Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IX FƏSİL HƏDİSLƏRİN YAZILIB KİTAB HALINA SALINMASI VƏ MÖVZUSUNA GÖRƏ TƏSNİFİ
- 9.1.HƏDİSLƏRİN TƏDVİNİ
[102]
Həmçinin Məsumların (ə) özlərindən gələn hədislərdə də mənan rəvayətə icazə verilməsi açıq-aşkar görünməkdədir. Belə ki, Peyğəmbər (s) buyurur: “Haramı halal,halalı haram edəcək dərəcədə mənanı pozmadığınız halda hədisi dəyişik ləfzlərlə (mənan) rəvayətetməniz caizdir.” 440
Həmçinin Məhəmməd bin Müslimrəvayətedir: İmam Sadiqə (ə) dedim: “Səndən hədis eşidirəm, sonra da buna bəzi sözləri artırır, bəzilərini də azaldıram”. O, buyurdu: “Əgər anlamı qəsd edirsənsə, bunun eybi yoxdur.” 441
kimi alimlər etiraz etmişlər. 442
Hədisin məna ilə rəvayətedilməsini caiz bilən alimlər bəzi şərtlər irəli sürmüşlər. Bu şərtlərlə tanış olmaq əlbəttə ki, faydalı olardı. Həmin şərtlər aşağıdakılardır: 1) Hədisi mənən rəvayət edən şəxs, kəlmələrin anlamlarını yaxşı bilməlidir. 2) Dəyişdirdiyi kəlmələrin sinonimləri olmalıdır. “Qüud” yerinə “cülus” kimi… 3) Hədis sifat hədisləri kimi mütəşabeh olmamalıdır. 4) Hədisin əsli əzbərindədirsə, mənan rəvayət caiz deyil. 443
IX FƏSİL HƏDİSLƏRİN YAZILIB KİTAB HALINA SALINMASI VƏ MÖVZUSUNA GÖRƏ TƏSNİFİ
440 İ. Çakan, Hədis, səh. 66 441 Küleyni, Üsuli-kafi, c. I, səh. 64 442 Sübhü əs-Saleh, Hədis elmləri və Hədis istilahları, səh. 64 443 geniş məlumat üçün bax: İ. Çakan, adı çəkilən əsəri, səh. 67, Şövkani, İrşadül-fuhul, səh. 54-55 [103]
Qeyd olunduğu kimi hədis İslam dinində dini təfəkkürün və hökmlərin Qurani- kərimdən sonra ikinci əsas mənbəsidir. Elə bu səbəbdəndir ki, hələ səhabələr dönəmində hədisə böyük önəm verilmiş və onların yazılıb qorunmasına, gələcək nəsillərə ötürülməsinə böyük zəhmət sərf edilmişdir. Təəssüflər olsun ki, hədislər ilk dövrlərdə rəsmi şəkildə yazılıb bir araya gətirilməmişdir. Əlbəttə ki, qeyri-rəsmi şəkildə olsa da hədislər yazılmış və qorunaraq sonrakı dövrlərə intiqal edilmişdir. Bunun bariz misalı bəzi səhabələrin Peyğəmbərdən (s) eşidib yazdıqları və hədis ədəbiyyatı tarixində “Səhifə” deyə adlanan yazılardır. Şükrlər olsun ki, sonrakı dövrlərdə hədislərin rəsmi yazılması və bir araya toplanması işi gerçəkləşmişdir. Məlum olduğu kimi xülafai-raşidin dövründə (632- 661) hədislərin yazılması işinə rəsmi şəkildə başlanmamışdır. Hətta bu işə nəinki rəsmi şəkildə başlamaq, hədislərin özünü belə yazmaq və ya nəql etmək əvvəlki iki xəlifənin dövründə qadağan edilmişdir. İslamın ilk xəlifəsi Əbu Bəkr (632-634) öncə bəzi hədisləri toplamış sonra da onları yandırmışdı. 444 Həmçinin ikinci xəlifə Ömər bin Xəttab (634-644) hədislərin rəsmi yazılıb bir araya gətirilməsinə qərar vermiş, lakin sonradan bu qərarından daşınaraq hədislərin rəvayətedilməsini belə qadağan etmişdir. Ürvə bin Zübeyr rəvayət edir: “Ömər bin Xəttab hədislərin yazılmasını arzu edərək bu mövzuda səhabələrin fikrini öyrəndi. Onlar bu görüşə qatıldılar. Ömər tərəddüd içərisində olduğu üçün bir ayçəkən bir məşvərət etdi. Nəhayət o, bir gün gəti qərarını verərək dedi: “Bildiyiniz kimi hədislərin yazılmasını sizlərə ərz etmişdim, sonra düşündüm və bu qərara gəldim: Sizdən öncə əhli-kitabdan bəziləri Allahın kitabından başqa şeylər yazmışlar və onlara əhəmmiyyət verərək Allahın kitabını bir tərəfə buraxmışlar. Allaha and içirəm ki, mən onun kitabını bir şey ilə əsla qarışdırmaram.” 445
əllərinə düşən hədisləri yandırır və hədis nəql olunmasını qadağan edirdilər. Buna görə də hədislərin əksəriyyəti təhrif olundu, unuduldu və nəticədə hal-hazırda mövcud olan arzuolunmaz vəziyyət yarandı.” 446
Lakin bütün bu deyilənlərə baxmayaraq bir çox səhabələr qeyri-rəsmi şəkildə də olsa, hədislər yazmışlar. Xəlifələrin hədislərin yazılmasını qadağan etmələri isə onların öz dövrlərini lazımı səviyyədə qiymətləndirmələrinin nəticəsidir. Ola bilsin ki, onların dövründə hədislərin kütləvi şəkildə yazılıb nəql olunması müsəlmanlar içində bir çox problemlərə səbəb ola bilərdi. Hər halda bu böyük səhabələr atdıqları addımlarında hansı məsuliyyəti daşıdıqlarını daha yaxşı bilirdilər. Buna görə də onların gördükləri işlərə görə tarix qarşısına çıxarılıb dəyərləndirilməsi və bir az da irəli gedib tənqid edilməsi yolverilməzdir.
444 Sübhi əs-Saleh, Hədis elmləri və Hədis istilahları, səh. 30, Zəhəbi, Təzkirətül-hüffaz, c. I, səh. 5 445 Sübhi əs-Saleh, adı çəkilən əsəri, səh. 30, həmçinin bax: X. Bağdadi, Təqyidül-elm, səh. 50, Cameu bəyanil-elm, c. I, səh. 64, İbn Səd, Ət-Təbəqat, c. I, səh. 206, Əllamə əl-Hindi, Kənzül-ümmal, c. V, səh. 239 446
Əllamə Təbatəbai, İslamda şiəlik, səh. 116 Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|