Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7). Sünənlər
- B).Dirayə yönündən hədis elmi
[82]
və hədislərinin hamısını həzrət Peyğəmbərin(s) söz, fel və təqrirlərindən ibarət olan mərfu hədisləri təşkil edən kitablara deyilir. 388
8).Müstədrək- bir müəllifin şərtlərinə uyğun olduğu halda kitabında qeyd etmədiyi hədislərin toplandığı kitablara deyilir. Müstədrəklərin ən məşhuru Hakim ən- Nişapurinin “Səhiheyn” üzərinə yazdığı “Müstədrəkaləs-səhiheyn” əsəri, 389
Şiəlikdə isə Əllamə Nurinin “əl-Müstədrək alə vəsailiş-şiə” əsəridir. 9). Müstəxrəc- mühəddisin hər hansı bir kitabın hədislərini, o kitabın müəliflərinin sənədləri ilə deyil, özünə çatan başqa sənədlərlə rəvayət etməsidir. 390
Əvanənin “Səhihi-Müslim” üzərinə, Əbu Əli ət-Tusinin “Sünəni-Tirmizi” üzərinə yazdıqlarını göstərmək olar. 391
10). Ərbəun- müəllifi maraqlandıran hər hansı mövzu və ya dəyişik mövzularda toplanmış qırx hədisdən ibarət olan kitablara deyilir. 392 İlk ərbəun müəllifi olaraq tanınan şəxs Abdullah bin əl-Mübarəkdir (öl.181 h/q). Bundan sonra da bu iş davam etdirilmiş və məşhur hədisşünaslar, o cümlədən Dəraqutni, Hafiz bin Həcər və s. şəxslər bu ad altında əsərlər meydana gətirmişlər. 393
11). Möcəm- səhabələrin İslama ilk girənlərin, şeyxlərin və yaxud da ölkələrin adlarına görə hədislərin əlifba sırası ilə sıralandığı kitablardır. 394 Möcəmlər içərisində ən məşhuru Təbəraninin “Möcəmu-səğir, mütəvəssit və səğir” əsərləridir.
Hədis elminin ikinci ən böyük və ən mühüm hissəsi dirayə baxımından hədis elmidir. Bu elmin tərifi şübhəsiz ki, hədisşünaslar tərəfindən verilmiş və onun hüdudları göstərilmişdi. Ümumiyyətlə dirayəelminə aşağıdakı təriflər verilmişdir: “Dirayə lüğətdə elm və diqqətlə oxumaq (mütaliə) mənasındadır… İstilahda isə bir elmdir ki, onunla hədisin mətni, onun sənədi, nəql olma yolları, səhihindən zəifi araşdırılır. Həmçinin bu elmin vasitəsi ilə məqbul hədislər mərdud hədislərdən seçilib öyrənilir.” 395
Həmçinin bu elmə aşağıda göstərilən digər bir tərif də verilmişdir:
388
Talat Koçyigit, Hədis islahatları, səh. 398 389
Cəfər Sübhani, Üsulul-hədis və əhkamuhu, səh. 232Sübhi Saleh, Hədis elmləri və Hədis istilahları, səh. 100-101 390
Cəfər Sübhani, Üsulul-hədis və əhkamuhu, səh. 232S.əs- Salih, Hədis elmləri və Hədis istilahları, səh. 101 391
bax: həmin mənbələr 392
İ. Çakan, Hədis üsulu, səh. 70 393
İ. Çakan, Hədis üsulu, səh. 278-279 394
Cəfər Sübhani, Üsulul-hədis və əhkamuhu, səh. 232S.əs- Salih, Hədis elmləri və Hədis istilahları, səh. 100 395
Cəfər Sübhani, Üsulul-hədis və əhkamuhu, səh. 14 [83]
“Dirayə yönündən hədis elmi, qəbul, rədd və bunlara məxsus sənəd və mətnin halları onunla öyrənilən elmdir.” 396
Digər nəhəng hədis alimi Şeyx Bəhaəddin əl-Amili bu elmə belə tərif vermişdir: “Həqiqətən onunla hədisin sənədi, mətni, onun keyfiyyəti öyrənilib rəvayətedilməsi və nəql edilməsinin metodu öyrənilir.” 397
belə məlum
olur ki,
dirayə baxımından hədis elmi rəvayətbaxımından hədis elmindən mövzusuna görə fərqlənir. Belə ki, bu elmin vasitəsilə Məsumlardan (ə) nəql olunan hədislər, bu hədisləri nəql edən ravilər tam tədqiq edilir, səhihi zəifindən ayrılır və nəql etmə metodları göstərilir. Rəvayətbaxımından hədis elmində hədis kitabları, onların müəllifləri, hansı dövrdə yazılması tədqiq edildiyi halda, dirayə elmində isə bu kitablarda yer alan hədislərin mətn və sənədi araşdırılıb tədqiq edilir. Dirayə baxımdan hədis elminə bəzən hədis üsulu və ya hədis istilahları adı da deyilir. Həmçinin bu elmə bəzən Ülumul-hədis də deyilmişdir. Hədis elminin bu bölümü ümumiyyətlə İslam elmləri içərisində ən şərəfli bir elm olmaqla yanaşı, həm də ən iri həcmli və ən çətin elm kimi dəyərləndirilmişdir. Çünki bu elm vasitəsi ilə alimlər şəri hökmləri əldə edirlər. Bildiyimiz kimi, bütün şəri məsələlərin ikinci əsas qaynağı olan hədis mütləq bir şəkildə incələnərək kitablarda yer almışdır. Şübhəsiz ki, hər hansı bir hədisi kitabına yazan müəllif həmin hədisləri“qəlbir”dən keçirərək ən səhihini ələ almış və “qəlbir”dən keçməyənləri kənara qoymuşlar. Ümumiyyətlə dirayə və ya üsul elminin tərifindən belə nəticə çıxarmaq olur ki, bu elmdə hədisin lüğəti və istilahi mənaları, hansı şərtləri və çeşidləri daşıması, hansı yollarla alınır və nəql edilir, onun sənədi nədir, sənədində yer alan ravilər araşdırılır və kimliyi ortalığa qoyulur. Deməli, buradan bir daha aydın olur ki, üsul elmi olmadan hədislərdən hökm çıxarmaq mümkün deyildir. Buna görə də bu elmə müasir dövrdə hədis elminin metadologiyası da deyilir.
Məlum olduğu kimi hədisləri tədqiq və təhlil etmədən İslamın ideologiyasına, onun əsaslarına və şəri hökmlərinə dürüst şəkildə əməl etmək qeyri-mümkündür. Buna görə də müsəlman alimləri nəql edilən hədisləri daha da dəqiqləşdirmək üçün üsul elmini yaratmış və bunun vasitəsilə məqsədlərinə nail olmuşlar. Üsul elminin nə vaxt meydana gəlməsi və bu sahədə ilk əsərin kim tərəfindən yazılması hədis alimləri içərisində ixtilaflı məsələlərdəndir. Amma bu ixtilafın olmasına baxmayaraq əksər hədisşünaslar bu elmin tarixini Peyğəmbərin (s) dövrünə bağlayırlar. Belə ki, Peyğəmbərin (s) bu elm haqqında xüsusi bir buyruğu olmasa da özü haqqında yalana yer verilməməsini çox israr etmişdir. Şübhəsiz ki, bu elmin tarixinə nəzər saldıqda bizə məlum olur ki, üsul elminə aid olan bəzi məsələlər məhz səhabələr dövrünə aiddir. Çünki bəzi səhabələr bir- birlərindən eşitdikləri hədisləri daha da dəqiqləşdirmək üçün eşitdiyi kimsədən şahid
396 Ali Özək, Hədis Ricalı, səh. 3 397 Bəhaəddin əl-Amili, əl-Vəcizə, səh. 7 Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|