Qazax xalq qəhrəmanlıq dastanı
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
239 ilə vurub öldürür və atdan yerə sərir. Bundan sonra min süvari qızılbaş ordusunu yerlə-yeksan edir. Koblandının ikinci yürüşü, onun artıq bir sıra hərbi baca- rıq və vərdişlər əldə etməsinə baxmayaraq, müvəffəqiyyətsiz- liklə nəticələnir. Batır və Qaraman birgə əsir düşürlər. Məğlu- biyyətin əsas səbəbi Koblandının Qaramana qulaq asması ilə bağlıdır. Bu zaman Qaraman düşmənlərin tutduğu yeri azad etmək məqsədi ilə oraya yürüş edir. Məqsəd ilxını ordan kənar- laşdırmaq, Kobikti xanın şəhərini darmadığın etməkdən ibarət idi. Əsərdə dağıdıcılıq yürüşləri ifşa edilir. Bununla belə onlar yola tələsərkən daim möcüzəli köməkçilər olan pirlərə dua etməyi yaddan çıxarmışlar. Çünki qədim türklərin epik ənənə- lərinə uyğun olaraq pirlər və övliyalar belə vəziyyətdə batırlara kömək edirlər. Belə olduqda Qurtqanın əvvəlcədən dediyi öz yerini alır. Kobikti xanın kəhər atı ilxıdan kənarda qalsa da, öz sahibinin üstünə gəlir. Koblandı isə öz Tayburıl atında ona çata bilməyib geri dönür. Çünki, o, bundan sonra hələ qırx üç gün yetişdirildiyi yerdə qalmalı idi. Kobikti xan Tərlan atını çapa- raq ilxıya çatır. Koblandı burada yatdığı zaman Kobikti əlin- dəki toru onun üzərinə atır və onu Qaramanla birlikdə öz ordusuna aparır. Batırların əsir alındığı epizoddan sonra bu janr üçün zə- ruri hesab edilən sevgi epizodları gəlir. Burada sevgi intriqası Kobiktinin qızı Qarlıqanın əsir düşmüş batırla görüşüdür. İlk görüşdən o, Koblandıya vurulur. Kobiktinin lap uzaq yürüşlə- rindən biri zamanı qızılbaşlar tərəfindən tutulmuş müsəlman doğulmuş Qarlıqa rəhmətə getmiş anasının vəsiyyətini yerinə yetirmək məqsədi ilə özünə uyğun bir müsəlman qıpçağa ərə getməsi haqqında düşünür. Təhkiyənin davamında Koblandı ilə onun Qarlıqa arasın- dakı qarşılıqlı münasibətləri aydınlaşır, bu da onun sevgisi uğrunda öz doğmalarına qarşı satqınçılıq etməsi ilə bağlıdır. Mahiyyət etibarilə batırın qəhrəmanlıq bioqrafiyasının ikinci hissəsi onun batırlığının ikinci evliliyi ilə başa çatmasıdır. 240 Kolliziyanın əsasında əksər xalqların batır nağılları və eposları üçün xarakterik olan qədim motiv dayanır. Burada batırın öz gələcək arvadı ilə təkbətək vuruşu baş verməlidir. Yalnız öz qüvvəsində olan qıza qalib gəldikdən sonra batır onunla evlənmək hüququna malik ola bilərdi. Poemada bu ənənəvi motiv özünəməxsus izahını sonrakı dövrlərdə qədim süjetin kontaminasiyasında tapır. Qarlıqa ilə döyüşdə qələbini batır yox, onun oğlu Bokenbay qazanır. O, da altı yaşında ikən batır adına layiq görülmüşdür. Yalnız bundan sonra Koblandı əvvəl Qarlıqadan kənarlaşmaq istədiyi halda, arzu-istəyinin əksinə gedərək, onunla evlənməyə razı olur. Üstəlik batırın evlənməsinə onun Qarlıqa üzərində mənəvi qələbəsi də kömək edir. Epizodlar bir-birinin ardınca Qarlıqanın öz sevgilisinə çatması uğrunda mübarizəsini də dərindən açır. Qarlıqa Koblandı və Qaramanı əsirlikdən azad etməmiş- dən öncə onlara qaçmaqda kömək edir. Qızın əsir qəhrəmana köməyi qədim epik ənənə üçün xarakterikdir. Bu tipli və buna oxşar hallarla biz “Kitabi Dədə-Qorqud”da, “Alpamış”da, “Yusif və Əhməd”də, “Koroğlu”da da qarşılaşırıq. Belə epi- zodlar psixologizmlərlə səciyyəvidir. Qarlıqa nəyin bahasına olursa olsun sevdiyi batırı azad etmək istəyir. Koblandı Qara- manı da, Qarlıqanı da ona qaçmağa kömək etdiyinə görə pis- ləyir. Onda Qarlıqa bicliyə əl atır. Onun məsləhəti ilə Qaraman xəlvəti olaraq Kobikti xan tərəfndən ələ keçirilmiş Tayburıl batır atını ona yaxınlaşdırır. Onlar atın ayağını iplə bağlayırlar. Tayburıl kişnəməyə başlayır. Koblandı zindanı dağıdıb ordan çıxır və öz atının köməyinə tələsir. Belə olduğu halda Qarlıqa batırı öz silah-sursatı ilə yaraqlayır. O, Qaramanla birgə dü- zənliyə çapır. Kobiktinin ilxısını da öz ardınca aparır. Atasının diqqətini yayındıran Qarlıqa özünün Akmonşah atını minib ata evini birdəfəlik tərk edib, batırların ardınca çapır. Qarlıqa ikinci dəfə öz sevgi hissinin yüksəkliyini və batıra bağlığını doğma atasına xəyanət etməklə nümayiş etdirmişdir. O, atasının dəbilqəsində batıra zəif yeri bildir- 241 dikdən sonra Koblandı oxdan atəş açmaqla, Kobiktini vura bilmişdi. Qarlıqa batıra onun qəhrəmanlığının digər bir məqamın- da da kömək edir. Bu, Alşaqır xan və digər düşmən batırlarla birlikdə gedən döyüşdən qalib çıxan zaman ona Qarlıqanın kö- mək etməsi ilə bağlıdır. Düzənlikdə geridə qalmış kiyat ordus- unu axtarıb tapan Koblandının atı birdən axsamağa başlayır. Qarlıqa ona kömək etməyə gəlməyi vəd edir. O, atını çapıb ba- tırları Koblandıya köməyə çağırır. Düşmənlərlə döyüşə hazırla- şarkən Koblandı Qarlıqanı gözləyir. Öz vədinə əməl edən Qar- lıqa lazımı vaxta və lazımi yerə Qaraman batır və Oraqla birgə gəlir. Döyüşdə Koblandı Alşaqırı öldürür. Bu arada qaladan çıxmış kalmık batırları Ağanas və Toğanas Koblandını müha- sirəyə alırlar. Qarlıqa elə o andaca köməyə çatır və Ağanası mübarizədən o an kənarlaşdırır ki, Koblandı artıq bu zaman düşmən oxu ilə vurulmuş halda yerə sərilməkdə idi. Bundan sonra Qarlıqa və Koblandı təkbətək döyüşdə də qalib gəlirlər. Lakin döyüşün əsas hissəsini yenə də elə Qarlıqa həll edir. Koblandı və digər qıpçaq batırları əldən düşmüş vəziyyət- də qızılbaşların Birşimbay kimi güclü batırları ilə döyüşdükdə (o, Qarlıqanın doğma qardaşı idi) öz sevgilisini xilas etmək naminə Qarlıqa yenidən xəyanətə əl atır. Bicliyə əl atmaqla, Qarlıqa öz oxu ilə qardaşına sarsıdıcı zərbə endirir. Burada da Koblandının salamat qalmasına görə onu sevən qıza minnətdar olması fikri ortaya gəlir. Bütün bunlardan sonra Qarlıqa inanır ki, o, Koblandının məhəbbətini qazanmağa layiqdir. O, bütün fəaliyyəti ilə Kob- landıya sadiqliyini nümayiş etdirdiyindən, nəhayət Koblandı onunla evlənir. Burada batırın evlənməsinə xeyli bir-biri ilə əlaqəli zəncirvari hadisələr də yardımçı olur. Beləliklə, əsər- dəki ən müxtəlif psixoloji nüanslar qəhrəmanın hərəkət və davranışının motivirovkasını əks etdirir. Koblandı Qarlıqanın arzusuna qarşı çıxmaq istəyir. Bu zaman qıpçaplar Alşaqırı darmadağın edib ələ doyunca qəni- Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|