Qaraqalpaq indd
Yüklə 5,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı
- КАРАКАЛПАКСКАЯ ЛИТЕРАТУРА РЕЗЮМЕ
Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 410 411 aldığı “Balıkçı Kızı” romanında Aral balıkçılarının zor hayatı yansıtılır. Roman hadiselerin derinliğine inebilmesine, halk yaşamını geniş planda yansıtmasına, milli motiflere yer vermesine, tarif edilen dönemin sosyal manzarasını başarı ile aksettirilmesine göre Karakalpak nesrinin önemli numunelerinden kabul edilir. Karakalpak edebiyatında T.Kaipbergenov yaratıcılığı son derece yeni bir gelişmedir. Onun eserlerine Karakalpaklar’ın tarihi mücadelesinin önemli aşamaları yansımıştır. Kaipbergenov’un “Sekreter”, “Sağ Ol, Öğretmen”, “Buz Damla”, “Son Savaş”, “Karakalpak Kızı”, “Uykusuz Geceler”, “Ma manbiy”, “Karakalpakname”, “Göz Bebeği” “Karakal- pak lar Hakkında Destan”gibi roman ve uzun hikâyeleri birçok okuyucunun beğenisini kazanmış,değişik dillere de tercüme edilmiştir.Yazar her bir eserinde atılan düğümleri çözmek için çeşitli ve farklı tahkiye tekniklerinden istifade etmiştir. T.Kaipbergenov’un eserlerinin tamamı ilgi çekicidir. Fakat onun yaratıcılığının en önemli eseri “Karakalpaklar Hakkında Destan”üçlemesidir. Yazar, Karakalpak edebiyatında ilk destançı roman yazarı olarak tanınmaktadır.Bu romanın başlıca maksadı millî birlik fikrini işlemektir. Üçlemede tarihle edebiyat birbiriyle doğal şekilde birleşmiş, tarihîşahsiyetlerin halkın kaderindeki yeri ve rolü incelenmiştir. Yazar eserin başından itibaren folklorik, etnografik malzemelerle ve tarihi kaynaklarla çatışmış, onları sorgulamıştır.Üçlemede devlet adamı ve halk arasındaki sorunlara dikkat çekilmiştir. Eserin baş kahramanları Mamanbiy, Aydos Biy, Yernezer Biy, Yernezer-Alagöz ve diğerlerinin şahsında devlet adamlarının karakterinde olması gereken hoşgörü, öngörü, hedefe yönelme, halkı yönlendirme kabiliyeti gibi özellikler işlenmiştir. Eserde halkın psikolojisi sürekli tahlil edilmiştir. Yazarın tahkiyede kullandığı en önemli edebi yöntemlerden biri “susma poetikası”dır. Eserde destan ve romanın başlangıcı birbirini doğal şekilde tamamlar. Yazar eserin bazı yerlerinde halkın çeşitli tarihîsüreçlerini kendi edebi hayal gücünün gücünden istifade ederek kendine göre şekillendirmeye çalışmıştır. T.Kaipbergenov yaratıcılığında “Karakalpaklar Hakkında Destan”üçlemesi ile birlikte “Karakalpakname” romanı da önemli yer tutmaktadır.Bu romanın konu ve anlatımında rivayet ve efsanelerden geniş surette istifade edilmiştir.Bu eserde de yazar yine de halkın tarihî geçmişine bir göz atar, Karakalpakların diğer Türk halklarının etnografyası, kültürü ve dili ile ilgili genel özelliklerinden bahseder. T.Kaipbergenov “Karakalpakname”de milli meselelerle birlikte doğa ve çevre problemleri, ahlak, maneviyat, felsefe, psikoloji gibi mevzulara da değinmiştir. *** Karakalpak edebiyatında tiyatro yazarlığı 1930’lu yıllarda oluşmaya başlar. Milli drama yazarlığının gelişiminde S.Məcidov, A.Ötepov, Y.Aymirzeyev, N.Davkarayev gibi isimlerin önemli rolü olmuştur. 1930’ların tiyatro eserlerinde Alpamıs, Gülayim, Yernezer-Alagöz gibi halk ideallerini tecessüm ettiren destan karakterlerine müracaat edilmiştir. 1940 ve 1960’lı yılların Karakalpak tiyatro eserlerinde bir taraftan savaşın yıkıcılığı ve dehşeti işlenirken diğer taraftan kişisel ve toplumsal çatışma ve çelişkiler de işlenmiştir. Y.Aymirzeyev’in “Teğmen Yelmuradov”, S.Hocaniyazov’un “Bizim Bahadır”, A.Begimov’un ve T. Allahnezerov’un “Garip Âşık”, P.Tlegenov’un “Birinci Fit” piyesleri bu türden tiyatro eserleridir. Ayrıca bu dönemde N.Yeşmanov’un ve R.Yeşimbetov’un “Otlakta Düğün”, T.Seyidcanov’un “Karagözlü Güzel”, A.Şahmuradov’un ve İ.Yusupov’un “Kırk Kız”, T.Abdulov’un ve T.Bayandiyev’in “Karaqalpaq Kızı” Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 412 413 gibi bazı Karakalpak piyeslerinde ve müzikal komedilerinde manevî, ahlakî, sosyal ve psikolojik sorunlar ele alınmıştır. 1970 ve 1980’li yıllarda Karakalpak tiyatro yazarları yeniden tarihi konulara yönelmişler “Berdağ”, “Ebu Reyhan Biruni”, “Yeni Arzu Yollarında” gibi piyesler yazmakla tarihin önemli sayfaları dikkat merkezine çekilmiştir. 1990 sonrasında Karakalpak yazarları diğer Özbek, Türkmen, Kazak, Rus ve diğer milletlerin sahne tecrübesin- den yararlanmakla millîtiyatroya yeni bir yön ve yeni bir hareket getirmeye çalışmaktadırlar. Karakalpak tiyatrosu, daha geniş manada Karakalpak edebiyatı bugün de sanat arayışlarını sürdürmektedir. КАРАКАЛПАКСКАЯ ЛИТЕРАТУРА РЕЗЮМЕ Каракалпакская литература как и любая самобытная система худо жественного слова своими корнями уходит вглубь веков. Ее истоками были фольклорные образцы и эпические произведения, воспевающие длительный путь борьбы каракалпаков за сохранение своей целостности и независи мости. Входя в разные исторические периоды в состав Хорезма, Бухары, Ферганы, Среднего и Старшего Джузов, каракалпаки вели ожесточенные войны с джунгарами-калмыками, с войском Надиршаха, соседними ханствами. В то же время каракалпаков долгое время раздирали междоусобные и межплеменные распри. В результате длительной борьбы и кочевого образа жизни число народа значительно уменьшилось. Каракалпаки с трудом уцелели перед натиском иноземных завоева- телей. Борьба за сохранение целостности продолжалась вплоть до ХХ в. В 20-ые годы ХХ века каракалпаки сперва добились права создания Автономной области, затем Автономной республики, а в конце ХХ века была образована Каракалпакстанская Республика в составе Республики Узбекистан. Каракалпаки сегодня компактно живут как в Каракалпакстане, так и за его пределами, в частности, в Узбекистане, Казахстане, Туркменистане, Турции, Афга нистане, Ираке, Рос сии и т.д. На протяжении веков каракалпаки развивали богатое устное творчество. Наряду с многочисленными лирическими образцами «хейжар», «беташар», «хайя», «кошласу», «жоклау», «хайтар», «бадик», «гулапсан», «рамазан», народными и историческими песнями, пословицами и поговорками у них имеются эпические Yüklə 5,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|