Qaraqalpaq indd
Yüklə 8,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 170 171 Yuxusunun yarısı
- Ona belə həyat başqa harada qismət olacaq
- Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 172 173 X. QARAQALPAQ NAĞILLARI Nağıllarda xalqın həyatının, psixologiyasının
- «Qızıl daş», «Ögey ana», «Varlı oğlu, kasıb oğlu» və digər nağılların ide ya-bədii səciyyəsi. Sehrli nağılların obrazlar
- «Yerş», «Bacarıqlı cigit», «Hiyləgər tülkü», «Ağacdələn və tülkü», «Eşşək və öküz», «Eşşək və dəvə», «Eşşək hiyləgərliyi»
Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 170 171 Yuxusunun yarısı Ömirbəyin dostları yurtada oturub gecələr gördüyü yuxularını danışırlar. Növbə Ömirbəyə çatır. - Mən elə bir yuxu görmüşəm ki, o, yalnız yarıdan ibarətdir, deyir: - Bu necə ola bilər? – dostları təəccüblənirlər. Ömirbəy deyir: - Gördüm ki, çiynimdə bir kisə qızıl aparıram ağırlıq çiynimi ağrıtmağa başladı. -Hə, nə olsun ki, oyananda, qızıl yarım kisə idi? - Yox, gözümü açanda gördüm ki, kisə yoxdu, amma çiynim hələ də ağrıyır. Ona belə həyat başqa harada qismət olacaq? Bir dəfə Ömirbəyin arvadı kasıblıqdan, aclıqdan, yalavaclıq dan boğaza yığılıb ərindən soruşur: - Ömirbəy, sən ki, belə ağıllısan, hər şeyi bilirsən, de görüm, bu kasıblıq bizdən nə vaxt əl çəkəcək? Ömirbəy gülüb cavab verir: - Sən mənimlə çoxdan birgə ya- şa yır san, görünür, məni hələ yaxşı tanımırsan. Özün fikirləş, sən çox yaxşı, mehriban, sakit ev sahibəsisən, elə mən də sakitəm, din- məz-söy ləməz həyatımızı yaşayırıq – hamıynan da münasibətimiz yaxşıdır. Onda kasıblıq nəyə görə bizdən kənarlaşmalıdır. Burda kasıblığın yeri olduqca rahatdır. Məgər biz onu söyürük, təhqir edirik? Belə həyatı buradan başqa o harda tapacaq. Lap az qalıb Ömirbəyin eşşəyi ölür.Az keçməmiş yolda o, eşşək nalı tapır. Nala diqqətlə baxdıqdan sonra əllərini göyə qaldırıb deyir. - Ay Allah! Əgər sən bu nalı mənə təsəlli olaraq göndər- misənsə, ömrümün sonuna qədər sənə minnətdar olaram. Belə işi başlamısansa,onda səndən kiçik bir şey də istəyəcəm. Elə et ki, mənə daha üç nal, bir eşşək göndər. Bu, sənin əlində nədir ki! Ömirbəyin adıyla Qaraqalpaqstanda çoxsaylı maraqlı olaylar və hekayətlər bağlıdır. Minlərlə, on minlərlə. Onu heç kəs də dəqiq bilmir. Deyirlər ki, bir alim bu hekayətləri saymağa başlayıb, sayını itirib. İtirəndə ona ikinci dəfə saymaq lazım gəlib. O, yenə çaşıb, sayını itirib. Uzun bir müddət keçib və o, Ömirbəyin lətifələrini saymaqla məşğul olub və beləcə tanınıb. Ömirbəyin lətifələri indi də el arasında yayılmaqda və yaranmaqdadır. Ədəbiyyat 1. Привалов Б. Вместо послесловия. Анекдоты Омирбека и некоторые вопросы сатирико-юмористического фольклора// Анекдоты Омирбека. Ташкент, «ФАН», 1970, с. 241. 2. Анекдоты Омирбека. Пер. Б.Привалова. Нукус, “Кара- калпакстан”, 1977. Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 172 173 X. QARAQALPAQ NAĞILLARI Nağıllarda xalqın həyatının, psixologiyasının, dünyagörü şü nün, estetik və bədii aləminin əksi. Qaraqalpaq xalq nağıllarında tote mist, animist, antropomorfist düşüncə tərzinin ifadəsi. Qaraqa l paq nağılla rının təsnifatı: sehrli nağıllar, heyvanlar haqqında nağıl lar, sosial-məişət nağılları və qarışıq tipli nağıllar. Sehrli nağıllar, onların heyvanlar haqqında nağıllar və sosial-məişət nağıllarından fərqi. «Gülziba», «Cadugər», «Qızıl daş», «Ögey ana», «Varlı oğlu, kasıb oğlu» və digər nağılların ide ya-bədii səciyyəsi. Sehrli nağılların obrazlar sistemi və personajları. Sehrli nağılların kompozisiya ciddiliyi və özünəməxsusluğu. Sehrli nağıllarda təhkiyənin inkişaf dinamikası. Sehrli nağıllarda bədii effektin təkrar- lanması. Sehrli nağıllardakı təzadlılıq, hiperbolizasiya və qəhrəman ların idealizasiyası. Qaraqalpaq heyvanlar haqqında nağılların bədii tematik özünəməx susluğu. «Yumşaqürəkli qoca və oğru sağsağan», «Yerş», «Bacarıqlı cigit», «Hiyləgər tülkü», «Ağacdələn və tülkü», «Eşşək və öküz», «Eşşək və dəvə», «Eşşək hiyləgərliyi», «Lovğa siçan», «Şir və hiyləgər dovşan», «Canavar və it», «Qızıl quş», «Qızılbaşlı ilan», «Tülkü və xoruz» və s. nağılların başlıca xüsusiyyətləri. Qaraqalpaq ların heyvanlar haqqında nağıllarında insan və heyvan xüsusiyyətlərinin verilməsi və insan psixologiyasının xarakterik xüsusiyyətlərinin əksi. Qaraqalpaq heyvanlar haqqında nağılların sadəliyi və rəngarəngliyi. Heyvanlar haqqında nağıllarda dialoqların özünəməxsusluğu. Təhkiyədə başlıca epizodların təkrarı. Qaraqalpaq hey vanlar haqqında nağılların nitq replikalarının dilində per so naj la rın çoxcəhətliliyi, şifahi dilin sadəliyi. Obrazların əyaniliyi, süjet və kom pozisiya dolğunluğu, ana dilinin zənginliyindən istifadə. Sosial-məişət nağılları. Sosial-məişət nağıllarında yumor və ironiya. Qaraqalpaq sosial-məişət nağıllarının ideya istiqa məti. Bu nağıllarda antiteza və əksiliklərdən istifadə. Qaraqalpaq sosial-məişət nağıllarının ideya-bədii səciyyəsi. «İtaətkar oğul», «Məs lə hət», «Ağıllı heç vaxt itməz, qızılsa çürüməz», «Başqasının malını yeyər sən – əvəzində özün əziyyət çəkərsən», «Üç qardaş», «Son beşik Həsən», «Yaşamaq və Doşamaq», «Ziba və Zinət», «Aldar Kosa», «Aldar Kosanın hiyləgərliyi», «Dörd Abdulla» və s. nağıl lar- da sosial-məişət həyatının xüsusiyyətləri. Qaraqalpaq nağıllarında komik effekt yaratma priyo- munun müxtəlifliyin dən istifadə. Qaraqalpaq sosial-məişət nağıllarında həyat həqiqətlərinin açılmasına istiqamətlənmə. Qaraqalpaq sosial-məişət nağıllarında üç, yeddi, otuz, qırx və s. rəqəmlərdən istifadə və onların simvolik mahiyyəti. Nağıl epik təhkiyənin janrı kimi qaraqalpaq xalq folklorunda mühüm yer tutmaqla daha qədim tarixə malikdir. Digər xalqlarda olduğu kimi hələ qaraqalpaqlarda da nağılın mükəmməl təsnifatı aparılmayan dövrdə qaraqal paq nağıllarının daxilinə əfsanələr, lətifələr, rəvayətlər, məhəbbət dastanlarını və s. aid edirdilər. Düzdür, ilk baxışda bu janr- ları öz aralarında çox şeylər, xeyli məqamlar yaxınlaşdırır. Lakin onları identifikasiya, ya da bir-birilə qarışdırmaq, şübhəsiz ki, doğru deyildir. Əksinə, onların bir-birindən fərqli xüsusiyyətlərini açmağa ehtiyac vardır. Nağıllar müxtəlif dünya xalqlarında olduqca geniş yayılmışdır. Onları nəinki uşaqlar, həm də böyüklər həvəslə oxuyur, həm də qulaq asırlar. Nəinki folklorçu – alimlər, həm də xalqın özü nağıl haqqında fikir yürüdür. Nağıl haqqında belə bir atalar sözü yaranmışdır: «Nağıl düzmədir, nəğmə isə olanların əksi», yaxud «Nəğmə öz düzülüşü, nağıl quruluşu Yüklə 8,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|