Qaraqalpaq indd
Yüklə 8,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 130 131 VI. QARAQALPAQ XALQ NƏĞMƏLƏRİ
- Qaraqalpaq nəğmələrinin forma və məzmun zənginliyi. Qaraqlapaq nəğmələrində sevgi mövzusu. Nəğmələrdə işıqlı
- Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı
Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 130 131 VI. QARAQALPAQ XALQ NƏĞMƏLƏRİ Xalq nəğmələrinin qaraqalpaq folklorunda yeri. Qaraqalpaq xalq nəğmələrinin zənginliyi və rəngarənəgliyi. lirik, ibrətamiz nəğmələr, beşik nəğmələri. Nəğmələrdə sosial-məişət həyatının, xalqın xarakterinin, tarixinin, psixologiyasının, xalq ideallarının, insan hisslərinin, fərdi əhval-ruhiyyəsinin, emosiyalarının, ümidlərinin əksi. Qaraqalpaq nəğmələrinin forma və məzmun zənginliyi. Qaraqlapaq nəğmələrində sevgi mövzusu. Nəğmələrdə işıqlı xoşbəxt lik, qayğısız şənliyin, xəfif kədərin, vüsalın, ümidin, insan ləyaqətinin əksi. Qaraqalpaq xalq nəğmələrinin lirik qəhrəmanı. Sevgi nəğmələrində kolliziyalar. Qaraqalpaq ibrətamiz nəğmələrində bədiilik əlamətləri. Tarixi nəğmələrin qaraqalpaq folklorunda rolu. Qaraqalpaq beşik və uşaq nəğmələri. Nəğmələrin struktur – kompozisiya və ideya-məz mun xüsusiy yətləri. Nəğmələrdə simvolikalardan, metafora lar- dan, hiperbola lardan, müqayisələr dən, epitetlər dən, əzizlə- yici ifadələrdən, oxşamalardan is ti fadə. Qaraqalpaq xalq nəğmələrinin oynaqlığı, lirik melodiyalar. Qaraqalpaq nəğmələri – xalq professional poeziyasının və milli mu siqi- sinin tükənməz mənbəyi kimi. Qaraqalpaqların şifahi bədii yaradıcılığında nəğmə olduq- ca mühüm yer tutur. «Qaraqalpaq poeziyası antologi yası» kitabında bu janrın müxtəlifliyini və zənginliyini əks etdirən çoxsaylı xalq nəğmələri vardır. Onlardan bir neçəsinin adını çəkək: lirik – «Mənim gözəlim», «Dodaqların şirindir», «Əziz dost», «Külək əsir», «Bax, iki gözəl gedir», «Mən harda olsam da», «Özün axtar», «Su ver», «Muxalles», «Qızlar, yurtaya gəlin», «Sənin gözlərində nə gizlənibdir», “Məni tərk etmə, sevgilim», «Sevgilinin həsrəti», «Toy», «Sevgi nəğməsi», «İpək və məxmərə bürünmüsən», «Sevgilim, nə vaxt qovuşarıq?», «Mən qamətli idim, mən ağüz idim», «Qızın nəğməsi», «Mənim çiçəkli bağıma uçmursan», «Mənim sevgilimi yağışda yuma»; ibrətamiz – «Pis nədir?», «Təpiyini yerə döyən at», «Doğma elimdə özgə kimi yaşayıram», «Cigitə nə lazımdır?», «Sədir - pəhləvan», «Molla», «Pritça», «İşan» və s.; beşik və uşaq nəğmələri: «Layla», «Tərəf hansıdır», «Ey, dəvələr» və başqaları vardır. Qaraqalpaq xalq nəğmələri tarixi, mədəni və estetik baxımdan maraqlı və rəngarəngdir. Mərasimlərlə bağlı olmayan bu nəğmələr xalqın sosial-məişət həyatının müxtəlif tərəflərini əks etdirməklə, həm də feodal cəmiyyətinə qarşı çıxır və milli xarakteri, xalqın ideallarını, tarixini və psixologiyasını əks etdirir. V.Q.Belinski vaxtı ilə yazırdı ki, xalq nəğmələri “tarixin özündən daha çox xalqın daxili məişətinin mühüm göstəricisi olmaqla onun vətəndaşlıq ölçüsü, ruhunun güzgüsü» kimi xidmət edə bilər. 1 Qaraqalpaq xalq nəğmələri - insan hisslərini obrazlı bir şəkildə əks etdirən yaradıcılıqdır. Onlar dilin gözəlliyi, fikrin poetikliyi və yüksəkliyi, gələcəyə istiqamətliliyi ilə fərqlənir. Bu nəğmələr nəinki sevgi, həsrət, maraqlı görüsün intizarı, insanların yüksək vətəndaşlıq hissinin əks-sədasını tərənnüm edir, həm də zarafatyana xarakterlidir. Bəs Qaraqalpaq xalq nəğmələrinin başlıca xüsusiyyəti, məzmunu necədir və nədən ibarətdir?! Qaraqalpaqların lirik nəğmələrində, hər şeydən öncə, insanın dünyanı dərki, onun şəxsi hissləri, ümidləri, narahat lıqları öz əksini tapır. Qaraqalpaqların lirik nəğmələri son dərəcə intim və ürəyəyatandır. Onlar məzmun və forma zənginliyinə görə fərqlənir. Məsələn, lap uzaq keçmişin lirik nəğmələrində xalq həyatının müxtəlif özünəməxsus problemləri öz əksini tapırsa, digərlərində işıqlı gələcək, qayğısız uşaqlıq, xəfif kədər, həsrət, gələcək Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 132 133 arzular, gənclik, gözəllik, sevgi, təbiət, vətən, azadlıq, insan ləyaqətinin və ədalətin müdafiəsi kimi çağırışların şahidi oluruq. Ənənəvi lirik nəğmələrin əksəriyyəti kədər və qüssə ilə doludur. Bunlara nümunə kimi «Əziz dost», «Külək əsir», «Mən harda olsam da», «Məni tərk etmə, sevgilim», «Sevgilinin həsrəti», «Sev gilim, nə vaxt qovuşarıq», «Mənim çiçəkli bağıma uçmursan» və başqalarını göstərə bilərik. «Əziz dost» nəğməsindən aşağıdakı parçalara müraciət edək: Hə, əzizim, mən çoxdan hiss edirəm, Məni əvvəlki tək sevə bilmirsən. İndi düşünürəm – mənə fərqi yox – Daha əvvəlki tək əzizləmirsən. Sənin qəlbin bir gülzardır məminçün, Nə edim qarşımda qönçə açmadın. Bəlkə gül yox, sən başqa qönçəsənmiş, De, kimin önündə sən baş əyirsən?! 2 - Bu bəndlərdə gənc oğlanın kədər dolu hissləri öz əksini tapmışdır. O, sevgilisinin onu əvvəlki tək sevə bilməyəcəyindən gileylidir. Ona görə qan-yaş tökür ki, bəlkə də qızın ona yazığı gələcək və düşünüb geri dönəcək. Gənc oğlan son dərəcə düşkün əhval-ruhiyyədədir. O, bilir ki, ürəyini dələn bu sevgi çoxdan məhv olub və elə buna görə də sevgilisindən ayrı olduğundan onun göz yaşı qurumur. Gənc oğlanı baş qa bir fikir də narahat edir: görəsən nəyə görə sevgilisi qəlbini başqasına verir. Qaraqalpaq xalq nəğmələri daim zəiflərin və kömək siz- lərin tərəfindədir. Təsvirin mərkəzində onların taleyi öz ək- sini tapır, bu talelər bədliyə, böhtana, yalana qarşı saflığın, xe yir xahlığın, ədalətin qalib gələcəyini tərənnüm edir. Qəh- rəmanları müşayiət edən insanlar onların özündən daha qüv- vətli göstərilir və burada onların, yəni qəhrəmanların mə nəvi qələbəsi daha güclü əks olunur. Xalq nəğmələrinin əksəriyyəti sevgi mövzusundadır. Bu nəğmələrin mərkəzində gənc oğlanlar və gözəl qızlar dayanırlar. Əksər hallarda bu mahnılarda gənclərin nakam məhəbbətindən söhbət gedir. Nəğmələrin bir neçəsində gənc oğlanın sevgilisinin başqasına, daha varlı birisinə verildiyi göstərilir. Bu, «Məni tərk etmə, sevgilim» nəğməsində daha aydın görünür: Bilirəm quşlar uçur uzaq ellərə, Tək yerin dəyişmir bu quş qarabay. Məni tənha qouyb uçub getmə sən, Məni yalqız qoyma sən, ay sevgilim! Qoy lap uçub getsin payızda quşlar, Bahar gələn zaman geri qayıdar. Sən uçub getdinsə əlim üzülər, Məni qoyub getmə, sən ay sevgilim! (c.123) Burada sevgilisinin başqa bir oğlana verilməsini izlə yən gəncin hiss-həyəcanı relyefli əks olunmuşdur. Bununla be lə qızı həqiqətən sevən cavan oğlan heç nə edə bilmir. O, əzab çəkir. Bilir ki, sevgilisi onun yanına bir daha qa yı t ma ya caq, buna görə də darıxır, kədər, qüssə içində vargəl etməklə ni da edir: «Məni tərk etmə, sevgilim!». Demək olar ki, eyni ilə bu- na uyğun bir ruhda digər bir nəğmə «Sevgilinin həsrəti» nəğ- m əsi də vardır ki, burada yenə də gənc oğlan və qız dö zül məz vəziyyətdə təsvir olunurlar. Bu nəğmə formasına görə di gər- lərindən fərqli olsa da, məzmun baxımından onlara ya xın dır: Yüklə 8,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|