Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ömər bin Əbdüləziz (öl.101/719)
- 9.2.HƏDİSLƏRİN TƏSNİFİ
[104]
Hədislərin tədvininə gəldikdə isə demək lazımdır ki, bu iş səhabələr yox, rəsmi şəkildə tabeunlar dönəminə məxsusdur. Məlum olduğu kimi hədislərin yazılması (kitabətül-hədis) ilə tədvini arasında müəyyən fərqliliklər vardır. Ümumiyyətlə tədvin lüğətdə “davvənə” felindən əmələ gəlib, “kitab halına salmaq”, “toplamaq” deməkdir. Hədis elmindəki mənası isə “Hədislərin rəsmən yazılıb kitab halına salınması” deməkdir. Bəzi alimlər hədislərin tədvini ifadəsini belə tərif etmişlər: “Hədislərin hamısına şamil olan və dövlət əli ilə yürüdülən ikiknci hicri əsrdəki yazma fəaliyyətidir.” 447
Hədislərin rəsmi tədvini, yəni yazılıb kitab halına salınması hicri ikinci əsrin əvvəllərində (miladi VIII əsrin əvvəlləri) olmuşdur. Bu işə başlamaq məşhur əməvi xəlifəsi Ömər binƏbdüləziz (717-719) tərəfindən rəsmiləşdirmişdir. Bütün mənbələrə görə rəsmi və sistemli bir tədvin fəaliyyəti hicri birinci əsrin sonları, ikinci əsrin əvvəllərində yaşamış xəlifə Ömər bin Əbdüləzizin adı ilə bağlıdır.
Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi Allah Rəsulunun (ə) hədisləri birdəfəlik qadağan olunmuşdur. Hətta mənbələrin verdiyi məlumatlara görə, hər hansı bir yerdə yazılı hədis tapılsaydı, yaxud bir kəsdən eşidilsəydi, onu zəbt edib yandırardılar. 448 Bu
qadağanlar əməvi xəlifəsi Ömər bin Əbdüləzizin (hicri 99-102/miladi 717-719) zamanına qədər davam etmişdir. 449
Əbdüləziz hicri 99-cu ildə hakimiyyət başına gəldi. O, xəlifə təyin edildikdən bir müddət sonra sünnəni bilən səhabə nəslinin aradan getdiyini görüb və bununla da Peyğəmbər (ə)sünnəsinin məhv olmasından əndişə edərək hədislərin yazılıb bir araya toplanması haqqında rəsmi göstəriş vermişdi. Xəlifə hədislərin tədvin edilməsi üçün tabeçiliyində olan vali və əmirlərə məktublar göndərmiş və müxtəlif bölgələrdə yaşayan alimləri bu işə təşviq etmişdir. Onun göndərdiyi məktubların biri də Mədinə valisi Əbu Bəkr bin Hazma olmuşdur. Bu məktubun mətni müxtəlif hədis əbədiyyatına aid olan kitablarda mövcuddur. Həmin məktubun mətni belədir: “Peyğəmbərin(ə) hədislərindən nə varsa araşdır, topla və yaz. Mən elmin (hədislərin) yox olmasından və alimlərin tükənməsindən qorxuram. Bu iş edilərkən sadəcə Peyğəmbərin(ə) hədisləri qəbul edilsin. Alimlər hər kəsə açıq olan yerlərdə oturub tədrislə məşğul olsunlar və elmi yaysınlar, bilməyənlərə öyrətsinlər. Çünki elm gizli qalmasa yox olmaz.” 450
Şübhəsiz ki, xəlifə Ömər bin Əbdüləzizi tədvinə şövq edən səbəblər onun Peyğəmbər (ə) sünnəsinin aradan getməsi və hədis dəllallarının fəaliyyəti olmuşdur. O, təkcə bu işdə fərman verməklə kifayətlənməmiş, əlinə qələm-dəftər alaraq özü də hədisləri yazmağa başlamışdır.
447 İ. Canan, Hədis üsulu və hədis tarixi, səh. 106 448 Əllamə Təbatəbai, adı çəkilən əsəri, səh. 42 449 həmin mənbə, səh. 42 450 Səhihi-Buxari, c. I, səh. 33, İbn Sad, ət-Təbəqat, c. II, səh. 134, Sübhi əs-Saleh, adı çəkilən əsəri, səh. 34-35, İ. Canan, adı çəkilən əsəri, səh. 106-107, M. Ə. əl-Xuli, Miftahüs-sünnə, səh. 21
[105]
Xəlifəinin bu rəsmi göstərişindən sonra bölgə valiləri yazılan hədisləri dəftər halında xilafət mərkəzinə göndərmişlər. İbn Şihab əz-Zühri rəvayət edir: “Ömər bin Əbdüləziz sünnənin cəm edilməsini əmr etdi. Biz də onu dəftər-dəftər yazdıq. Ömər bin Əbdüləziz hakimiyyəti altında olan hər bir yerə bunlardan bir dəftər yolladı.” 451
Əməvi xəlifəsinin bu rəsmi fərmanından irəli gələn bu işdə hədis yazanlar təkcə Peyğəmbərin (ə) deyil, o cümlədən səhabə və tabeundan gələn xəbərdəri də qələmə almışlar. Həmçinin hədisləri tədvin edən zaman hədislərin bütün növünün (səhih, həsən, zəif) bir-birlərindən fərqləndirmədən bir yerə toplamışlar. Xəlifə verdiyi bu rəsmi fərmanın bəhrəsini görməmiş, hicri 101-ci ildə vəfat etmişdir. Lakin onun atdığı bu addım bütün İslam alimləri tərəfindən müsbət qarşılanmış və ona bu əməlinə görə rəhmət oxumuşlar. Şübhəsiz ki, xəlifənin atdığı bu rəsmi addımın İslam dünyası üçün böyük faydaları olmuş, şəri dəlillərin itib-batmasının qarşısı alınmışdır. Ömər bin Əbduləzizin bu rəsmi fərmanına ilk əməl edən və bu işdə böyük zəhmətlər sərf edən şəxs İbn Şihab əz-Zühri olmuşdur (öl.124/742). O, etdiyi bu əməlindən iftixar hissi keçirərək demişdir: “Bu elmi məndən öncə heç kəs tədvin etməmişdir.” 452
tədvin edən kimsə İbn Şihab əz-Zühridir” demişdir. 453
Əlbəttə ki, Zühri haqqında verilən bu məlumatlar heç də tədvin işinin məhz ona aid olub, başqalarının bu işdə rolu yoxdur mənasına gəlməməlidir. Əgər biz Peyğəmbər (ə) dönəminə nəzər salsaq tədvin işinin əsil kökünün məhz o dövrdə olduğu qənaətinə gələcəyik. Çünki Allah Peyğəmbərinin(ə) ən yaxın səhabələri, o cümlədən İmam Əlinin (ə) və digərlərinin Peyğəmbərin (s) hədislərini yazıb kitab halına salması tarixə məlumdur. 454
Zührinin ilk müdəvvin olması isə onun bu işə rəsmi dövlət fərman ilə başlamasına görədir. Deməli,tədvinül-hədis Zühri ilə rəsmən başlamış, onun müasirləri və tələbələri tərəfindən geniş yayılmışdır. Tədvin işindən çox keçmədən toplanan hədislər fiqh bablarına, ehtiva etdiyi mövzularına və səhabə ravisinə görə təsnif edilmişdir.
Təsnif lüğətdə “sinifləndirmək”, “eyni cünsdən olan şeyləri bir araya gətirib digər cinslərdən ayırmaq” mənalarındadır. Hədis elmindəki mənası isə hədisləri mövzularına görə ayırıb eyni mövzudakıları bir bab (fəsil) içində toplamaq deməkdir. 455
451 İ. Canan, adı çəkilən əsəri, səh. 109 452 Sübhi əs-Saleh, adı çəkilən əsəri, səh. 36 453 Fəthül-bari, c. I, səh. 140 454 bax: Seyid Həsən əs-Sədr, Təsisüş-şiə, səh. 278-295 455 T. Köçyigit, Hədis istilahları, səh. 429 Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|