oğlu Məmunun dövründə daha da geniş vüsət almış və alimlərin hamısı bu məsələ
ətrafında sorğu-sual olunmuşdular.
İmam (ə) ortalığa atılmış bu bidətçi fikirə qarşı var gücü ilə mübarizə aparmışdı.
O, bu haqda buyurmuşdur: “Allah nazil etdiyi bütün kitabları nazil etmişdir.
Mus
əlmanlar Allahdan başqa hər bir şeyin fani olduğu və ondan savayı hər şeyin
Allahın feli olduğu haqqında müttəfiq fikirdədirlər. Zəbur, Tövrat, İncil və Quran da
Allahın felidir”
1
B).Yalan hədislərin uydurulması
İmam Rzanın (ə) dövründə ən böyük problemlərdən biri də xilafət məmurları
t
ərəfindən məqsədli şəkildə yalan hədislərin uydurulması və onların Peyğəmbərin (s)
adına nisbət verilməsi olmuşdur. Bu növdən olan hədislərin uydurulmasına isə
birbaşa xəlifə Harun ər-Rəşid rəhbərlik edirdi. Bu mövzuda uydurulmuş hədislər bir
çox müs
əlman müəlliflərinin əsərlərində özünə yer tapmışdır
2
.
C)
.Hakimiyyətin müqəddəsləşdirilməsi və qanuniləşdirilməsi
İmamın (ə) üzləşdiyi mühüm siyasi problemlərdən
biri də xəlifələrin öz
hakimiyy
ətlərini müqəddəsləşdirib qanuniləşdirmələri idi. Harun çox səy edirdi ki,
özünün v
ə özündən sonrakı övladlarının hakimiyyətlərini əbədiləşdirmək üçün
müxt
əlif üsullardan istifadə edərək avam kütləni buna inandırsın. Hətta o, bir dəfə
onun üçün dörd beytlik şeir yazmış və bu şeirində Harunu “Əminullah” (yer üzündə
Allahın əmanətdarı) adlandıran şairin hər beytinə min dinar vermiş və demişdir:
“Əgər beytlərin sayını artırsaydın mən də pulun miqdarını artırardım”
3
Onun
x
əlifəliyi haqqında olan şeirlər dövrümüzə qədər gəlib çıxmış və müsəlman
mü
əlliflərin əsərlərində qeyd edilmişdir
4
. H
ətta mənbələrdə Harunun oğlu
M
əhəmməd Əmini mədh edən şəxsə iyirmi min dirhəmin
verildiyi qeyd edilir
5
.
Ç).Əcnəbi ədəbiyyatın ərəb dilinə tərcümə edilməsi
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi İmamın (ə) üzləşdiyi ən mühüm problemlərdən
biri onun dövründ
ə əcnəbi kitabların ərəb dilinə tərcümə edilməsi olmuşdur. Ola
bilsin ki, oxucular t
ərcümə ədəbiyyatının İmam (ə) üçün hər hansı bir problem
çıxarmadığı fikrindədirlər. Amma məsələ daha da dərindən
və obyektiv şəkildə təhlil
edildikd
ə məlum olur ki, tərcümə olunmuş fəlsəfi əsərlər müsəlmanların əqidələrində
bir çox m
əsələlərdə şək-şübhə, ciddi fikir ayrılığı və yersiz mübahisələr yaratmışdır.
Müs
əlmanlar daha vacib məsələlər üzərində fikirləşməkdən çox tərcümə
ədəbiyyatının yaratdığı bu kimi problemlərlə məşğul olmuşlar.
D).Rəy ilə fətva vermək və təhriflərin “təmizə” çıxarılması
İmamın (ə) dövründə geniş yayılmış problemlərdən
biri də alimlərin rəy
əsasında fətva vermələri və Qurani-kərimi öz rəyləri əsasında təfsir etmələri
1
Əllamə Məclisi, Biharül-ənvar, c. X, səh. 344
2
X
ətib Bəğdadi, Tarixu-Bəğdad, c. XIV, səh. 8
3
Əbul-Həsən Əli bin Hüseyn Məsudi, Murucüz-zəhəb və Məadinül-Cəvahir, c. III, səh. 365
4
C
əlaluddin Süyuti, Tarixul-Xüləfa, səh. 233
5
H
əmin mənbə
286
olmuşdur. Xüsusilə də şəriətdə icazə verilməyən qiyasın (müqayisə yolu
ilə hökm
çıxarmaq) rəvac tapması verilən fətvaları ali hakimiyyətin istəyinə uyğunlaşdırmış və
onların rəğbətini qazandırmışdı. Hətta Harun ər-Rəşidin dövründə məşhur fəqihlərdən
biri Harunun atasının cinsi münasibətdə olduğu bir cariyə ilə onun evlənməsini halal
etm
əsi
1
dediyimiz m
əsələyə bir dəlil ola bilər.
7.13.
2.İmam Rzanın (ə) fikri və dini islahatı
İmam Rza (ə) elm və dinin qayıdış nöqtəsidir. O, istər öz dövründə, istərsə də
özünd
ən sonrakı dövrlərdə müsəlman fəqihlərinə təsir göstərmiş dövrünün ən böyük
alimi idi. Çünki o, öz elmini t
əmiz bir yolla silsilə şəklində ulu babası Peyğəmbərdən
(s) v
ə onun elm şəhərinin qapısı olan Əli bin Əbi Talibdən (ə) almışdı. Buna görə də
bir çox müs
əlman fəqihləri öz elmlərini Əhli-beyt məktəbindn aldıqları üçün daim
iftixar
hissi keçirmişlər. Buna ən bariz misal Malik bin Ənəsi və Əbu Hənifəni
göst
ərə bilərik.
İmamın (ə) özü özünün İslamdakı fikri və dini islahatlarına işarə edərək
buyurmuşdur: “Mən Mədinə məscidində otururdum. Mədinə fəqihləri mənim
ətrafıma yığılardılar. Kimsə onların birindən sual soruşsaydı, o da sual verənə məni
göst
ərərdi. Mən də soruşulan hər bir suala cavab verərdim”
2
İmam (ə) həmişə yaxınlarına insanların ağıllarının gücü yetdiyi şəkildə onlarla
söhb
ət etməyi, onlara bu şəkildə təbliğat aparmağı tövsiyyə edərdi. Hətta bir gün o,
M
əhəmməd bin Ubeydə demişdi: “Abbasiyə de insanlara tovhid haqqında dedikləri
b
əsdir. İndi onlara bilmədikləri haqqında danışmaq lazımdır…”
3
İmamın (ə) bu sahədəki ən böyük islahatlarından biri müsəlmanların fikirlərini
m
əşğul edən Əhli-beyt və onların kimlərdən ibarət olması məsələsi olmuşdur. İmam
(
ə) hər vəchlə Əhli-beytin kimlərdən ibarət olmasını isbat etməyə çalışır və
müs
əlmanları doğru-düzgün əqidəyə tərəf çəkirdi. Həmçinin, o, Əhli-beytlə
düşmənçilik edənlərin aqibətlərinin necə olacağını, bunun Quran və səhih sünnəyə
qarşı addım olduğunu həmişə diqqətə çatdırmışdı. Hətta o, Əhli-beyt haqqında
uydurulmuş rəvayətlərə də diqqət yetirərək insaqnların belə rəvayətlərə uymamasını,
bel
ə rəvayətlərin əksinə Əhli-beytin fəzilətlərinə bir kölgə saldığını vurğulamışdı.
İmam (ə) bu haqda buyurur: “Bizim müxaliflərimiz bizim fəzilətlərimiz haqqında
h
ədislər uydurdular və bunu üç pillədə qərar verdilər:
a)
Ğuluvv (ifrat tərif),
b)
İşlərmizdə nöqsan və
c)
Düşmənlərimizin qınamasına rüxsət vermələri…”
4
İmam (ə) bu sözlərilə təhrif edilmiş fikirlərin hamısının Əhli-beytin müxalifləri
t
ərəfindən ortalığa atıldığını izah etmişdir.
İmamın (ə) ən böyük islahatlarından biri də təhrif edilmiş fikir və məfhumların
çürüklüyünü ortalığa çıxarmaq olmuşdur. O, bu vəzifəni özünə bir borc olaraq
d
əyərləndirmiş və əməli şəkildə təhrif rənginə bürünmüş fikir və məfhumları rədd
etmişdir. O, İslamda mövcud olmuş Müşəbbihə, Mücəssimə, Mücəbbirə, Müvəffizə,
1
H
əmin mənbə
2
Əbu Əli Fəzl
bin Həsən Təbərisi, Elamul-Vəra bi Əalamil-Huda, səh. 315
3
Tarixçil
ər heyəti, Tarixul-İslam, c. III, Qum, 1423 h/q, səh. 120, 121
4
Şeyx Səduq, Uyunu-Əxbarir-Rza, c. I, səh. 304
287