni ayblash ham kuzatilmoqda. Masalan, o‘tgan yilning fevral oyida Angren shahridagi 41-maktabda o‘quvchining do‘pposlanishi bilan bog‘liq voqea tasvirlangan video tarqatilgan yedi. Mutasaddilar tomonidan voqea sinchiklab o‘rganilganidan so‘ng, o‘qituvchining dars berishiga o‘quvchining aynan o‘zi to‘sqinlik qilganligi va uni har tomonlama masxara qilganligi ma’lum bo‘lgan.
Albatta, ba’zi o‘qituvchilar tomonidan nojo‘ya xatti-harakatlar sodir etilishi holatlari ham mavjud. Ruhiy muvozanatning yoki pedagogik mahoratning yetarli emasligi tufayli o‘quvchilar sha’nini haqoratlash yoki kamsitish holatlari yuzaga kelishi mumkin. Misol uchun, shu yilning fevral oyida Namanganda uyda daftarlarini unutgan birinchi sinf o‘quvchilari doskaga chiqib, butun bir dars davomida oyoqda turishga majbur bo‘ldilar. Bundan tashqari, o‘qituvchi boshqa o‘quvchilarni ularga nisbatan “uyat” so‘zini baqirib aytishga majbur qilgan. Birinchi sinf o‘quvchilari uchun bunday o‘qitish usuli o‘zini oqlaydi, deb atash qiyin va bu kutilgan samarani berishi dargumon. Pedagogika har doim tarbiyalanuvchilarning psixologik xususiyatlarini hisobga olishi kerak, aks holda o‘qitish samaradorligi past bo‘ladi.
Umuman olganda, Internetda o‘qituvchi va o‘quvchilarning sha’ni va qadr-qimmatini kamsituvchi materiallarning tarqatilishi axborot xavfsizligiga tahdiddir. Shu munosabat bilan jamiyatning axborot muhitida o‘qituvchilarga nisbatan munosib hurmat va ehtirom madaniyatini shakllantirish choralarini ko‘rish zarur. Bolalar bog‘chasi va oiladan boshlab bolalarni ustozlarga hurmat ruhida tarbiyalash lozim.