Qafar Çaxmaqlı Dağlıq Qarabağ işğaldan əw əl və sonra

Azərbaycarı  SSR-nin  bütün  ali  təhsil  mək- 

təbləri  və  texnikumları  tələbələrinin  20,5%-ni, 

əksəriyyəti  Dağlıq  Qarabağ Muxtar  Vilayətin- 

dən olan ermənilər təşkil edir.

Respublikanın  partiya,  sovet,  təsərrüfat 

rəhbərhri -  Azərbaycan  K(b)P MK-nın  katib- 

ləri,  müavinləri,  xalq  komissarları  müavinləri 

və  s.  arasında  Dağlıq  Qarabağdan  olan  yol- 

daşlar da az deyildir.

Bununla  belə  biz  Dağlıq  Qarabağ  Muxtar 

Vilayətinin  Ermənistan  SSR-nin  tərkibinə  qa- 

tılmasına  etiraz etmirik,  lakin Dağlıq  Qarabağ 

Muxtar  Vilayətinin  tərkibində  olmasına  bax- 

mayaraq,  hazırda da əsasən  azərbaycanlıların 

yaşadığı  Şuşa  rayonunun  Ermənistan  SSR-yə 

verilməsinə razı deyilik.

Şuşa şəhəri bina edildiyi gündən Qarabağın 

inzibati-siyasi  və  mədəni  mərkəzi  olmaqla ya- 

naşı,  həm də Azərbaycan xalqının öz müstəqil- 

liyi  uğrunda  Iran  işğalçıları  ilə  apardığı  mü- 

barizədə müstəsna rol oynamışdır.

Ən  qaniçən  fatehlərdən  biri,  Zaqafqaziya 

xalqlarının  cəlladı Ağa Məhəmməd şah  Qacar 

məhz Şuşada öldürülmüşdür.

Azərbaycan  xalqının  zsngin  musiqi  mədə- 

niyyəti  bu  şəhərdə  formalaşmışdır.  İbrahim

36

xan,  Vaqif Natəvan və digər bu kimi görkəmli 

siyasət  və  mədəniyyət  xadimlərinin  adları 

onunla bağlıdır.

Eyni  zamanda,  ÜIK(b)P  MK-nin  nəzərinə 

çatdırmağı  zəruri  hesab  edirik ki,  DQMV-nin 

Ermənistan  SSR-in  tərkibinə  daxil  edilməsi 

məsələsinə  baxılarkən,  Ermənistan  SSR-in 

Azərbaycan  Respublikasına  bitişık  olan  və 

əsasən  azərbaycanlıların  yaşadığı  Əzizbəyov, 

Vedi  və  Qarabağlar  rayonlarının  Azərbaycan 

SSR-nin  tərkibinə daxil edilməsi məsələsinə də 

baxılmalıdır.

Bu  rayonların  mədəni  və  iqtisadi  cəhətdən 

son dərəcədə geridə qalmasını nəzərə almaqla, 

bunların Azərbaycana  verilməsi əhalinin  mad- 

di-məişət şəraitini və ona mədəni-siyasi xidmət 

işini yaxşılaşdırmağa imkan yaradardı.

ÜIK(b)P MK-dən yuxarıda göstərilənlərdən 

əlavə  aşağıdakı  məsələlərə  baxılmasım  xahiş 

edirik:

Gürcüstanlı  yoldaşlar  Azərbaycan  SSR-nin 

Balakən,  Zaqatala  və  Qax  rayonlarımn  Gür- 

cüstan  SSR-nin  tərkibinə  daxil  edilməsi  mə- 

sələsini qoyurlar.

Göstərilən  rayonlarda  əhalinin  ümumi sayı 

79.000  nəfər  olduğu  halda,  9.000  gürcü-in-

37

---

giloyun yaşamasına baxmayaraq,  biz bu məsə- 

ləyə  baxılmasına etiraz etmirik,  lakin bu məsə- 

lə  ilə  bir zamanda,  Gürcüstan  SSR-nin,  demək 

olar, yalnız azərbaycanlıların yaşadığı və bila- 

vasitə Azərbaycan  SSR-yə  bitişik olan  Borçalı 

rayonunun Azərbaycan SSR-nin tərkibinə  daxil 

edilməsi məsələsinə də baxılmalıdır.

Və  nəhayət biz,  Dağıstan  SSR-nin  keçmişdə 

Azərbaycanın  bir hissəsi kimi Bakı  quberniya- 

sının  tərkibinə  daxil  olan və hazırda Azərbay- 

can SSR-yə bitişik olan Dərbənd və Qasımkənd 

rayonları  ərazilərinin  Azərbaycan  SSR-nin 

tərkibinə  qatılması  məsələsini  nəzərdən  keçir- 

mənizi xahiş  edirik.  Bu rayonların əhalisi əsa- 

sən  azərbaycanlılardan  ibarətdir,  özü  də  mal- 

darlıqla məşğul olan  bu əhalinin yarıdan  çoxu 

ilin doqquz ayını Azərbaycan ərazisində keçirir.

Qaldırılmış  bütün  məsələlər  üzrə  təkliflərin 

hazırlanmaşı  üçün  tərkibinə  marağı  olan  hər 

bir respublikadan  nümayəndələr daxil edilmə- 

klə  UIK  (B)P M K komissiyasının yaradılması- 

nı məqsədəuyğun hesab edirik.

10 dekabr 1945-ci il No.  1330. Bakı şəhəri.

Həmin illərdə bu məsələnin qarşısı alınsa da, 

Ermənistan öz dədə-baba yurdlanndan  100 min- 

lərlə  azərbaycanlmı  dövlət  səviyyəsində  depor-

38

tasiya  etdirməyə  nail  oldu.  1848-1853-cü  illər- 

də  xalqımıza  vurulan  yaralar  hələ  də  sağalma- 

yıb.  Ən  böyük  yara  bu  insanlann,  bu  binəsib- 

lərin itirdikləri doğma yurd və vətən olmuşdur.

1960-cı  illərdə  Dağlıq  Qarabağda  genişlə- 

nən milliyyətçilik dalğası və  erməni “oyunlan” 

yenidən  DQMV-nin  Ermənistana  birləşdiril- 

məsi arantürasım ortaya atmışdır.  Ennənilər bu 

dəfə başqa yol  seçmişdilər,  onlar 45  min nəfə- 

rin  imzasmı  toplayaraq  Mərkəzdən  onları 

“Azərbaycanm əsarətindən” xilas etməyə xahiş 

edirdilər.  MK həm Ermənistana,  həm də  Azər- 

baycana  “təkliflər  paketi”  hazırlaması  tapşır- 

mışdı.  1977-ci  ildə  SSRİ  Konstitusiyası  qəbul 

edilməsi  ərəfəsində  yenə  də  SSRİ  rəhbərliyi 

səviyyəsində məsələ qaldmlarkən bu işin müm- 

kün olmayacağı onlara bildirilmişdi.

Nəhayət,  1988-ci il.  Yeni  separatizm dalğa- 

sı baş qaldırarkən Moskvadakı bəlli  siyasi çev- 

rələr onlara açıq və gizli dəstək vennəyə başla- 

dılar.  DQ  tədricən  Azərbaycandan  qoparılma- 

ğa başladı.  “Miatsum”,  “Krunk”  təşkilatlarınm 

Qarabağ  Komitəsinin  açıq  fəaliyyətinə  imkan 

verildi.  Burada Moskvanın tətbiq  etdiyi  xüsusi 

idarəçilik aparatı da ona xidmət edirdi ki, Dağ- 

lıq  Qarabağ  Azərbaycandan  qopanlsın.  Ermə-

39

---