Qafar Çaxmaqlı armenizmdən terroriZMƏ erməNİ İdeoloji

 
182 
 
MəĢhur  rus  diplomatı,  Rusiya  Ġmperiyasının  Ġrandakı  səfiri  Qriboyedov 
ermənilərin 
Cənubi 
Qafqaza 
köçürülməsində 
aktiv 
iĢtirak 
etmiĢdir. 
MəĢhur rus diplomatı və yazıçısı olan Qriboyedovgörün nə  yazırdı: "Erməni xalqı 
əsasən müsəlman torpaq sahiblərinin ərazilərində yerleĢdirilirdilər ... onlar yavaĢ-
yavaĢ  müsəlman  əhalisini  ərazilərdən  sıxıĢdırıb  çıxarmağa  baĢlamıĢdılar.  Biz 
müsəlman əhalisini düĢdükləri çətin vəziyyətlə barıĢdırmağa və onları inandırmağa 
çalıĢmalıyıq  ki,  bu  çətinliklər  uzun  sürməyəcək  və  ermənilər  müvəqqəti  olaraq 
onlara yaĢamağa icazə verilən yerlərdə davamlı olaraq qalamayacaklar. "(8) 
Rus  Ġmperatorluğunun  idarəçiləri  Cənubi  Qafqazda  icra  etdikləri 
müstəmləkə  siyasətində  həm  də    ermənilərə  çox  güvənirdilər.  Eyni  güvən 
Türkiyədə  yaĢayan  ermənilərə  Qərb  dövlətləri  tərəfindənvar  idi.  Osmanlı 
dövlətinin  parçalanmasında  ən  yaxĢı  və  cəlbedici  ünsür  olan  ermənilər,  1828  və 
1920-ci  illər  arasında  Azərbaycana  560000  erməni  göçürülmüĢtür.  Beləcə 
Qafqazın  ruslar  tərəfindən  iĢğalı  nəticəsində  Azərbaycan  torpaqlarında  -  Araz 
çayının  Ģimalında  erməni  əhalisi  sürətlə  artmağa  baĢladı.  Bu  mövzuda  diqqətə 
dəyər  bir  faktı  da    erməni  irqçisi  Z.  Balayanın  özü  etiraf  etmiĢdir:  "Onun 
(Yerevanın)  əhalisi  baĢqa  yerlərdən  gəlmələr.  Əslində  gerçək  Yerevanlı  yoxdur".   
Erməni    akademik  A.  Ġ.  Ġonisyan  yazır  ki,  "Ġrəvan  Ģəhərinin  əhalisinin  yalnız 
dörddə  biri  ermənilərdi,  azərbaycanlılar  burada  mütləq  üstünlük  təĢkil  edirlər".  
Rus  imperatoru  I  Nikolayın  21  mart  1828-ci  ildə  verdiyi  fərmanına  görə 
Azərbaycanın  Naxçıvan  və  Ġrəvan  xanlığı  ləğv  olunmuĢ,  onların  yerində  rus 
hakimləri  tərəfindən  idarə  olunan  "Erməni  vilayəti"  deyilən  yeni  inzibati  qurum 
yaradılmıĢdır.  1849-ci  ildə  bu  mahalın-vilayətin    adı  dəyiĢdirilərək  ―Erivan 
quberniyası‖  qoyulmuĢdur.Torpaqlarının  geniĢləndirilməsi  məqsədini  güdən 
ermənilər  1836-ci  ildə  rusların  köməyi  ilə  Azərbaycanda  o  zaman  fəaliyyət 
göstərən Alban Patriarx Kilsəsinin ləğv edilməsini və mülklərinin erməni Kilsəsinə 
verilməsini bacarmıĢdılar. Çünki ablan əhalisinin müqavimət edəcək bir qurumu və 
təsirli  təĢkilatı  olmamıĢdır.  Albanlara  məxsus  hər  Ģeyin  ermənilər  tərəfindən 
mənimsənilməsi  və  özününküləĢdirilməsi  sonrakı  tarixlərdə  də  davam 

---

 
183 
 
etmiĢdir.Qafqazın  Rusiyadan  ayrılaraq,  müstəqil  bir  dövlət  olmaq  xüsusundakı 
fəaliyyətlərini  önləmək  məqsədiylə  BolĢevikler,  erməni  əsilli  Stepan  ġaumyanın 
Bakını zəbt etməsinə mandat verdi. Lenin tərfindən Bakıya rəhbər təyin olunan S. 
ġaumyan  buranı  da  erməni  vətəni  etmək  üçün  qətlləri  ,  qırğınları  seçdi.  Bakıya 
tamamilə  hakim  olmaq  istəyən  bolĢevik  ġaumyan,  DaĢnaksütyunun  quldur 
dəstələri ilə də birləĢərək 31 mart 1 aprel 1918-ci ildə yalnız Bakıda 25 mindən çox 
Azərbaycan  türkünü  "Pantürkist  və  inqilab  əleyhdarı"  olduqları  iddiaları  ilə  qətl 
etdirdi.. Bu geniĢ  miqyaslı qırğınlar yalnız Bakıda deyil, Gəncə, ġamaxı, Göyçay, 
Lənkəran  ,  Quba,  Zəngəzur,  Ġrəvan,  Basarkecer  və  Azərbaycanın  digər 
bölgələrində edilmiĢ, öldürülənlərin sayı 60 min nəfərə çatmıĢdı. (11) 
Mart  1918-ci  ildə  Bakıda  baĢlayan  silahlı  qarĢıdurma  baĢqa  bölgələrə  də 
yayıldı.  Xüsusilə  də  Ġrəvan,  Zəngəzur  və  Göyçədə  yaĢayan  Azərbaycan  türkləri 
üçün böyük təhlükə ortaya çıxdı. Andranikin komandanlığında olan  erməni silahlı 
dəstələri  Göyçəde  Çamırlı,  Mədinə,  Anağızoğlu,  Gulalı,  Küsəcik,  Alçalı,  Kiçik 
Qaraqoyunlu  və  DeliqardaĢ  kəndlərinə  hücum  edərək  bir  çox  müsəlmanı  qətl 
etdilər. (16) 
22  Aprel  1918-ci  ildə  "Qafqaz  Müstəqil  Federal  Dövləti"  elan  olundusa  da 
tərəflər  arasında  çəkiĢmələrin  davam  etməsi  nəticəsində    28  May  1918-ci  ildə 
Ermənistan müstəqilliyini elan etdi və DaĢnakların 1918-ci ildə Qars vilayətinin və 
Ġrəvan  əyalətinin  bir  hissəsini  müttəfiq  ordulardan  almağı  bacardılar. 
Ermənilərin  Qafqazda  qonĢusu  olan  gürcülərlə  olan  əlaqələrində  erməni 
millətçiliyinin  və  bu  ölkəyə  istiqamətli  torpaq  iddialarının  izlərini  tapmaq 
mümkündür.  Gürcülər,  ermənilərin  gürcü  torpaqlarını  qədim  erməni  vilayətləri 
olaraq  adlandırdığını  və  Gürcüstanın  böyük  bir  hissəsi  ilə  birlikdə  Tiflisin  də 
qədim zamanlardan ermənilərə aid olduğunu iddia edirlər. Bir gürcü yazıçısı olan 
Çavçavadze,  öz  tarixlərinin  təhrif  edilməsinə  istiqamətli  narahatlığını  "Erməni 
alimləri  və  fəryad  edən  daĢlar"  adlı  əsərlə  dilə  gətirir.  Uzun  illər  Qafqazda 
jurnalistlik  edən V. L. Veliçko isə 19-cu əsrdə Qafqazda yaĢayan xalqları və son 
dərəcə  kritik  olan  bu    bölgənin  siyasi  və  ictimai  vəziyyətini  araĢdıraraq  "Qafqaz" 

---

 
184 
 
adlı  əsərinin  ermənilərə  ayırdığı  hissəsində  diqqət  çəkici  məsələlər  vardır.  Hal-
hazırda hələ müzakirə edilən "Böyük Ermənistan" və ya "Dənizdən Dənizə Böyük 
Ermənistan"  idealının  baĢa  düĢülməsi    mənasında  Veliçkonun  kitabının  olduqca 
böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Ermənistan  deyilən  ölkədən  digər  xalqların  çıxarılması 
ideologiyasının hələ o zamanlar mövcud olduğunu bu kitabla ortaya qoyan Veliçko 
ermənilərin əsil simasını açıb ortaya qoyur. O deyirdi:
 Bütün qafqazlılar bilirlər ki, 
ermənilər  burada  köklü  xalq  kimi  mövcud  olmamıĢ,  Türkiyə  və  Ġran  qaçqınları 
kimi  XIX  yüzilliyin  birinci  yarısında  görünməyə  baĢlamıĢlar‖.  Ona  qədər  isə 
Ġrəvan xanlığı ərazilərinə yaĢayan xalqların hər zaman böyük çoxluğu Azərbaycan 
türkləri  olmuĢdur  və  bununla  bağlı  çox  sayda  araĢdırma  və  tədqüiqatlar  vardır. 
Erməni  araĢdırmaçıların  özləri  də  bu  faktları  dana  bilmirlər.  1-ci  dünya 
müharibəsindən  sonra  bölgədə  olan  qeyri-sabit  siyasi  durum  və  hərbi  vəziyyət 
erməniləri bir dövlət yaratmaq fikrinə gətirmiĢdi.
 Ermənilər haqları olmadığı halda 
Cənubi Qafqazda bir dövlət qurmaq üçün qırğın siyasətinə üstünlük verdilər.1918-
ci  ildə  sentyabr  ayından  etibarən  Zəngəzur  üzərinə  hücumlar  yenidən  baĢladı. 
Njdenin  quldur  dəstələri    burada  32  kənd  yandırdılar.  1918  sonlarında  isə 
Azərbaycan  türklərinin  yaĢadığı  115  kənd  dağıdıldı.    Burada  ümumi  7739  adam 
olmaq üzrə 3257 kiĢi, 2276 qadın və 2196 uĢaq öldürülmüĢdür. Andanik, Xmbapet 
Dro  və  Hamazaspın  silahlı  dəstələri  yüzlərlə  kəndləri  yandırmıĢ,  insanları 
öldürmüĢ və ya zorla köç etdirmiĢdi. Avqust 1918-ci ildə Iğdır və Eçmiadzinde 60 
kənd  Dronun  silahlı  dəstələri  tərəfindən  yağmalandı.1918-1920  –ci  il  DaĢnak 
iqtidarı  zamanı  Ermənistanda  yaĢayan  575.000  Azərbaycan  Türkünün  565.000  -i 
qətlə  yetirilmiĢ  və  ya  zorla    köç  etdirilmiĢdi.  Bəzi  erməni  araĢdırmaçıları  da  bu 
məlumatları təsdiq  edirlər: "1920-ci ildə Sovet hökuməti  zamanı  DaĢnakların icra 
etdiyi  siyasət  nəticəsində  burada  10.000  nəfərdən  bir  az  çox  türk-müsəlman  
qalmıĢdı.  1922-ci  ildə    60.000  qaçqın  geri  qayıtdıqdan  sonra  Azərbaycan 
türklərinin  sayı  72.596  nəfər  olmuĢdur  ".  Türklərin    toplu  halında  yaĢadıqları  5 
qəzadan  -  Aleksandropol,    Yeni  Bayazit,  Eçmiadzin,  Ġrəvan,  ġərur-Dərələyəz 
qəzalarından  baĢqa  Yelizavetpol  guberniyasına  daxil  olan  Zəngəzur  qəzası 
(sonralar  Qafan,  Sisyan,  Gorus,  Megri  adlanan  bölgələr),  Qars  elinə  daxil  olan 

---