Qazax xalq qəhrəmanlıq dastanı
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
248 Atın belə möcüzəli görünüşü sanki onun aşağıdakı detal- larının sadalanması ilə qeyd olunur (onun qızıldan yəhər-yüyə- ni, qızıldan nalları var), eyni zamanda dastanda biz onun ənə- nəvi olaraq batır atı üçün xarakterik olan müraciətlərini də görürük. Burada qəhrəmanın taleyində başlıca rolu onun sevgilisi və silahdaşları, batır dostları oynayırlar: Quyruğu sıx, yumşaq yal, Sözümə mənim qulaq sal, Altın, gümüş sıx yalın, Sanki altındur sənin. Tədqiqatçılar “Koblandı batır” dastanında aşağıdakıların mövcüdluğunu qeyd edirlər. “Qazax poeması çoxsaylı kişi obrazlarıyla olduğu kimi, həm də qadın obrazları ilə zəngindir. Bundan başqa burada bir sıra digər maraqlı personajlar Koblandının bacısı, onun anası Analıq, Alşaqır xanın anası və başqaları vardır ki, onlar da məhz qəhrəmanı sevən qadınların obrazının bədii cəhətdən mükəmməl işlənildiyini göstərir. Əgər Qurtqa – Koblandının arvadı – öz dostuna sevgi və sədaqətdə müdrilklik simvoludursa, o, daim öz ərini müxtəlif çətinliklər və bədbəxtliklər zamanı qoruyursa, Qarlıqasa batıra sonsuz sevgisini əks etdirir” (1, 173). Burada onun qarşısında heç bir sədd çəkilə bilməz. Bu sevgiyə görə də o, öz atası, doğmaları və vətəni ilə vidalaşır və nəhayət özünü də qurban verir. Qarlı- qanı Koblandıya yaxın edən onun digər keyfiyyətləri də vardır. O, doğrudan da döyüşkən dostdur, güclü batırın inanılmış sirdaşıdır. İki qadın xarakterinin belə mahiyyəti öz əksini burada istifadə edilən obrazlı vasitələrdə tapır. Üstəlik burada obrazların fərdiləşdiləşməsinə canatma da özünü aydın göstə- rir. Qurtqa obrazının mükəmməliyini qeyd etmək üçün poema- da xeyli kompleks, ənənəvi epitet və müqayisələrdən də istifadə olunur. Onun xeyirxahlığı, gözəlliyi, müdrikliyi, bütün 249 qadınlardan yüksəkdə durması, öz həyat yoldaşı üçün əvəzsiz bir qadın olmasını biz bu müdrik qadın obrazının mahiyyətində necə əks olunduğunu görürük. Heyvanlar aləmi və təbiətlə əldə edilmiş ənənəvi müqa- yisələr qəhrəmanın gözəlliyini olduqca yüksək şəkildə əks etdirir və onlardan bu qadının ümumiləşdirilmiş portretinin verilməsində uğurla istifadə olunmuşdur. Üstəlik biz burada batır simasının təsvirində verilmiş portretin milli geyimlərdə real detallarının necə təzahür etməsini də yaxşı görürük. Digər bir qadın obrazı Qarlıqa da batıra heç də qəhrə- manlıq və sücaətdə uduzmur. Belə özünəməxsus və koloritli obraz poemada onun xarakteristikasının ikitərəfliliyi ilə müəy- yənləşir və bu, məhz obrazın ziddiyətliliyindən irəli gəlir. Buna bariz nümunə qəhrəman qadının təsvirinə cəlb edilmiş obrazlı vasitələrdir. Batırın sevgilisinə xas olan adi xüsusiyyətlərlə zənginlə- şən epik gözəllik və onun şərti portreti epik standartlar hədlə- rində yazıya alınmışdır. Qurtqa kimi o da tam mükəmməl gö- zəlliyə malikdir. Qarlıqaya xas olan qadınlıq mahiyyəti, eləcə də digər onun mühüm daimi epitetləri ilə, məsələn, gözəlliyi, xeyirxahlığı və digər dəyərli cəhətləri ilə qeyd olunur. Qadın obrazının sima və xarakterlərinin yapılmasında istifadə edilən müqayisələr Qarlıqanın obrazından fərqli olaraq incə Qurtqa obrazında xüsusi şəkildə təqdim olunmuşdur. Mə- sələn, onun məğrurluğu, müstəqilliyi, gücü heç kəs qarşısında əyilməzliyi də müqayisələrlə verilmişdir. Dastanda biz bu müqayisələrlə güclü heyvanların və quşların timsalında rastla- şırıq. Məsələn, o, sanki bir yaşına çatmış şahin idi. Maraqlıdır ki, başqa bir müqayisə kontekstində biz Qarlıqanın müstəqil olaraq həddindən artıq çevik qərar qəbul edib döyüşə atılması və batırın oğlu Bokenbay qarşısında sücaət nümayiş etdirdiyi məqamlarla da rastlaşırıq. Burada gözəlin portretinin yapılmasında istifadə və tətbiq olunan ənənəvi müqayisələr kompleksində batırın arvadı Qurt- 250 qanın onun əri batıra, batır simasına xas olan detallarla zən- ginləşdirildiyinin də şahidi oluruq. Koblandı ilə birlikdə döyüşə gedən Qarlıqanın simasının təsviri şərti olaraq batırın özünün portretini ilk iki sətrində təkrarlayır: Düz burun, qonur gözlü, Xöş sözlü, bəyaz üzlü, Qarlıqa adlı qızı, Qarlıqanı çağırdı. Bir neçə hallarda Qarlıqanın məxsusi keyfiyyətləri onun döyüş silah-sursatının detallarının sadalanması ilə qeyd olunur. Bu da Koblandı batırın özünün portretinin yaradılması üçün də səciyyəvidir: Akmonşah ata mindi, Belinə nizə aldı, Dəbilqəni geyindi Saçların küt bağladı, Noğay börkün geyindi. Əsərdə döyüşə gedərkən altı yaşlı Bokenbayın xəz bör- künü başına qoyub getməsi dəfələrlə yada salınır. Qəhrəman qadınların obrazları bir sıra hallarda həm də əsərin özünəməxsusluğunu müəyyənləşdirir. Burada qədim türk eposunun əksəriyyətində olduğu kimi onlar qadınların ideal xüsusiyyətlərini müxtəlif yönlərdən təcəssüm etdirirlər. Məhz belə qadınların simasında batır arvadlarının isməti, səda- qəti, onların batırların köməkçisi, məsləhətçisi olduğu gös- tərilir. Batırın silahdaşlarının xüsusiyyətləri epik ənənə ruhunda açılır, onlar ümumiləşdirilmiş və batırın özünə xas olan qəhrəmanlığı təcəssüm etdirirlər. Onların içərisində daha geniş Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|