Qazax xalq qəhrəmanlıq dastanı
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
242 mət keçirdikdən sonra öz doğma torpaqlarına qayıdıb Qaraspan dağının ətəyində şad, xürrəm yaşayırlar. Hamı tərəfindən yad- dan çıxarılmış Qarlıqa kədərə, qəmə-qüssəyə batıb, sevdiyi batır haqqında düşünür. Yalnız müdrik Qurtqanın Qarlıqaya yazığı gəlir və o, ərindən təvəqqe edir ki, ona diqqət və sevgi göstərsin. O, bütün həyatı ilə Qarlıqaya borclu olduğunu dərk edir. Koblandısa Qarlıqaya əyilmir. Əsərdə konflikt kulminasiya nöqtəsinə Koblandı ilə Şo- şayın döyüşü epizodunda çatır. Qarlıqa sevgilisi tərəfindən doğru dərk edilmədiyindən üzüntülü hisslər keçirir və bunu Koblandıya bağışlamaq istəmir. Rəqibinin gözləri qarşısında ona oxla yandan, böyüründən bir zərbə endirir. Bu zərbədən sonra Qarlıqa Qaraspan dağının başındakı alaçığına çəkilir. Qıpçaq batırları, başda Koblandının oğlu olmaqla, qızılbaşları qovaraq, Koblandını öz alaçığına aparırlar. Qurtqa buraya onun yarasını müalicə etmək üçün gəlir. Bokenbay isə atasının xahişini yerinə yetirməklə Şoşayı addımbaaddım izləyərək onu öldürür. Epizodun sonuncu hissələrində poemanın romantik xətti sona yetir. Batırın Qarlıqanı öz arvadı etməmək istəyi və eləcə də birdən birə onunla evlənməsinin səbəbi açıqlanır. Qurtqa öz ərinin yarasını müalicə edə-edə Qarlıqadan incik düşür. Koblan- dı qadın əli ilə yaralandığından barışığı batırın yalnız bu qız üzərində qələbə çala bilməsində görür. Qurtqa Bokenbaya Qarlı- qanı atasının yanına gətirməyi tapşırır. O, öz Tayburıl atında hündür dağ zirvəsinə qalxır. Orada təkbətək döyüş başlayır və bu zaman Bokenbay öz oxu ilə Qarlıqanı atdan saldıqdan sonra, yanına gətirir. Məğlub olmuş Qarlıqanı görmüş batır onunla ev- lənməyə razı olduğunu bildirir. Lakin onların nikah bağlaması qarşılıqlı umu-küsülər aydınlaşmadan mümkün deyildir. Qara- manla arasında olan münasibətlərdəki mürəkkəblik müəyyən- ləşir. Qarlıqanın uzun müddətli tənhalığının səbəbi aydınlaşır. Qarlıqa Koblandıya müraciət edərək nə əzablar çəkdiyini onun yadına salır və ona görə doğma torpağını, doğma vətənini 243 atdığını, atasına, qardaşına qarşı xəyanət etdiyini bildirir, bun- ların nəticəsində isə Koblandıdan müsbət münasibət və hisslər görmədiyini bildirir. Qız Koblandıdan onun qarşısında nəyə görə günahkar olduğunu soruşur. Qarlıqaya cavab verən Kob- landı ona olan sadiq sevgisini bildirməklə, həm də, öz sevgi- sinə görə atasına və qardaşına xəyanət etdiyinə və qıpçaqların yanına gəldiyinə görə onu məzəmmət edir. Beləliklə, burada biz batırın öz dilindən eyni bir tayfa, qəbilə ittifaqında öz doğma valideynlərinə qarşı xəyanət edən- lərin əxlaqı ilə tanış oluruq. Faciə burada onunla sona yetir ki, batır Qarlıqa ilə nikah bağlayıb onu öz Ordasına aparır. Beləliklə, Qurtqa Qarlıqa ilə bütün qıpçaqlara əsil dostluğun nə olduğunu nümayiş etdirir. Əsərdə iki – qəhrəmanlıq və sevgi xətlərinin bir-birini tamamlaması bu poemanın süjet quruluşunun özünəməxsuslu- ğunu sübut edir. Qəhrəman batır nəinki zahiri konfliktli vəziyyətləri dəf edir, həm də döyüşlərdə çoxsaylı düşmənlərinə qalib gəlir. Onun mənəvi gücü daxili konflikti həll etməkdə, öz şəxsi taleyində, daha doğrusu, əsərdəki qəhrəmanların xarakter- lərinin psixoloji xüsusiyyətlərinin dramatizmliyinin güclənmə- sində özünü göstərir. Qəhrəmanların xarakteri əsərdə epik qaydalara uyğun olaraq açılır. Qəhrəmanlıq eposunun ənənələrinə görə obrazlar müsbətlərə (batır, onun öz ailəsinin dairəsi; onun yaxın silah- daşları) və mənfilərə (batırın düşmənləri) bölünür. Poemada bunların hamısı son dərəcə dərin psixologizmlərlə işlənmişdir. Tədqiqatçılar qeyd etdikləri kimi, poema qeyri-adi rəngarəng xarakterlər və obrazlıqla seçilir (1, 173). Burada daha bütöv şəkildə Koblandı obrazı, onun döyüş atı Tayburıl, batırın iki arvadı Qarlıqa və Qurtqa, Qaraman batır və onun tayfasından olan digər batırların surəti və eləcə də Qazan xan, Kobikti, Alşaqır, Birşimbay, Şoşay xüsusi bədii boyalarla təsvir olunmuşlar. 244 Koblandı obrazının xarakteristikası epik qəhrəmanın əsas aparıcı funksiyasına tabe edilmişdir. Batır burada ümumxalq marağı uğrunda mübarizə aparır və özündə qəhrəman xalq idealını əsil cəsur, mənəviyyatlı, müsbət, ədalətli, yenilməz azadlıq carçısı obrazını təcəssüm etdirir. Obrazın xarakteristikasında batırın başqalarından üstün- lüyü göstərilir. Digər qəhrəmanlıq abidələrində olduğu kimi Koblandı uşaq yaşında böyük qüvvəyə malik olmaqla hərb sirlərinə yiyələnməkdə daha üstün olub, bütün batırlara qız uğrunda mübarizədə qalib gəlir. Poemada ənənəvi olaraq tək- başına vuruşan batır əsgərin obrazı verilir. Bütün təhkiyə boyu bir neçə dəfə həm qəhrəman, həm personajlar onun atasının tək oğlu olduğunu qeyd etməklə uzaq səfərlərlərdə döyüşdüyünü qeyd edirlər. Koblandının nə böyük, nə də kiçik qardaşı yoxdur. Onun heç kimə bel bağlamağa ümidi də yoxdur, o heç kimdən kömək də gözləmir. Bəzən o, təkbaşına çoxminli düş- mən ordusuna batırlarla birlikdə qalib gəlir. Batırın üstünlüyü burada metaforaların köməyi ilə yük- sək şəkildə təqdim edilir. Batır bir neçə dəfə onu əhatə edənlə- rin yanında deyir ki, onun atı ilxıda yeganə rəngə malik olub, hamının atından seçilməklə, yalı da, tükü də son dərəcə fərqli- dir. Belə obrazlı paralel onu göstərir ki, batır öz gücü, qüvvəsi, qəhrəmanlığı, cəsurluğu ilə digər insanlardan seçilir, onun özü digərlərindən seçildiyi kimi, atı da digər atlardan fərqlənmə- lidir. Xalqın vətənpərvərlik ruhunu əks etdirən batır doğma el- obası, torpağı, doğma ailəsi ilə daim sıx əlaqədədir. Düşmənlər üzərində qalibiyyətdən sonra o, öz tayfa, qəbiləsinə qayıdır, öz evində qərar tutur. Batırın böyüklüyü hiperbolalarla qəhrəmanlıq eposunun ənənəvi priyomlarının köməyi ilə verilir. Döyüşə gedən Kob- landı özü ilə dəmir silah-sursat götürür. Onun qaşları qarla, kiprikləri buzla örtülür, bu isə qəzəbin son dərəcə özünəməxsus formulasıdır. Batırın özü qızmış dəmirə bənzədilir, nərə çəkir Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|