Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
[84]
tələb etmişlər. Bunun bariz nümunəsini biz xəlifə Ömərin bəzi insanların çox rəvayət etməsini yasaqlamasında və hətta belə şəxslərin şallaqlanıb həbsə atılmasında görməkdəyik. Deməli, buradan belə anlaşılır ki, üsula aid prinsiplər səhabə dövründə meydana çıxmışdır. Bütün bunlara baxmayaraq hədisşünaslar hədis üsuluna aid bəhslərin sonradan meydana gəlməsini və üsul elminə aid istilahların dördüncü və daha sonrakı əsərlərdə meydana çıxdığını qeyd etməkdədirlər. Bir qrup alimlərə görə dirayə elminə aid ilk əsəri Əbu Məhəmməd bin Əbdürrəhman bin Həllad ər-Rəmahürmüzü (öl.360/970) olmuşdur. Onun yazdığı kitabın adı “əl-Mühəddisül-fasil beynər-ravi vəl-vai”dir. 398
Lakin digər alimlər dirayə elminə aid ilk əsərin meydana kim tərəfindən gətirilməsində başqa alimlərin adlarını qeyd etmişlər. Belə ki, məşhur alim Cəfər Sübhani “Üsulul-hədis və əhkamuhu” adlı əsərinin müqəddiməsində yazır:“Həqiqətən əshabımızdan dirayə elminə aid ilk əsəri Cəmaləddin Əhməd bin Musa bin Cəfər bin Tavus (öl. 673 h/q) yazmışdır.” 399
Alim sözünün ardınca yazır:“O, Əbdülkərim bin Əhməd bin Musa bin Tavusun (öl.693 h/q) atasıdır. Həmçinin o, Əllamə Hillinin (öl.726 h/q) və İbn Davud əl-Hillinin (öl.707 h/q) ustadır. O, imamiyyə məzhəbində hədislərin bölgüsünə aid istilahları (terminləri) qoymuşdur.” Digər məşhur alim Seyid Həsən əs-Sədr “Təsisüş-şiə” adlı əsərində isə dirayə elminə aid ilk əsərin Hakim ən-Nişapuri (öl.405 h/q) tərəfindən yazıldığını qeyd edərək belə yazır:“Həqiqətən dirayətül-hədisə aid ilk əsəri şiələrdən olan Əbu Abdullah Hakim ən-Nişapuri əl-İmami əş-Şii olmuşdur. O, ilk dəfə olaraq bu elmə aid “Mərifətu ülumil- hədis” əsərini yazmışdı. Onun bu əsəri beş cilddən ibarətdir və əlli növ hədisdən bəhs etməkdədir. Onu İbn əs-Salah təqlid etmiş və altımış beş növ hədis qeyd etmişdir.” 400
qədimliyindən xəbər verir. Əgər bu elm haqqında ilk əsərin hicri dördüncü əsrdə yazıldığını qəbul etsək belə, bu işin sonrakı əsrlərdə daha da təkamül həddinə çatdığını görməkdəyik. Ümumiyyətlə üsul elminə aid yazılan əsərlər içərisində ən məşhur olanları qeyd etmək əlbəttə faydalı olardı. I. Əli bin Əbdülhəmid əl-Hüseyninin (öl.786 h/q), “Şərhu üsuli dirayətil-hədis” əsəri. Bu əsər haqqında görkəmli hədisşünas Seyid Həsən əs-Sədr “Təsisüş-şiə” adlı əsərində məlumat vermişdi. II. Şeyxüş- Şəhid Zeynüddin əl-Amilinin (911-966 h/q) üç mühüm əsəri: a) əl-Bidayəfielmid-dirayə b) Şərhül-bidayə. Alim bu əsərini hicri 959-cu ildə tamamlamışdır. Bu əsər İslam aləmində ən məşhur əsər olduğundan dəfələrlə təkrar çap edilmişdi. Bu əsər sonuncu dəfə “ər-Riayə fi elmid- dirayə” adı altında çap edilmişdi. c) Ğəniyyətül-qasidinə fi mərifəti istilahatil-mühəddisin. Alim bu əsərinə “Şərhül-bidayə”nin xatimə hissəsində diqqət yetirərək demişdir: “Hər kəs aydın
398
İ. Çakan, Hədis üsulu və Hədis tarixi, səh. 406 399
səh. 9 400
səh. 294 [85]
məsələlər ilə öz istəklərini təmin etmək istəyirsə, ona “Ğəniyyətül-qasidinə fi mərifəti istilahatil-mühəddisin” kitabımızı məsləhət edirik. III. Şeyx Həsən bin Zeynüddinin (öl.1010 h/q) “ət-Təhrirüt-Tavusi” əsəri ilə “Müntəqəl-cəman” əsəri. Bu iki kitabda dirayə elminin əsaslarına aid çox məsələlər vardır.
IV. Şeyx Hüseyn bin Əbdüssəməd əl-Amilinin (öl.918-984 h/q) “Vüsulul-əxyari ilə üsulil-əxbar” əsəri. V. Bəhaədin əl-Amilinin (953-1030 h/q) “əl-Vəcizə” əsəri. Bu dirayə elminə aid çox qiymətli bir əsərdir. Bu əsəri Seyid Həsən əs-Sədr şərh etmiş və ona “Nihayətüd dirayə” adını vermişdir. Bu əsər çap edilmişdi. VI. əs-SeyidMühəqqiq Mirdamədin (öl.1041 h/q) “ər-Ravaşihüs-səmaviyyə” əsəri. Bu əsərdə dirayə elminə aid çox məsələlər öz həllini tapmışdır. Bu adı çəkilən kitablar dirayə elminə məxsus kitablardır, hansı ki, bunların hamısı hicri onuncu əsrdə və ya ondan bir az sonrakı dövrdə yazılmışdı. Bu əsərlər haqqında geniş məlumat almaq üçün Ağa Bozorg Tehraninin “əz-Zəriə ila təsanifiş- şiə” əsərinin VIII cildinə müraciət etmək lazımdır. Şübhəsiz ki, dirayə elminə aid əsərlər yuxarıda adı çəkilən kitablarla bitmir. Bunlardan başqa da bu elm sahəsində çox qiymətli və irihəcmli əsərlər yazılmışdı. Yuxarıda adı çəkilən əsərlər şiə məzhəbli alimlər tərəfindən meydana gətirilmişdi. Əlbəttə ki, sünniməzhəbli alimlər də bu sahədə çox böyük işlər görmüş və bu elmin inkişafında müstəsna xidmətlər göstərmişlər. Həmin məzhəb alimlərinin yazdıqları ən məşhur əsərlərdən aşağıdakıları qeyd etmək olar. 1) Tahir əl-Cəzairi (öl.1338/1919) “Təvcihün-nəzər” adlı əsərini yazmışdı. O, bu əsərini Hakim ən-Nişapurinin adı çəkilən əsərində əskik buraxdığı və tərtibcə qüsurlu olan bəzi məqamlarını tamamlamaq üçün yazmışdı. 2) Xətib əl-Bağdadinin (öl.463/1071) “əl-Kifayə fi ilmir-rivayə” əsəri. Bu əsər üsul elminə aid olan əsərlər içərisində irihəcmli olması ilə məşhurdur. 3) İbn Salahın (v.643/1245) “Ülumul-hədis” əsəri. O, bu əsərini Şamdakı Əşrəfiyyə darül-hədisindəki müəllimlik etdiyi zaman yazmışdı. Bu kitabda hədis elminin altmış beş növündən bəhs edilir. 4) Yəhya bin Şərəfuddin ən-Nəvəvinin (öl.676/1277) “ət-Təqrib vət-təysir liəhadisil-bəşirin-nəzir” əsəri. Bu əsər “Təqrubün-Nəvəvi” adı ilə daha məşhurdur. Bu əsərini o, “Ülumul-hədis”in ixtisarı olaraq meydana gətirmişdi. 5) Əbülfida İmadəddin İsmayıl bin Kəsirin (v.774/1372) “İxtisaru ülumil-hədis” əsəri.
6) Cəlaləddin əs-Süyutinin (v.911/1505) “Təqribür-ravi fi şərhi təqribir-ravi” əsəri.
7) Şeyx Cəmaləddin əl-Qasiminin (v.1332/1914) “Qəvaidüt-təhdis min fünuni müstəlahil-hədis” əsəri. Bu əsər 1925-ci ildə Dəməşqdə çap edilmişdir. Hədis elmləri başlıca olaraq iki böyük elmə bölünməsinə baxmayaraq şübhəsiz ki, bunlar bir-birləri ilə sıx bağlı olan elmlərdir. Hədis elmləri içərisində ən mühüm elmlərdən olan dirayə elminin özü də bir neçə elmə ayrılmaqdadır. Bu elmin hər biri
Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|