Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti

quş uçub divarın üstünə qondu. O, quşu tutmaq üçün divara çıxdı, quş isə Uriya bin 
H
ənnanın  evinə  düşdü.  Bu  zaman  Hənnanın  arvadı  yuyunurdu.  Davud  (ə) onu 
gördükd
ə ona meylini saldı. Uriya isə onun (Davudun) bəzi fəthlərini (qəzavətlərini) 
h
əyata keçirmək üçün evdən çıxmışdı.  Davud (ə) öz dostuna yazdı  ki,  Uriya hərbi 
r
əhbərliyi öz üzərinə alsın, Uriya da rəhbərliyi öz üzərinə aldı və müşriklərə qələbə 
çaldı. Bu Davuda (ə) ağır gəldi və ikinci dəfə yazdı ki, onu tabutun əvvəlinə keçirsin. 
N
əticədə Uriya öldürüldü və Davud (ə) onun arvadı ilə evləndi.” (Bu əhvalatı eşidən) 
İmam  Rza (ə)  alnına  vurdu  və  dedi: Biz Allahdanıq  və  ona tərəf  qaydacağıq.  Siz 
A
llahın peyğəmbərlərindən olan birinə namazını qiymətsiz etməsini, hətta quşun izi 
il
ə onun ardınca çıxmasını, sonra pozğunluğu, sonra da qətlimi aid edirsiniz? Uriya 
dedi: “Ey Allah R
əsulunun oğlu! Onun (Davudun) günahı nə idi?” İmam (ə) buyurdu: 
Vay olsun s
ənə! Doğrudan da Davud (ə) bilirdi ki, Allah yaratdığı şeyləri daha yaxşı 
tanıyır. Allah ona iki mələk göndərdi və onlar mehraba qondular və biri dedi:
 
“Biz 
bir-birimizl
ə haqsız davranıb düşmən olmuşuq. Bizim aramızda ədalətlə hökm 
et,  haqqlı  tapdalama.  Bizi  pis  yoldan  doğr  yola  yönəlt. Həqiqıtın  bu  mənim 
qardaşımdır.  Onun  doxsan  doqquz  dişi  qoyunu  vardır,  mənim isə  bircə  dişi 
qoyunum var. (bel
ə  bir Kəriyyətlə) dedi: onu mənə  ver mübahisədə  məni 
m
əğlub  etdi.”  O, muddəidən    (iddiaçıdan)  səbəbi  soruşmamışdı.  Haqqında  dava 
açılan da (o biri iddiaçı) onun hökmünü qəbul etmədi. Əli bin Məhəmməd əl-Cəhm 
dedi: N
ə  deyirsən? Bu onun (Davudun) səhv hökmü idi, daha sizin dediyiniz kimi 
yox. Allahın bu  sözünün eşitməmisənmi deyir? “Ey Davud! Biz s
əni yer üzündə 
x
əlifə etdik. İnsanlar arasında haqqla kökm et!” Mən dedim: Ey Allah Rəsulunun 
oğlu! Uriya ilə Davudun əhvalatı nədir? İman Rza (ə) buyurdu: doğrudan da qadın 
Davudun (
ə) dövründə  əri öldükdə  və  ya öldürüldükdə  ondan sonra heç kəslə 
evl
ənməmişdi.  Allah  əri  ölmüş  qadınla  evlənməyə  icazə  verdiyi  ilk  kişi  Davud  (ə) 
idi...”  
Öz peyğəmbəri Məhəmmədə (s) gəldikdə, Allah onun üçün buyurub: “A
llahın 
bildiyi şeyi özündə gizlədirsən və insanlardan qorxursan. Halbuki qorxulmağa 
daha  layiq  Allahdır.”  Həqiqətən  Allah  peyğəmbərinə  dünya və  axirətdə  olan 
zövc
ələrinin adlarını bildirmişdi. Onlardan birinin adı Zeynəb bint Cəhş idi və o, bir 
vaxtlar Zeyd bin Haris
ənin (kəbini) altında idi.  Peyğəmbər (s) onun ismini özündə  
gizl
ətmişdi  və  ona  (Zeynəbə  onun  arvadı  olacağını)  açıqlamamışdı.  Çünki 
münafiql
ərdən kimsə  deməsin:  “O,  kişinin  evindəki  qadın  haqqında  danışır.”  O, 
(qadın)  onun  (peyğəmbərin)  arvadlarından  biridir  və  möminlərin  anasıdır. 
Münafiql
ərin dedi-qodularından  qorxduğundan Allah dedi: “
Halbuki  qorxulmağa 
daha  layiq  Allahdır.”  Allah  yaratdığı  insanlardan  Adəmlə  Həvvanın,  Zeynəblə 
Peyğəmbərın  (s)  və  İmam  Əli  (ə)  ilə  Fatimənin (ə) evləndirilməsindən  başqa  heç 
k
əsin evləndirilməsini öz öhdəsinə almamışdır. Əli bin əl-Cəhm ağladı və dedi: “Ey 
Allahın Rəsulunun oğlu! Mən Allaha onun peyğəmbərləri barədində dediklərimdən 
dolayı tövbə edirəm və bundan sonra sənin dediklərindən başqa bir söz demərəm”
1
. 
 
1
 Bu h
ədisi Möhsün əl-Əmin, Əyanüş-şiə, c. II, səh. 22-də rəvayət etmişdir.  
282 
 
                                                      

---

7.13.
İmam Rzanın (ə) ideoloji və iqtisadi islahatları 
7.13.
1.İmam Rzanın (ə) dövrü və üzləşdiyi ideoloji problemləri 
Qeyd  etdiyimiz  kimi  İmam  Rza  (ə) imamiyyə  tərəfdarlarınin səkkizinci 
imamıdır və atası imam Kazımdan (ə) sonara imamət məqamına yüksəlmişdir. Onun 
dövrü  qarışıq  ictimai-siyasi və  mürəkkəb dini-ideoloji dövr kimi xarakterizə  edilir. 
Çünki bu dövrd
ə  müxtəlif  fikir cərəyanlarının  və  anti-İslam  ideyalarının    ortalığa 
çıxdığı dövrdür. Meydana gələn bu sapıq fikir və ideyalar təəssüflər olsun ki, özünə 
çoxlu sayda t
ərəfdar toplamış və insanları düşüncə baxımından məşğul etmişdir. 
H
əmçinin, təhrif olunmuş yəhudilik, xristianlıq, məcusilik və sabiilik dinləri də 
b
əzi müsəlmanların əqidə və  fikirlərini öz təsir qüvvəsi altına almışdı. Hələ bunlar 
azmış  kimi  brahmanizm  və  dəhriyyəçilik  müsəlmanların  əqidələrində  öz təsirini 
qoymağa başlamışdı.  
İmam  Rzanın  (ə) dövründə  diqqəti çəkən məqamlardan biri də  qədim Yunan, 
Hind v
ə  İran  fəlsəfi  ədəbiyyatının  ərəb dilinə  tərcümə  olunması  və  bu fəlsəfi 
düşüncələrin müsəlmanlar arasında problemlərin, o cümlədən cəbr və təvfiz, təşbih 
v
ə  cismləşmə  kimi fikirlərin  yaranmasına  yol  açmışdı.  İmam  Rzanın  (ə) siyasi 
h
əyatını  araşdıran  müsəlman müəllifləri  yazırlar:  “İslamın  Peyğəmbər (səlləllahu 
əleyhi və alih) dövründə Hicazdan kənara çıxa bilməməsinə baxmayaraq, bünövrəsi 
möhk
əm olduğundan, o Həzrətin vəfatından sonra sürətlə yayılmağa başlayır. Belə ki, 
qısa bir müddət ərzində o dövrün bütün mədəni ölkələrini Hicazın şimal, şərq, qərb 
v
ə cənubunda olan Roma, İran, Misir, Yəmən və Aşur mədəniyyəti kimi digər beş 
böyük m
ədəniyyəti öz nüfuzu altına alaraq onların mövhumat fəsad və azğınlıqlarını 
k
ənara  atıb  müsbət və  faydalı  nümunələrini  İslam  mədəniyyəti  altına  alaraq  onları 
İlahi  rəngə  salıb  daha  da  inkişaf  etdirirdi.  İslamın  elmsevər təbiəti səbəb olur ki, 
dünyanın müxtəlif ölkələrinin əqidəvi-siyasi məsələlərinin inkişafı sayəsində həmin 
elml
ər  İslam  cəmiyyətinə  yol  taparaq  Yunanıstan,  Misir,  Hindistan,  İran  və  Roma 
aliml
ərinin elmi kitabları Quran dili olan ərəb dilinə tərcümə olunurdu. 
Öz elml
ərini Qurandan mənimsəmiş  İslam  alimləri digər alimlərin  kitablarını 
oxuyub onlara b
əzi  iradlar  tutmaqla  bir  sıra  ixtiralar  əlavə  edərək köhnəlmiş 
m
ədəniyyətə  yeni  –  İslami  rəng gətirirdilər.  Başqa  alimlərin  yazdığı  əsərlərin 
t
ərcüməsinə  Əməvilərin hakimiyyəti dövründən (əlbəttə,  Əməvilər  özləri  İslam  və 
elm
ə  qarşı  biganə  idilər)  başlanılmış  Abbasilərin xüsusən də, Harun və  Məmunun 
hakimiyy
ətləri dövründə  kulminasiya nöqtəsinə  çatmışdır.  (Bu  hadisə  İslam 
dövl
ətinin ən geniş əraziyə qədər irəlilədiyi bir dövrə təsadüf edir.) Əlbəttə, bu elmi 
inkişafın bünövrəsini heç də Əməvilər yaxud Abbsilər qoymamış sadəcə olaraq İslam 
t
əlimlərinin elm sahəsindəki təbliğinin bilavasitə nəticəsi və elm üçün heç bir həddi-
hüdud t
əyin etməməsi olmuşdur. İslamın “Elm Çində belə olsa, onun ardınca gedin!” 
“Elmi n
əyin bahasına olursa-olsun hətta ürəyinizin qanı bahasına da olsa, öyrənin!” 
kimi t
əlimləri müsəlmanları  elm  ardınca  getməyə  vadar edirdi. Tarixdə  qeyd 
edilmişdir ki, bir gün Məmun görkəmli yunan filosofu Aristoteli yuxuda görüb ondan 
b
əzi məsələlər barədə  soruşur.  Yuxudan  ayıldıqdan  sonra  onun  kitablarını  tərcümə 
etm
ək fikrinə düşür. Roma imperatoruna bir məktub yazaraq bu imperiya ərazisindəki 
q
ədim elmləri ehtiva edən kitablar məcmuəsini onun üçün göndərməsini istəyir. 
Roma imperatoru çox götür-qoy etdikd
ən sonra bu təklifi qəbul edir. Məmun bu 
mühüm v
əzifəni yerinə  yetirməyi Həccac ibn Mətər ibn Bətriq və  (Bağdadın 
283 
 

---