QəRİbov asəF ƏZİzov anar

partiyalarının  tədarükü,  elmi,  layihə  və  kəşfiyyat  işlərinin 
yerinə  yetirilməsi,  sənaye  və  sosial  obyektlərinin  tikintisi 
zamanı  torqlar  sifarişlərin  yerləşdirilməsinin  ən  geniş  üsulu 
hesab  edilir.  Torqları  həm  inkişaf  etmiş  və  həm  də  inkişaf 
etməkdə  olan  ölkələrin  alıcıları  və  satıcıları  həyata  keçirirlər. 
Bir  çox  inkişaf  etmiş  ölkələrin  qanunvericiliyi  təşkilatlara, 
dövlət  kapitalının  iştirakı  ilə  əmtəələr  və  xidmətlər  alarkən 
sifarişlərin  yalnız  torqlarda  yerləşdirilməsinə  icazə  verir.  Bu 
zaman  yalnız  rəqabət  analoqu  olmayan  unikal  texnoloji 
avadanlıqların  alınması  istisna  təşkil  edə  bilər.  Sifarişlərin 
torqlar keçirmədən yerləşdirilməsinə ehtiyat hissələrin alınma-
sı,  təbii  fəlakətlərin  nəticələrinin  aradan  qaldırılması,  eləcə  də 
hökumətlərarası sazişlər hesabına alış zamanı icazə verilir. 
Sifarişlərin torqlarda yerləşdirilməsi qərarını qəbul edən 
alıcılar
 
tender  komitələri  yaradırlar.  Tender  komitələrinin  tər-
kibinə  texniki  və  kommersiya  ekspertləri,  rəhbərliyin  nüma-
yəndələri  daxil  edilir.  Bir  qayda  olaraq  alışı  həyata  keçirən 
təşkilatların  rəhbərləri  tender  komitələrinin  sədrləri  təyin 
edilirlər. Tender komitələri torqların keçirilməsi ilə bağlı bütün 
təşkilati  işləri  həyata  keçirirlər.  Onlar  torqlar  haqqında  elanlar 
verir,  torqların  şərtlərini  iştirakçılar  arasında  yayır,  təqdim 
olunmuş  təklifləri  təhlil  edir  və  sifarişin  verilməsinə  dair 
qərarlar qəbul edir. 

---

193 
 
Torqların  şərtləri  -  nəşriyyat  üsulu  ilə  çap  edilmiş  və 
özündə  təkliflərin  verilməsi,  tender  komitəsi  tərəfindən  onlara 
baxılması  və  sifarişlərin  verilməsi  qaydalarmı  əks  etdirən 
sənədlərdir. Bu şərtlərə, sifarişçi və torqun qalibi olan tədarük-
çü arasında imzalanacaq müqavilələrin texniki və kommersiya 
şərtləri,  eləcə  də,  torqun  iştirakçıları  tərəfindən  verilməsi  olan 
xüsusi zəmanətlər də daxil edilir. 
Torqların iki növü vardır: açıq torqlar və qapalı torqlar. 
Onların xüsusiyyətlərini nəzərdən keçirək. 
Açıq  torqlar.  Alıcılar  tərəfindən  açıq  torqların  keçiril-
məsinə  dair  elanlar  qəzetlərdə  və  ya  xüsusi  jurnallarda  nəşr 
etdirilir,  Ona  görə  də  bu  cür  torqları  açıq  adlandırılır.  Ancaq 
"açıq  torqlar"  anlayışı  təkcə  bu  torqlar  haqqında  mətbuatda 
elan verilməsi  ilə  bağlı deyil, həm  də, bu torqlarda bütün  arzu 
edənlərin  iştirak  edə  bilməsi  ilə  əlaqədardır.  Bir  qayda  olaraq 
açıq  torqlar,  bir  çox  firmalar  tərəfindən  təklif  edilə  biləcək 
kütləvi əmtəələrin, çox da mürəkkəb olmayan avadanlıqların və 
xidmət-lərin alınması zamanı, keçirilir. 
Torqlarda  iştirak  etmək  istəyən  satıcılar  onun  şərtlərini 
tender  komitələrindən  alırlar.  Torqların  şərtlərinin  dəyəri  bir 
neçə dollardan bir neçə yüz dollara qədər olur ki, bu da onların 
tərtibinə  çəkilən  xərcləri  ödəmir.  Son  illər  bir  çox  hallarda 
torqların  təşkilatçıları,  zəif  firmaların  torqlarda  iştirakının 
qarşısının alınması üçün, torqların şərtlərinin qiymətini bir neçə 
min  dollara  qədər  artırırlar.  Torqların  şərtlərinin  alınması  nə 
alıcıların, nə də satıcıların üzərinə heç bir məsuliyyət qoymur. 
Qapalı  torqlar.  Bu  cür  torqlarda  iştirak  etmək  üçün 
dəvətnamələr  alıcılar  (sifarişçilər)  tərəfindən,  həm  daxili,  həm 
də xarici bazarlarda daha çox tanınan tədarükçülərə (satıcılara) 
və podratçılara göndərilir. 
Bu  cür  dəvətləri  alan  satıcılar  (podratçılar)  onun 
şərtlərini tender komitələrindən alırlar. 

---

194 
 
Qapalı  torqlar,  bir  qayda  olaraq,  yüksək  texniki 
xüsusiyyətlərə  malik  olan  müasir  avadanlıqların  alınması, 
tədqiqat və layihə işlərinin həyata keçirilməsi, eləcə də, yüksək 
ixtisas  tələb  edən  podrat  işlərinin  yerinə  yetirilməsi  üçün 
həyata  keçirilir.  Bu  cür  işlərin  yerinə  yetirilməsi  tədarük-
çülərdən  və  podratçılardan  yüksək  məsuliyyət  və  öhdəliklərin 
lazımi  səviyyədə  yerinə  yetirilməsini  tələb  etdiyindən,  sifariş-
çilər çalışırlar ki, torqun iştirakçılarının sayı dayanıqlı maliyyə 
vəziyyətinə malik olan səriştəli firmalarla məhdudlaşsın. 
Sifarişçi  üçün  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edən  obyektlər 
üçün torqlar iki mərhələdə keçirilir: birinci - ixtisasqabağı açıq 
torqlar;  ikinci  -  qapalı  torqlar.  İxtisasqabağı  torqlar  mərhələ-
sində  satıcılar  tender  komitələrinə  uyğun  sifarişlərin  yerinə 
yetirilməsində yüksək səriştəli olduqlarını sübut edən sənədləri 
təqdim edirlər.  Bu sənədlərdə  satıcının tikintisində  (quraşdırıl-
masında) iştirak etdiyi  obyektlərin siyahısı qeyd  edilir, sifariş-
çilərin  və  alıcıların  rəyləri  göstərilir.  Təqdim  edilmiş,  sənəd-
lərin təhlili nəticəsində tender komitələri qapalı torqda iştiraka 
buraxılan  firmaların  dairəsini  müəyyənləşdirirlər.  Bir  çox  hal-
larda tender komitələrinin üzvləri ixtisasqabağı torqlarda iştirak 
edən  firmaların  yerinə  yetirdiyi  işlərin  keyfiyyətini  yoxlamaq 
üçün onların əvvəllər tikdiyi obyektlərə gedirlər. 
Mürəkkəb  avadanlıqlar,  iri  həcmli  işlər  və  tədarüklər 
üçün  həm  açıq,  həm  də  qapalı  torqlar  elan  edildikdə,  satıcılar 
çox vaxt əsas avadanlıqların bir neçə xarici- tədarükçü firması-
nın,  eləcə  də  köməkçi  avadanlıqların  tədarükü  və  ya  tikinti-
quraşdırma işlərinin həyata keçirilməsi üçün dəvət edilən bir və 
ya bir neçə milli firmanın daxil olduğu şirkətlərdə
 
birləşirlər. 
Açıq və ixtisasqabağı torqlarda onlarla firma və şirkətlər 
iştirak etdiyi halda, qapalı torqlarlarda onların sayı 5-7 yə qədər 
azalır